Samskrita Vyakaranam

05---sArvadhAtukaprakaraNam-adantam-aGgam/10---curAdigaNaH: Difference between revisions

Page Discussion

05---sArvadhAtukaprakaraNam-adantam-aGgam/10---curAdigaNaH (view source)

Revision as of 04:36, 4 June 2021

330 bytes removed ,  2 years ago
Formatting and spacing completed.
VisualWikitext
No edit summary
(Formatting and spacing completed.)
Line 80:
</span>
 
<big><span lang="hi-IN">१</span>. '<nowiki/>''अचो ञ्णिति''' (<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">२</span>.<span lang="hi-IN">११५</span>) = '<nowiki/>''''' <span lang="hi-IN">अजन्ताङ्गस्य अन्त्यवर्णस्य वृद्धिः भवति ञिति णिति प्रत्यये परे </span>| <span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">'''येन विधिस्तदन्तस्य'''</span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"> </span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none">(</span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">१</span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none">.</span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">१</span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none">.</span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">७२</span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none">) </span></span><span lang="hi-IN">इत्यनेन '''अचः अङ्गस्य''' नाम न केवलम्‌ अच्‌ इत्यङ्गस्य</span>, <span lang="hi-IN">अपि तु अजन्तस्य अङ्गस्य </span>| <span lang="hi-IN">'''अलोऽन्तस्य''' इत्यनेन अन्तिमवर्णस्य एव स्थाने वृद्धिः </span>| <span lang="hi-IN">ञ्‌ च ण्‌ च ञ्णौ</span>, <span lang="hi-IN">ञ्णौ इतौ यस्य तत्‌ ञ्णित्‌</span>, <span lang="hi-IN">तस्मिन्‌ ञ्णिति</span>, <span lang="hi-IN">द्वन्द्वगर्भबहुव्रीहिसमासः </span>| <span lang="hi-IN">अचः षष्ठ्यन्तं</span>, <span lang="hi-IN">ञ्णिति सप्तम्यन्तं</span>, <span lang="hi-IN">द्विपदमिदं सूत्रम्‌ </span>| <span lang="hi-IN">'''मृजेर्वृद्धिः''' </span>(<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">२</span>.<span lang="hi-IN">११४</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्मात्‌ '''वृद्धिः''' इत्यस्य अनुवृत्तिः </span>| <span lang="hi-IN">'''अङ्गस्य''' </span>(<span lang="hi-IN">६</span>.<span lang="hi-IN">४</span>.<span lang="hi-IN">१</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्य अधिकारः </span>| <span lang="hi-IN">अनुवृत्ति</span>-<span lang="hi-IN">सहितसूत्रम्— '''अचः अङ्गस्य वृद्धिः ञ्णिति''' </span>|</big>
 
<big><br /></big>
Line 95:
 
<big><br />
<span lang="hi-IN">२</span>. '<nowiki/>''''' <span lang="hi-IN">'''अत उपधायाः''' (<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">२</span>.<span lang="hi-IN">११६</span>) = <span lang="hi-IN">उपधायाम्‌ अतः वृद्धिः ञिति णिति प्रत्यये परे </span>| <span lang="hi-IN">अतः षष्ठ्यन्तम्‌</span>, <span lang="hi-IN">उपधायाः षष्ठ्यन्तं</span>, <span lang="hi-IN">द्विपदमिदं सूत्रम्‌ </span>| <span lang="hi-IN">'''मृजेर्वृद्धिः''' </span>(<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">२</span>.<span lang="hi-IN">११४</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्मात्‌ '''वृद्धिः''' इत्यस्य अनुवृत्तिः</span>; <span lang="hi-IN">'''अचो ञ्णिति''' </span>(<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">२</span>.<span lang="hi-IN">११५</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्मात्‌ '''ञ्णिति''' इत्यस्य अनुवृत्तिः </span>| <span lang="hi-IN">'''अङ्गस्य''' </span>(<span lang="hi-IN">६</span>.<span lang="hi-IN">४</span>.<span lang="hi-IN">१</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्य अधिकारः </span>| <span lang="hi-IN">अनुवृत्ति</span>-<span lang="hi-IN">सहितसूत्रम्— '''अङ्गस्य''' '''उपधायाः''' '''अतः वृद्धिः ञ्णिति''' </span>|</big>
 
