Samskrita Vyakaranam

13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bahuvacanakriyApadani: Difference between revisions

Page Discussion

13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bahuvacanakriyApadani (view source)

Revision as of 20:37, 6 April 2024

38,139 bytes added ,  1 month ago
no edit summary
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
 
(24 intermediate revisions by 4 users not shown)
Line 1:
{{DISPLAYTITLE:१६. बहुवचनक्रियापदनि}}
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']]
 
== <big>'''बहुवचनान्तानि क्रियापदानि  (वर्तमानकालः / लट्‌लकारः)'''</big> ==
बहुवचनक्रियापदनि
{| class="wikitable"
|
|<big>'''प्र. पु. ए. व'''.</big>
|
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big>
|-
| [[File:Gachati.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>गच्छति</big>
| [[File:Gachanti.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>गच्छन्ति</big>
|-
|
|
|
|
|-
| [[File:Agachati.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>आगच्छति</big>
| [[File:Agachanti.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>आगच्छन्ति</big>
|-
|
|
|
|
|-
| [[File:Kridati.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>क्रीडति</big>
| [[File:Kridanti.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>क्रीडन्ति</big>
|-
|
|
|
|
|-
| [[File:Khadati.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>खादति</big>
| [[File:Khadanti.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>खादन्ति</big>
|-
|
|
|
|
|-
| [[File:Pashyati.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>पश्यति</big>
| [[File:Pashyanti.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>पश्यन्ति</big>
|-
|
|
|
|
|-
| [[File:Nrutyati.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>नृत्यति</big>
| [[File:Nrutyanti.jpg|left|frameless|200x200px]]
|<big>नृत्यन्ति</big>
|}
 
 
=== <big>'''वर्तमानकाले (लट्‌लकारे) बहुवचनानि'''</big> ===
{| class="wikitable"
|<big>'''क्र.'''</big>
|<big>'''प्र. पु. ए. व.'''</big>
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big>
|-
|<big>१</big>
|<big>भवति</big>
|<big>भवन्ति</big>
|-
|<big>२</big>
|<big>पठति</big>
|<big>पठन्ति</big>
|-
|<big>३</big>
|<big>लिखति</big>
|<big>लिखन्ति</big>
|-
|<big>४</big>
|<big>नमति</big>
|<big>नमन्ति</big>
|-
|<big>५</big>
|<big>यच्छति</big>
|<big>यच्छन्ति</big>
|-
|<big>६</big>
|<big>नृत्यति</big>
|<big>नृत्यन्ति</big>
|-
|<big>७</big>
|<big>स्‍नाति</big>
|<big>स्‍नान्ति</big>
|-
|<big>८</big>
|<big>पतति</big>
|<big>पतन्ति</big>
|-
|<big>९</big>
|<big>गच्छति</big>
|<big>गच्छन्ति</big>
|-
|<big>१०</big>
|<big>गायति</big>
|<big>गायन्ति</big>
|-
|<big>११</big>
|<big>पिबति</big>
|<big>पिबन्ति</big>
|-
|<big>१२</big>
|<big>खादति</big>
|<big>खादन्ति</big>
|-
|<big>१३</big>
|<big>धावति</big>
|<big>धावन्ति</big>
|-
|<big>१४</big>
|<big>हसति</big>
|<big>हसन्ति</big>
|-
|<big>१५</big>
|<big>भ्रमति</big>
|<big>भ्रमन्ति</big>
|-
|<big>१६</big>
|<big>गर्जति</big>
|<big>गर्जन्ति</big>
|-
|<big>१७</big>
|<big>रक्षति</big>
|<big>रक्षन्ति</big>
|-
|<big>१७</big>
|<big>कर्षति</big>
|<big>कर्षन्ति</big>
|-
|<big>१९</big>
|<big>क्षिपति</big>
|<big>क्षिपन्ति</big>
|-
|<big>२०</big>
|<big>वदति</big>
|<big>वदन्ति</big>
|-
|<big>२१</big>
|<big>पचति</big>
|<big>पचन्ति</big>
|-
|<big>२२</big>
|<big>पृच्छति</big>
|<big>पृच्छन्ति</big>
|-
|<big>२३</big>
|<big>पश्यति</big>
|<big>पश्यन्ति</big>
|-
|<big>२४</big>
|<big>विकसति</big>
|<big>विकसन्ति</big>
|-
|<big>२५</big>
|<big>चरति</big>
|<big>चरन्ति</big>
|-
|<big>२६</big>
|<big>स्मरति</big>
|<big>स्मरन्ति</big>
|-
|<big>२७</big>
|<big>अर्चति</big>
|<big>अर्चन्ति</big>
|-
|<big>२८</big>
|<big>क्रीडति</big>
|<big>क्रीडन्ति</big>
|-
|<big>२९</big>
|<big>तरति</big>
|<big>तरन्ति</big>
|-
|<big>३०</big>
|<big>तिष्ठति</big>
|<big>तिष्ठन्ति</big>
|}
 
