View source for 12---vyAvahArikii-shikShikA/smarayatismarayati

{{DISPLAYTITLE:स्मरयति, स्मारयति}}
'''<big>विषयः'''—''' <u>स्मरयति, स्मारयति</u>'''</big> 

<big>'''<u>प्रश्नः</u>'''</big> 

<big>"माता पुत्रं पुस्तकस्य विषये स्मारयति" उत "माता पुत्रं पुस्तकस्य विषये स्मरयति” ? कः प्रयोगः साधुः ?</big> 


'''<big><u>उत्तरम्</u></big>'''  

<big>"माता पुत्रं पुस्तकस्य विषये स्मारयति" इत्येव साधुः | अत्र स्मृ धातुः 'स्मृ चिन्तायाम्' इत्यस्मिन् अर्थे प्रयुज्यमानः अस्ति |</big>
 

<big>- स्मृ चिन्तायाम् आध्याने च इति धातुः भ्वादिगणीयः | तस्य प्रेरणार्थे स्मरयति, स्मारयति इति रूपद्वयं भवति |</big>

<big>- प्रेरणार्थे णिच्-विहिते स्मृ + णिच् | णकारचकारयोः इत्संज्ञा | इत्संज्ञा लोपानन्तरं स्मृ + इ |</big> 

<big>- '''अचो ञ्णिति''' (७.२.११५) इत्यनेन सूत्रेण णिचि परे अजन्ताङ्गस्य अन्तिमस्य अचः वृद्धिः भवति | अनेन स्मार् + इ -> स्मारि |</big>

<big>- लट्-लकारस्य प्रथमपुरुषैकवचनस्य विवक्षायां शप्-विकरणप्रत्यये विहिते स्मारि + शप् + तिप् -> इत्संज्ञालोपे स्मारि + अ + ति |</big>

<big>-  '''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' (७.३.८४) इत्यनेन इकारस्य गुणः | स्मारि + अ + ति -> स्मारे + अ + ति -> स्मारय + ति -> स्मारयति |</big> 

<big>- किन्तु आध्यानार्थे स्मृ धातुः मित्-संज्ञकः अस्ति | आध्यानम् उत्कण्ठापूर्वकं स्मरणम् |</big>

<big>- आध्यानं नाम “reflecting on with anxiety, eagerness, uneasiness, longing” इति अर्थः |</big>

<big>- “पुत्रः भगवन्तं स्मरति |” इत्यस्मिन् वाक्ये आध्यानार्थे स्मृ-धातोः प्रयोगः |</big>

<big>- आध्यानार्थे मित्त्वात् '''मितां ह्रस्वः''' (६.४.९२) इत्यनेन उपधायाः ह्रस्वत्वम् णौ परे | स्मृ + णिच् -> स्मार् + इ -> स्मर् + इ -> स्मरि |</big>

<big>- लट्-लकारस्य प्रथमपुरुषैकवचनस्य विवक्षायां  स्मरि + शप् + तिप् -> स्मरि + अ + ति -> स्मरे + अ + ति -> स्मरय + ति -> स्मरयति इति रूपम् |</big>

<big>-  आध्यानार्थे स्मरयति इति णिजन्तरूपम् | अन्यत्र चिन्तादौ स्मारयति इत्येव णिजन्तरूपस्य प्रयोगः |</big>

<big>- अतः "माता पुत्रं पुस्तकस्य विषये स्मारयति" इत्येव साधुः भवति |</big>