<big><br /></big>
Line 105:
 
<big><br />
<span lang="hi-IN">३</span>. '''पुगन्तलघूपधस्य च''' (<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">३</span>.<span lang="hi-IN">८६</span>) = <span lang="hi-IN">सार्वधातुके आर्धधातुके च प्रत्यये परे पुगन्तस्य अङ्गस्य लघूपधस्य च इकः गुणः भवति </span>| <span lang="hi-IN">पुक्‌ अन्ते यस्य तत्‌ पुगन्तम्‌</span>, <span lang="hi-IN">लघ्वी उपधा यस्य तत्‌ लघूपधम्‌ </span>| <span lang="hi-IN">पुगन्तञ्च लघूपधञ्च तयोः पुगन्तलघूपधं समाहारद्वन्द्वः</span>, <span lang="hi-IN">तस्य '''''' पुगन्तलघूपधस्य '''|''' <span lang="hi-IN">पुगन्तलघूपधस्य षष्ठ्यन्तं पदम्‌</span>, <span lang="hi-IN">च अव्ययपदं</span>, <span lang="hi-IN">द्विपदमिदं सूत्रम्‌ </span>| '''मिदेर्गुणः''' (<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">३</span>.<span lang="hi-IN">८२</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्मात्‌ '''गुणः''' इत्यस्य अनुवृत्तिः; '''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' (<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">३</span>.<span lang="hi-IN">८४</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्य पूर्णानुवृत्तिः </span>| '''अङ्गस्य''' (<span lang="hi-IN">६</span>.<span lang="hi-IN">४</span>.<span lang="hi-IN">१</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्य अधिकारः </span>| '''इको''' '''गुणवृद्धी''' (<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">३</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्मात्‌ परिभाषा</span>-<span lang="hi-IN">सूत्रात्‌ '''इकः''' आयाति यत्र स्थानी नोक्तम्‌ | <span lang="hi-IN">अनुवृत्ति</span>-<span lang="hi-IN">सहितसूत्रम्‌— '''पुगन्तलघूपधस्य च अङ्गस्य इकः गुणः सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' | '<nowiki/>'''''</big>
 
<big><br /></big>
Line 184:
 
<big><br />
A. <span lang="hi-IN">'''<u>अजन्तधातवः</u>'''</span></big>
 
<big><br /></big>
 
<big><br />
<span lang="hi-IN">१</span>. <u><span lang="hi-IN">आकारान्तधातवः </span>(1 <span lang="hi-IN">धातुः</span>)</u></big>
 
<big><br /></big>
Line 199:
 
<big><br />
<span lang="hi-IN">'''अर्तिह्रीव्लीरीक्नूयीक्ष्माय्यातां पुङ्णौ''' </span>(<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">३</span>.<span lang="hi-IN">३६</span>) = <span lang="hi-IN">ऋ</span>, <span lang="hi-IN">ह्री</span>, <span lang="hi-IN">व्ली</span>, <span lang="hi-IN">री</span>, <span lang="hi-IN">क्नूयी</span>, <span lang="hi-IN">क्ष्मायी</span>, <span lang="hi-IN">एभ्यः धातुभ्यः अपि च आकारान्तधातुभ्यः पुक्‌</span>-<span lang="hi-IN">आगमः भवति</span>, <span lang="hi-IN">णिच्‌</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये परे </span>| <span lang="hi-IN">एषां धातूनां पुक्‌</span>-<span lang="hi-IN">आगमः णौ </span>(<span lang="hi-IN">णि इत्यस्य सप्तम्यन्तम्‌</span>), <span lang="hi-IN">णि इत्युक्ते णिच्‌ इत्यतः णिच्‌</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये परे इत्यर्थः </span>| <span lang="hi-IN">'''आद्यन्तौ टकितौ''' (१.१.४६) इत्यनेन धातोः परम्‌ आयाति अयं पुगागमः </span>| <span lang="hi-IN">पुक्‌ इत्यस्मिन क्‌</span>, <span lang="hi-IN">उ इत्यनयोः इत्‌</span>-<span lang="hi-IN">संज्ञा लोपश्च</span>; <span lang="hi-IN">प्‌ अवशिष्यते </span>| <span lang="hi-IN">अर्तिश्च ह्रीश्च व्लीश्च रीश्च क्नूयीश्च क्ष्मायीश्च आच्च तेषामितरेतर्द्वन्द्वः</span>, <span lang="hi-IN">अर्तिह्रीव्लीरीक्नूयीक्ष्माय्यातः तेषाम्‌ </span>| '<nowiki/>''''' <span lang="hi-IN">अर्तिह्रीव्लीरीक्नूयीक्ष्माय्यातां षष्ठ्यन्तं</span>, <span lang="hi-IN">पुक्‌ प्रथमान्तं</span>, <span lang="hi-IN">णौ सप्तम्यन्तं</span>, <span lang="hi-IN">त्रिपदमिदं सूत्रम्‌ </span>| '''अङ्गस्य''' (<span lang="hi-IN">६</span>.<span lang="hi-IN">४</span>.<span lang="hi-IN">१</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्य अधिकारः </span>| <span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">अनुवृत्ति</span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none">-</span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">सहितसूत्रम्‌— </span></span></span>'''अर्तिह्रीव्लीरीक्नूयीक्ष्माय्याताम्‌ अङ्गानां पुक्‌ णौ'''<span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"> '''''' <span style="text-decoration:none">|</span></big>
 
