Samskrita Vyakaranam

05---sArvadhAtukaprakaraNam-adantam-aGgam/10---curAdigaNaH: Difference between revisions

Page Discussion

05---sArvadhAtukaprakaraNam-adantam-aGgam/10---curAdigaNaH (view source)

Revision as of 20:00, 3 June 2021

409 bytes removed ,  2 years ago
no edit summary
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Line 105:
 
<big><br />
<span lang="hi-IN">३</span>. '<nowiki/>''पुगन्तलघूपधस्य च''' (<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">३</span>.<span lang="hi-IN">८६</span>) = <span lang="hi-IN">सार्वधातुके आर्धधातुके च प्रत्यये परे पुगन्तस्य अङ्गस्य लघूपधस्य च इकः गुणः भवति </span>| <span lang="hi-IN">पुक्‌ अन्ते यस्य तत्‌ पुगन्तम्‌</span>, <span lang="hi-IN">लघ्वी उपधा यस्य तत्‌ लघूपधम्‌ </span>| <span lang="hi-IN">पुगन्तञ्च लघूपधञ्च तयोः पुगन्तलघूपधं समाहारद्वन्द्वः</span>, <span lang="hi-IN">तस्य '''''' पुगन्तलघूपधस्य '<nowiki/>''|''' <span lang="hi-IN">पुगन्तलघूपधस्य षष्ठ्यन्तं पदम्‌</span>, <span lang="hi-IN">च अव्ययपदं</span>, <span lang="hi-IN">द्विपदमिदं सूत्रम्‌ </span>| '''मिदेर्गुणः''' (<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">३</span>.<span lang="hi-IN">८२</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्मात्‌ '''गुणः''' इत्यस्य अनुवृत्तिः; '''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' (<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">३</span>.<span lang="hi-IN">८४</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्य पूर्णानुवृत्तिः </span>| '''अङ्गस्य''' (<span lang="hi-IN">६</span>.<span lang="hi-IN">४</span>.<span lang="hi-IN">१</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्य अधिकारः </span>| '''इको गुणवृद्धी''' (<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">३</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्मात्‌ परिभाषा</span>-<span lang="hi-IN">सूत्रात्‌ '''इकः''' आयाति यत्र स्थानी नोक्तम्‌ | <span lang="hi-IN">अनुवृत्ति</span>-<span lang="hi-IN">सहितसूत्रम्‌— '''पुगन्तलघूपधस्यचपुगन्तलघूपधस्य च अङ्गस्य इकः गुणः सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' | '<nowiki/>'''''</big>
 
<big><br /></big>
Line 210:
<big><span lang="hi-IN">ज्ञा </span>+ <span lang="hi-IN">णिच्‌ <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span> </span> <span lang="hi-IN">'''<span>    </span>अर्तिह्रीव्लीरीक्नूयीक्ष्माय्यातां पुङ्णौ''' इत्यनेन पुगागमः</span></big>
 
<big><span lang="hi-IN">ज्ञा </span>+ <span lang="hi-IN">पुक्‌ </span>+ <span lang="hi-IN">णिच्‌ </span> <span lang="hi-IN"><span>    </span><span>    <span>    </span> </span>अनुबन्धलोपे </span>(<span lang="hi-IN">'<nowiki/>''हलन्त्यम्‌''</span>''''', '''उपदेशेऽजनुनासिक इत्''', '''''' <span lang="hi-IN">'''चुटू'''</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">ज्ञा </span>+ <span lang="hi-IN">प्‌ </span>+ <span lang="hi-IN">इ <span>    </span><span>    </span><span>    </span></span> <span lang="hi-IN"><span>    </span> वर्णमेलने</span></big>
Line 218:
<big><span lang="hi-IN">ज्ञापि <span>    </span>  </span> <span lang="hi-IN">'''<span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span>  कर्तरि शप्''' </span>(<span lang="hi-IN">कर्त्रर्थे सार्वधातुक</span>-<span lang="hi-IN">तिङ्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये‌ च शित्‌</span>-<span lang="hi-IN">कृत्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये च शप्‌ विहितः भवति</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">ज्ञापि </span>+ <span lang="hi-IN">शप्‌ <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>  </span></span> <span lang="hi-IN">अनुबन्धलोपे </span>(<span lang="hi-IN">'<nowiki/>''लशक्वतद्धिते''</span>''''', '''''' <span lang="hi-IN">'''हलन्त्यम्‌'''</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">ज्ञापि </span>+ <span lang="hi-IN">अ <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>   </span></span> <span lang="hi-IN">'''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' </span>(<span lang="hi-IN">शप्‌ शित्‌‍ अस्ति</span>, <span lang="hi-IN">पित्‌ अपि अस्ति अतः धातोः अन्त्यस्य इकः गुणः</span>)</big>
Line 266:
<big><span lang="hi-IN">चायि <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span></span>  <span lang="hi-IN">'''कर्तरि शप्''' </span>(<span lang="hi-IN">कर्त्रर्थे सार्वधातुक</span>-<span lang="hi-IN">तिङ्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये‌ च शित्‌</span>-<span lang="hi-IN">कृत्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये च शप्‌ विहितः भवति</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">चायि </span>+ <span lang="hi-IN">शप्‌</span> <span lang="hi-IN"><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span>  अनुबन्धलोपे </span>(<span lang="hi-IN">'<nowiki/>''लशक्वतद्धिते''</span>''''', '''''' <span lang="hi-IN">'''हलन्त्यम्‌'''</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">चायि </span>+ <span lang="hi-IN">अ <span>    </span><span>      </span><span>      </span><span>     </span><span>    </span> </span>  <span lang="hi-IN">'''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' </span>(<span lang="hi-IN">शप्‌ शित्‌‍ अस्ति</span>, <span lang="hi-IN">पित्‌ अपि अस्ति अतः धातोः अन्त्यस्य इकः गुणः</span>)</big>
 