 
=== <big>लोट्‌लकारे (प्रार्थना अथवा आज्ञा) बहुवचनानि</big> ===
{| class="wikitable"
|<big>'''क्र.'''</big>
|<big>'''प्र. पु. ए. व.'''</big>
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big>
|-
|<big>१</big>
|<big>भवतु</big>
|<big>भवन्तु</big>
|-
|<big>२</big>
|<big>पठतु</big>
|<big>पठन्तु</big>
|-
|<big>३</big>
|<big>लिखतु</big>
|<big>लिखन्तु</big>
|-
|<big>४</big>
|<big>नमतु</big>
|<big>नमन्तु</big>
|-
|<big>५</big>
|<big>यच्छतु</big>
|<big>यच्छन्तु</big>
|-
|<big>६</big>
|<big>नृत्यतु</big>
|<big>नृत्यन्तु</big>
|-
|<big>७</big>
|<big>स्‍नातु</big>
|<big>स्‍नान्तु</big>
|-
|<big>८</big>
|<big>पततु</big>
|<big>पतन्तु</big>
|-
|<big>९</big>
|<big>गच्छतु</big>
|<big>गच्छन्तु</big>
|-
|<big>१०</big>
|<big>गायतु</big>
|<big>गायन्तु</big>
|-
|<big>११</big>
|<big>पिबतु</big>
|<big>पिबन्तु</big>
|-
|<big>१२</big>
|<big>खादतु</big>
|<big>खादन्तु</big>
|-
|<big>१३</big>
|<big>धावतु</big>
|<big>धावन्तु</big>
|-
|<big>१४</big>
|<big>हसतु</big>
|<big>हसन्तु</big>
|-
|<big>१५</big>
|<big>भ्रमतु</big>
|<big>भ्रमन्तु</big>
|-
|<big>१६</big>
|<big>गर्जतु</big>
|<big>गर्जन्तु</big>
|-
|<big>१७</big>
|<big>रक्षतु</big>
|<big>रक्षन्तु</big>
|-
|<big>१८</big>
|<big>कर्षतु</big>
|<big>कर्षन्तु</big>
|-
|<big>१९</big>
|<big>क्षिपतु</big>
|<big>क्षिपन्तु</big>
|-
|<big>२०</big>
|<big>वदतु</big>
|<big>वदन्तु</big>
|-
|<big>२१</big>
|<big>पचतु</big>
|<big>पचन्तु</big>
|-
|<big>२२</big>
|<big>पृच्छतु</big>
|<big>पृच्छन्तु</big>
|-
|<big>२३</big>
|<big>पश्यतु</big>
|<big>पश्यन्तु</big>
|-
|<big>२४</big>
|<big>विकसतु</big>
|<big>विकसन्तु</big>
|-
|<big>२५</big>
|<big>चरतु</big>
|<big>चरन्तु</big>
|-
|<big>२६</big>
|<big>स्मरतु</big>
|<big>स्मरन्तु</big>
|-
|<big>२७</big>
|<big>अर्चतु</big>
|<big>अर्चन्तु</big>
|-
|<big>२८</big>
|<big>क्रीडतु</big>
|<big>क्रीडन्तु</big>
|-
|<big>२९</big>
|<big>तरतु</big>
|<big>तरन्तु</big>
|-
|<big>३०</big>
|<big>तिष्ठतु</big>
|<big>तिष्ठन्तु</big>
|}
 