<big><br /></big>
Line 210:
<big><span lang="hi-IN">ज्ञा </span>+ <span lang="hi-IN">णिच्‌ <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span> </span> <span lang="hi-IN">'''<span>    </span>अर्तिह्रीव्लीरीक्नूयीक्ष्माय्यातां पुङ्णौ''' इत्यनेन पुगागमः</span></big>
 
<big><span lang="hi-IN">ज्ञा </span>+ <span lang="hi-IN">पुक्‌ </span>+ <span lang="hi-IN">णिच्‌ </span> <span lang="hi-IN"><span>    </span><span>    <span>    </span> </span>अनुबन्धलोपे </span>('''<span lang="hi-IN">'''हलन्त्यम्‌''</span>''''', '''उपदेशेऽजनुनासिक इत्''', '''''' <span lang="hi-IN">'''चुटू'''</span>''')</big>
 
<big><span lang="hi-IN">ज्ञा </span>+ <span lang="hi-IN">प्‌ </span>+ <span lang="hi-IN">इ <span>    </span><span>    </span><span>    </span></span> <span lang="hi-IN"><span>    </span> वर्णमेलने</span></big>
Line 218:
<big><span lang="hi-IN">ज्ञापि <span>    </span>  </span> <span lang="hi-IN">'''<span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span>  कर्तरि शप्''' </span>(<span lang="hi-IN">कर्त्रर्थे सार्वधातुक</span>-<span lang="hi-IN">तिङ्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये‌ च शित्‌</span>-<span lang="hi-IN">कृत्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये च शप्‌ विहितः भवति</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">ज्ञापि </span>+ <span lang="hi-IN">शप्‌ <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>  </span></span> <span lang="hi-IN">अनुबन्धलोपे </span>(<span lang="hi-IN">'''लशक्वतद्धिते'''</span>''''', '''''' <span lang="hi-IN">'''हलन्त्यम्‌'''</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">ज्ञापि </span>+ <span lang="hi-IN">अ <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>   </span></span> <span lang="hi-IN">'''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' </span>(<span lang="hi-IN">शप्‌ शित्‌‍ अस्ति</span>, <span lang="hi-IN">पित्‌ अपि अस्ति अतः धातोः अन्त्यस्य इकः गुणः</span>)</big>
Line 236:
 
<big><br />
<span lang="hi-IN">२</span>. <span lang="hi-IN"><u>इगन्तधातवः</u> </span>(4 <span lang="hi-IN">धातवः</span>)</big>
 
<big><br /></big>
Line 251:
 
<big><br />
<span lang="hi-IN">'<nowiki/>''अचो''' '''ञ्णिति'''</span>'''''(<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">२</span>.<span lang="hi-IN">११५</span>) = '<nowiki/>''''' <span lang="hi-IN">अजन्ताङ्गस्य अन्त्यवर्णस्य वृद्धिः भवति ञिति णिति प्रत्यये परे </span>|</big>
 