<big>चयि  + अ                        '''मितां ह्रस्वः''' (६.४.९२) इत्यनेन मित्‌-धातूनाम्‌ उपधायाः स्वरः ह्रस्वः भवति, णिच्‌-प्रत्यये परे</big>
<big><span lang="hi-IN">चाये </span>+ <span lang="hi-IN">अ <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span>  </span>  <span lang="hi-IN">'''एचोऽयवायावः''' इत्यनेन अचि परे ए</span>-<span lang="hi-IN">स्थाने अय्‌ आदेशः</span></big>▼
 
▲<big><spanचये lang="hi-IN">चाये </span>+ <span lang="hi-IN">अ <span>    </span><span>      </span><span>      </span><span>     </span><span>    </span>  </span>  <span lang="hi-IN">'''एचोऽयवायावः''' इत्यनेन अचि परे ए</span>-<span lang="hi-IN">स्थाने अय्‌ आदेशः</span></big>
<big><span lang="hi-IN">चाय्‌ </span>+ <span lang="hi-IN">अय्‌ </span>+ <span lang="hi-IN">अ → चायय इति अङ्गम्‌ </span></big>
 
<big>चय्‌ + अय्‌ + अ → चयय इति अङ्गम्‌</big>
<big><span lang="hi-IN">चायय </span>+ <span lang="hi-IN">ति → चाययति</span>/<span lang="hi-IN">ते</span> <span>   </span><span lang="hi-IN">  लट्‌</span>-<span lang="hi-IN">विवक्षायां</span>, <span lang="hi-IN">प्रथमपुरुषैकवचने तिप्‌</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्ययः विहितः </span></big>▼
 
▲<big><spanचयय lang="hi-IN">चायय </span>+ <span lang="hi-IN">ति → चाययति<चययति/span>/<span lang="hi-IN">ते</span> <span>    </span><span lang="hi-IN">  लट्‌</span>-<span lang="hi-IN">विवक्षायां</span>, <span lang="hi-IN">प्रथमपुरुषैकवचने तिप्‌</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्ययः विहितः </span></big>
 
<big><br />'''मितां ह्रस्वः''' (६.४.९२) इत्यनेन ये धातवः मितः, तेषाम्‌ उपधायां स्वरः ह्रस्वः भवति णिचि प्रत्यये परे |</big>
Line 319 ⟶ 321:
<big><span lang="hi-IN">चालि </span> <span lang="hi-IN">'''<span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>     </span>कर्तरि शप्''' </span>(<span lang="hi-IN">कर्त्रर्थे सार्वधातुक</span>-<span lang="hi-IN">तिङ्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये‌ च शित्‌</span>-<span lang="hi-IN">कृत्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये च शप्‌ विहितः भवति</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">चालि </span>+ <span lang="hi-IN">शप्‌</span> <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>   </span><span lang="hi-IN"> अनुबन्धलोपे </span>(<span lang="hi-IN">'<nowiki/>''लशक्वतद्धिते''</span>''''', '''''' <span lang="hi-IN">'''हलन्त्यम्‌'''</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">चालि </span>+ <span lang="hi-IN">अ <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span></span> <span lang="hi-IN">'''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' </span>(<span lang="hi-IN">शप्‌ शित्‌‍ अस्ति</span>, <span lang="hi-IN">पित्‌ अपि अस्ति अतः धातोः अन्त्यस्य इकः गुणः</span>)</big>
Line 369 ⟶ 371:
<big><span lang="hi-IN">मोचि <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>  </span></span> <span lang="hi-IN">'''कर्तरि शप्''' </span>(<span lang="hi-IN">कर्त्रर्थे सार्वधातुक</span>-<span lang="hi-IN">तिङ्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये‌ च शित्‌</span>-<span lang="hi-IN">कृत्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये च शप्‌ विहितः भवति</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">मोचि </span>+ <span lang="hi-IN">शप्‌ </span> <span lang="hi-IN"><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>   </span>अनुबन्धलोपे </span>(<span lang="hi-IN">'<nowiki/>''लशक्वतद्धिते''</span>''''', '''''' <span lang="hi-IN">'''हलन्त्यम्‌'''</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">मोचि </span>+ <span lang="hi-IN">अ <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span></span> <span lang="hi-IN">'''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' </span>(<span lang="hi-IN">शप्‌ शित्‌‍ अस्ति</span>, <span lang="hi-IN">पित्‌ अपि अस्ति अतः धातोः अन्त्यस्य इकः गुणः</span>)</big>
Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/5746"