 
=== <big>वर्तमानकाले (लट्‌लकारे) विशेषक्रियापदानि</big> ===
{| class="wikitable"
|<big>'''क्र'''</big>
|<big>'''धातुः'''</big>
|<big>'''प्र. पु. ए. व.'''</big>
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big>
|-
|<big>१</big>
|<big>कृ</big>
|<big>करोति</big>
|<big>कुर्वन्ति</big>
|-
|<big>२</big>
|<big>क्री</big>
|<big>क्रीणाति</big>
|<big>क्रीणन्ति</big>
|-
|<big>३</big>
|<big>ग्रह्</big>
|<big>गृह्णाति</big>
|<big>गृह्णन्ति</big>
|-
|<big>४</big>
|<big>शक्</big>
|<big>शक्‍नोति  </big>
|<big>शक्‍नुवन्ति</big>
|-
|<big>५</big>
|<big>श्रु</big>
|<big>शृणोति</big>
|<big>शृण्वन्ति</big>
|-
|<big>६</big>
|<big>चि</big>
|<big>चिनोति</big>
|<big>चिन्वन्ति</big>
|-
|<big>७</big>
|<big>प्र+आप्</big>
|<big>प्राप्नोति</big>
|<big>प्राप्नुवन्ति</big>
|-
|<big>८</big>
|<big>रुद्</big>
|<big>रोदिति</big>
|<big>रुदन्ति</big>
|-
|<big>९</big>
|<big>दा</big>
|<big>ददाति</big>
|<big>ददति</big>
|-
|<big>१०</big>
|<big>हु</big>
|<big>जुहोति</big>
|<big>जुह्वति</big>
|-
|<big>११</big>
|<big>बन्‍ध्</big>
|<big>बध्‍नाति</big>
|<big>बध्‍नन्ति</big>
|-
|<big>१२</big>
|<big>ज्ञा</big>
|<big>जानाति</big>
|<big>जानन्ति</big>
|-
|
|
|
|
|-
|
|
|<big>'''उ. पु. ए. व.'''</big>
|<big>'''उ. पु. ब. व.'''</big>
|-
|<big>१</big>
|<big>कृ</big>
|<big>करोमि</big>
|<big>कुर्मः</big>
|-
|<big>२</big>
|<big>क्री</big>
|<big>क्रीणामि</big>
|<big>क्रीणीमः</big>
|-
|<big>३</big>
|<big>ग्रह्</big>
|<big>गृह्णामि</big>
|<big>गृह्णीमः</big>
|-
|<big>४</big>
|<big>शक्</big>
|<big>शक्‍नोमि</big>
|<big>शक्‍नुमः</big>
|-
|<big>५</big>
|<big>श्रु</big>
|<big>शृणोमि</big>
|<big>शृणुमः</big>
|-
|<big>६</big>
|<big>चि</big>
|<big>चिनोमि</big>
|<big>चिनुमः</big>
|-
|<big>७</big>
|<big>प्र + आप्</big>
|<big>प्राप्नोमि</big>
|<big>प्राप्नुमः</big>
|-
|<big>८</big>
|<big>रुद्</big>
|<big>रोदिमि</big>
|<big>रुदिमः</big>
|-
|<big>९</big>
|<big>दा</big>
|<big>ददामि</big>
|<big>दद्मः</big>
|-
|<big>१०</big>
|<big>हु</big>
|<big>जुहोमि</big>
|<big>जुहुमः</big>
|-
|<big>११</big>
|<big>बन्‍ध्</big>
|<big>बध्‍नामि</big>
|<big>बध्‍नीमः</big>
|-
|<big>१२</big>
|<big>ज्ञा</big>
|<big>जानामि</big>
|<big>जानीमः</big>
|}
 
