page_and_link_managers, Administrators
5,097
edits
06A---sArvadhAtukaprakaraNaM-kRutsu/05---divAdigaNe-shatrantaprAtipadikanirmANam: Difference between revisions
06A---sArvadhAtukaprakaraNaM-kRutsu/05---divAdigaNe-shatrantaprAtipadikanirmANam (view source)
Revision as of 17:24, 10 July 2022
, 1 year agono edit summary
VNatarajan (talk | contribs) (Added new pdf link) |
No edit summary |
||
| (9 intermediate revisions by 4 users not shown) | |||
Line 1:
{{DISPLAYTITLE: 05 - दिवादिगणे शत्रन्तप्रातिपदिकनिर्माणम्}}
<big>ध्वनिमुद्रणानि -</big>▼
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|-
|<big>'''2019 वर्गः'''</big>
|-
|<big>१) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/184_bhvAdigaNe-divAdigaNe-ca-shatrantaprAtipadikanirmANam_2019-12-11.mp3 bhvAdigaNe-divAdigaNe-ca-shatrantaprAtipadikanirmANam_2019-12-11]</big>
|-
|<big>२) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/185_divAdigaNe-shatrantaprAtipadika-nirmANam---visheShadhAtavaH_2019-12-17.mp3 divAdigaNe-shatrantaprAtipadika-nirmANam---visheShadhAtavaH_2019-12-17] </big
|-
|<big>'''2014 वर्गः'''</big>
|-
|<big>
|-
▲<big>1. [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/21_bhvAdigaNe-visheShadhAtUnAM__divAdInAM_shatranta-prAtipadika-nirmANam_2014-10-22.mp3 bhvAdigaNe-visheShadhAtUnAM_+_divAdInAM_shatranta-prAtipadika-nirmANam_2014-10-22] [दिवादिगणस्य विषयः 46:00 - end 1:01:41]</big>
|२) <big>
|-
▲<big>2. [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/22_divAdigaNe_sAmAnya-shatranta-prAtipadika-nirmANam_2014-10-29.mp3 divAdigaNe_sAmAnya-shatranta-prAtipadika-nirmANam_2014-10-29]</big>
|३) <big>
|-
▲<big>3. [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/23_divAdigaNe_visheSha-shatranta-prAtipadika-nirmANam_aniditaH-dhAtavaH_2014-11-05.mp3 divAdigaNe_visheSha-shatranta-prAtipadika-nirmANam_aniditaH-dhAtavaH_2014-11-05] </big>
|४) <big>
|-
▲<big>4. [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/24_divAdigaNe_visheSha-shatranta-prAtipadika-nirmANam_samprasAriNaH-dhAtavaH_2014-11-12.mp3 divAdigaNe_visheSha-shatranta-prAtipadika-nirmANam_samprasAriNaH-dhAtavaH_2014-11-12]</big>
|५) <big>
|}
▲<big>5. [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/25_divAdigaNe_visheSha-shatranta-prAtipadika-nirmANam_dIrgha-RukArAnta-dhAtavaH_2014-11-19.mp3 divAdigaNe_visheSha-shatranta-prAtipadika-nirmANam_dIrgha-RukArAnta-dhAtavaH_2014-11-19]</big>
<big> </big><font size="4" face="Lohit Devanagari"><span lang="hi-IN"></span></font>
Line 37 ⟶ 38:
<big>'''कर्तरि शप्''' (३.१.६८) = कर्त्रर्थे सार्वधातुकप्रत्ययः परे अस्ति चेत्, तर्हि धातुतः शप्-प्रत्ययः भवति | अनुवृत्ति-सहित-सूत्रम्— '''कर्तरि सार्वधातुके धातोः परश्च शप् प्रत्ययः''' |</big>