<big><br /></big>
Line 266:
<big><span lang="hi-IN">चायि <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span></span>  <span lang="hi-IN">'''कर्तरि शप्''' </span>(<span lang="hi-IN">कर्त्रर्थे सार्वधातुक</span>-<span lang="hi-IN">तिङ्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये‌ च शित्‌</span>-<span lang="hi-IN">कृत्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये च शप्‌ विहितः भवति</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">चायि </span>+ <span lang="hi-IN">शप्‌</span> <span lang="hi-IN"><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span>  अनुबन्धलोपे </span>(<span lang="hi-IN">'''लशक्वतद्धिते'''</span>''''', '''''' <span lang="hi-IN">'''हलन्त्यम्‌'''</span>)</big>
 
<big>चायि + अ                        '''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' (शप्‌ शित्‌‍ अस्ति, पित्‌ अपि अस्ति अतः धातोः अन्त्यस्य इकः गुणः)</big>
Line 296:
 
<big><br />
B. <span lang="hi-IN">'''<u>हलन्तधातवः</u>'''</span></big>
 
<big><br /></big>
 
<big><br />
<span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none">१</span></span><span style="text-decoration:none">. </span><span lang="hi-IN"><u>अदुपधधातवः</u></span><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"> </span></span><span style="text-decoration:none">(31 </span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none">धातवः</span></span><span style="text-decoration:none">)</span></big>
 
<big><br /></big>
Line 343:
 
<big><br />
<span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none">२</span></span><span style="text-decoration:none">. </span><u><span lang="hi-IN">लघु</span>-<span lang="hi-IN">इगुपधधातवः</span></u><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"> </span></span><span style="text-decoration:none">(26 </span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none">धातवः</span></span><span style="text-decoration:none">)</span></big>
 
<big><br /></big>
Line 365:
<span lang="hi-IN">मुच्‌ </span>+ <span lang="hi-IN">णिच्‌ </span> <span lang="hi-IN"><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span>अनुबन्धलोपे</span></big>
 
<big><span lang="hi-IN">मुच् </span>+ <span lang="hi-IN">इ</span> <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>   </span><span lang="hi-IN">'<nowiki/>''पुगन्तलघूपधस्य च''' इत्यनेन '<nowiki/>''''' उपधायां लघु</span>-<span lang="hi-IN">इकः गुणः</span></big>
 
<big><span lang="hi-IN">मोच् </span>+ <span lang="hi-IN">इ</span> <span lang="hi-IN"><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>  </span>वर्णमेलनं</span>, <span lang="hi-IN">'''सनाद्यन्ता धातवः''' इत्यनेन धातु</span>-<span lang="hi-IN">संज्ञा</span></big>
 
<big><span lang="hi-IN">मोचि <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>  </span></span> <span lang="hi-IN">'''कर्तरि शप्''' </span>(<span lang="hi-IN">कर्त्रर्थे सार्वधातुक</span>-<span lang="hi-IN">तिङ्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये‌ च शित्‌</span>-<span lang="hi-IN">कृत्</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये च शप्‌ विहितः भवति</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">मोचि </span>+ <span lang="hi-IN">शप्‌ </span> <span lang="hi-IN"><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>   </span>अनुबन्धलोपे </span>(<span lang="hi-IN">'''लशक्वतद्धिते'''</span>''''', '''''' <span lang="hi-IN">'''हलन्त्यम्‌'''</span>)</big>
 
<big><span lang="hi-IN">मोचि </span>+ <span lang="hi-IN">अ <span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span><span>    </span></span> <span lang="hi-IN">'''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' </span>(<span lang="hi-IN">शप्‌ शित्‌‍ अस्ति</span>, <span lang="hi-IN">पित्‌ अपि अस्ति अतः धातोः अन्त्यस्य इकः गुणः</span>)</big>
Line 391:
 
<big><br />
<span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none">३</span></span><span style="text-decoration:none">. </span><span lang="hi-IN"u>शेषधातवः</spanu><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"> </span></span><span style="text-decoration:none">(65 </span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none">धातवः</span></span><span style="text-decoration:none">)</span></big>
 
<big><br /></big>
Jaya
teachers
340

edits

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/5753"