 
 
=== <big>'''उदाहरणानुसारं वाक्यरचनां करोतु'''  </big> ===
{| class="wikitable"
|+
| colspan="4" |<big>'''प्रथमः पुरुषः'''</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big>
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big>
|-
| colspan="2" |<big>''एषः अस्ति ।''</big>
| colspan="2" | <big>''एते सन्ति ।''</big>
|-
|<big>एषः</big>
 
<big>एषा</big>
 
<big>एतत्</big>
 
<big>सः</big>
 
<big>सा</big>
 
<big>तत्</big>
 
<big>भवान्</big>
 
<big>भवति</big>
 
<big>बालकः</big>
 
<big>बालिका</big>
 
<big>मित्रम्</big>
 
<big>फलम्</big>
|
<big>अस्ति</big>
 
<big>पठति</big>
 
<big>लिखति</big>
|<big>एते</big>
 
<big>एताः</big>
 
<big>एतानि</big>
 
<big>ते</big>
 
<big>ताः</big>
 
<big>तानि</big>
 
<big>भवन्तः</big>
 
<big>भवत्यः</big>
 
<big>बालकाः</big>
 
<big>बालिकाः</big>
 
<big>मित्राणि</big>
 
<big>फलानि</big>
|
<big>सन्ति</big>
 
<big>पठन्ति</big>
 
<big>लिखन्ति</big>
 
|-
| colspan="4" |<big>'''मध्यमः पुरुषः'''</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big>
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big>
|-
|
<big>त्वम्  </big>
|<big>असि  </big>
 
<big>पठसि</big>
 
<big>लिखसि</big>
|
<big>यूयम्</big>
|<big>स्थ</big>
 
<big>पठथ</big>
 
<big>लिखथ</big>
|-
|
|
|
|
|-
| colspan="4" |<big>'''उत्तमः पुरुषः'''</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big>
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big>
|-
|
<big>अहम्  </big>
|<big>अस्मि  </big>
 
<big>पठामि</big>
 
<big>लिखामि</big>
| <big> </big>
 
<big>वयं  </big>
|<big>स्मः</big>
 
<big>पठामः</big>
 
<big>लिखामः</big>
|}
 
 
=== '''<big>अभ्यासः -</big> <big>(वर्तमानकालः / लट्‌लकारः)</big>''' ===
 
==== <big>'''उदाहरणानुरूपं रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> ====
<big>१. सिंहः गर्जति ------ ------ सिंहाः गर्जन्ति</big>
 
<big>२. मूषकः खादति ------ ------</big>
 
<big>३. मृगः धावति ------ ------</big>
 
<big>४. बिडालः पिबति ------ ------</big>
 
<big>५. पिकः कूजति ------ ------</big>
 
<big>६. मयूरः नृत्यति ------ ------</big>
 
<big>७. कृषकः कर्षति ------ ------</big>
 
<big>८. सैनिकः रक्षति ------ ------</big>
 
<big>९. अजा चरति ------ ------</big>
 
<big>१०. बाला वदति ------ ------</big>
 
<big>११. महिला गायति ------ ------</big>
 
<big>१२. अम्बा पचति ------ ------</big>
 
<big>१३. पुष्पं विकसति ------ ------</big>
 
<big>१४. छात्रः तिष्ठति ------ ------</big>
 
<big>१५. फलं पतति ------ ------</big>
 
<big>१६. वाहनं चलति ------ ------</big>
 
<big>१७. बालः हसति ------ ------</big>
 
<big>१८. वृद्धः पश्यति ------ ------</big>
 
<big>१९. बालिका पठति ------ ------</big>
 
<big>२०. चोरः धावति ------ ------</big>
 
 
 