<big>अयं श्यन् प्रत्ययः शित्, अतः अनेन गुण-कार्यं विहितं यत्र यत्र प्रसक्तम् | परन्तु श्यन् अपित्, अतः '''सार्वधातुकमपित्''' इति सूत्रेण ङिद्वत् | ङिद्वत् अतः '''क्क्ङिति च''' इति कारणतः यत्र यत्र गुण-कार्यं विहितम्, तत्र तत्र निषिद्धम् |</big>
Line 54 ⟶ 57:
<big>यः कोऽपि प्रत्ययः कित् ङित् वा भवति, तं प्रत्ययं निमित्तीकृत्य पूर्वं स्थिते अङ्गे यथासङ्गं त्रीणि विशिष्टकार्याणि प्रवर्तनीयानि—</big>
<big>१) अङ्गान्ते उपधायां च इकः गुणः निषिद्धः | दिवादौ पी + श्यन् + ते → पीयते | पुष् + श्यन् + ति → पुष्यति | पुष् + श्यन् + शतृ → पुष्यत् | '''क्क्ङिति च''' (१.१.५) |</big>
Line 67 ⟶ 69:
<big>आहत्य यथासामान्यं शतृ-प्रत्यये परे अस्माकं सोपानद्वयं प्रवर्तनीयम्—</big>
<big>१. विकरणप्रत्यय-निमित्तकम् अङ्गकार्यम्, तदा धातु-विकरणप्रत्यययोः मेलनम्</big>
Line 214 ⟶ 215:
<big>'''अनिदितां हल
Line 253 ⟶ 254:
<big>वंद् → वन्द् ''' अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः'''</big>
<big>लाछिँ → लाछ् → लान्छ् → लांछ् → लाञ्छ्</big>
Line 263 ⟶ 265:
<big>'''इदितो नुम् धातोः''' (७.१.५८) = इदितः धातोः नुम् आगमो भवति | इदित् इत्युक्ते इत् इत् यस्य सः | तत्र प्रथमः इत् नाम ह्रस्वः इकारः | द्वितीयः इत् नाम इत्-संज्ञा | ह्रस्व इकारस्य इत्-संज्ञा यस्य, सः धातुः इदित् | इत् इत् यस्य स इदित्, तस्य इदितः, बहुव्रीहिः | इदितः षष्ठ्यन्तं, नुम् प्रथमान्तं, धातोः षष्ठ्यन्तं, त्रिपदमिदं सूत्रम् | सूत्रं स्वयं सम्पूर्णम्— '''इदितो धातोः नुम्''' |</big>
<big>प्रश्नः उदेति-- यदि वदिँ-धातौ नकारादेशः भवति एव, तर्हि किमर्थं वन्द् मूलधातुः न स्यात् ? तथैव यदि लबि मकारः आयाति एव, तर्हि किमर्थं लम्ब् इत्येव मूलधातुः न स्यात् ? उत्तरम् अस्ति यत् तत्र कतिचन कार्याणि सन्ति | यथा '''अनिदितां हल
Line 296 ⟶ 300:
<big>ग्रह् (क्र्यादौ) → गृह्णाति गृहीतः</big>
<big>ज्या (क्र्यादौ) → जिनाति [वृद्धः, जीर्णः भवति] जीनः</big>
<big>वेञ्* (भ्वादौ) → वयति/ते [to weave, braid, sew]
<big>व्यध् (दिवादौ) → विध्यति [छिनत्ति] विद्धः</big>
Line 308 ⟶ 312:
<big>व्रश्च् (तुदादौ) → वृश्चति [कर्तयति] वृक्णः</big>
<big>प्रच्छ् (तुदादौ) → पृच्छति पृष्टः</big>
<big>भ्रस्ज् (तुदादौ) → भृज्जति [to fry, parch, roast]
Line 385 ⟶ 389:
<big>सिव् + श्यन् → '''हलि च,''' इक्-वर्णः दीर्घः → सिव् + य → सीव्य → सीव्य + शतृ → '''अतो गुणे''', पररूपादेशः → सीव्यत्</big>
<big>
<big>ष्ठिव् + श्यन् → '''हलि च,''' इक्-वर्णः दीर्घः → ष्ठीव् + य → ष्ठीव्य → ष्ठीव्य + शतृ → '''अतो गुणे''', पररूपादेशः → ष्ठीव्यत्</big>
Line 433 ⟶ 437:
<big>'''ओतः श्यनि''' ( ७.३.७१) = श्यनि परे धात्वङ्गस्य ओकारस्य लोपो भवति | '''अलोऽन्त्यस्य''' (१.१.५२) इति परिभाषा-सूत्रस्य साहाय्येन धात्वन्ते एव ओकारस्य लोपः | ओतः षष्ठ्यन्तम्, श्यनि सप्तम्यन्तम्, द्विपदमिदं सूत्रम् | '''घोर्लोपो लेटि वा''' (७.३.७०) इत्यस्मात् '''लोपः''' इत्यस्य अनुवृत्तिः | '''अङ्गस्य''' (६.४.१) इत्यस्य अधिकारः | अनुवृत्ति-सहितसूत्रम्— '''श्यनि अङ्गस्य ओतः लोपः''' |</big>
<big>8. <u>शमादि अन्तर्गणः</u> (8 धातवः)</big>
Line 479 ⟶ 485:
<big>---------------------------------</big>
| |||