=== <big>'''यथोचितानि रूपाणि रिक्तस्थानेषु लिखतु'''</big> ===
# <big>पिबति ------------ पिबन्ति।</big>
# <big>खादति ------------</big>
# <big>----------- धावन्ति ।</big>
# <big>जिघ्रति ------------</big>
# <big>------------ पश्यन्ति ।</big>
# <big>नमति ------------</big>
# <big>गच्छति ------------</big>
# <big>------------ रटन्ति ।।</big>
# <big>------------ आरोहन्ति ।</big>
# <big>------------ अर्चन्ति ।</big>
# <big>रक्षति ------------</big>
# <big>गायति -----------</big>
# <big>----------- विकसन्ति ।</big>
# <big>-----------चलन्ति ।</big>
# <big>------------हसन्ति ।</big>
# <big>स्‍नाति -----------</big>
# <big>पठति ------------</big>
# <big>नृत्यति ------------</big>
# <big>पतति -----------</big>
# <big>तिष्ठति ------------</big>
 
 
 
=== <big>'''उदाहरणानुसारं वाक्यानि लिखतु'''</big> ===
<big>एषः मयूरः अस्ति । एते मयुराः सन्ति ।</big>
 
<big>मयूरः नृत्यति। मयूराः नृत्यन्ति ।</big>
 
<big>एषः मयूरः नृत्यति। एते मयूराः नृत्यन्ति ।</big>
 
==== <big>अभ्यासः</big> ====
# <big>एषः वानरः अस्ति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>वानरः आरोहति । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एषः ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एषः हंसः अस्ति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>हंसः तरति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>--- ---- -----। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एषः सिंहः अस्ति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>सिंहः गर्जति । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एषा बालिका अस्ति। एताः ----- ----- ----- ।</big>
# <big>बालिका पठति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एषा । ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एषा लेखिका अस्ति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>लेखिका लिखति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>। ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एषा कलिका। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>कलिका विकसति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>----- ----- विकसति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एतत् यानम् अस्ति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>यानं भ्रमति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एतत् फलम् अस्ति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>फलं पतति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एतत्  ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एतत् मित्रम् अस्ति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>मित्रं क्रीडति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big>
 
 
=== <big>'''अधोरेखाङ्कितस्य केवलं वचनपरिवर्तनं करोतु'''</big> ===
<big>यथाः</big>
 
<big>सः विद्यालये पठति । ------------ ते विद्यालये पठन्ति ।</big>
 
# <big>सा गृहे वसति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एषः कार्यालये तिष्ठति । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>लतायां पुष्पं विकसति । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>भवान् क्रीडाङ्गणे क्रीडति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>भवती प्रतिदिनं नृत्यति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>वने सिंहः गर्जति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>एषा चित्रं पश्यति । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>बालः शालां गच्छति । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>वानरः फलं खादति । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>सा गीतं गायति । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>सैनिकः देशं रक्षति । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>लेखकः कथां कथयति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>नर्तिका गुरुवन्दनाय नृत्यति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>त्वं चलचित्रं पश्यसि। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>अहं शीतपेयं पिबामि। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>बालिका मोदकं खादति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>अध्यापकः पाठं पाठयति । ----- ----- ----- ।</big>
# <big>अम्बा देवालयं गच्छति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>अर्चकः पूजां करोति। ----- ----- ----- ।</big>
# <big>धनिकः धनं ददाति । ----- ----- ----- ।</big>
 
 
=== <big>'''वचनपरिवर्तनं करोतु'''</big> ===
<big>१. बालकः पठति । ------------ बालकाः पठन्ति ।</big>
 
<big>२. गजः चलति । ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>३. भिक्षुकः अटति। ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>४. दीपः ज्वलति । ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>५. वृक्षः फलति । ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>६. बालिका प्रक्षालयति। ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>७. सर्पः सर्पति। ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>८. नेत्रं स्फुरति। ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>९. व्याघ्रः जिघ्रति। ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>१०. अनुजा वदति । ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>११. महराजा आरोहति। ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>१२. नदी वहति। ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>१३. परिचारिका मार्जयति। ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>१४. अध्यापिका पाठयति। ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>१५. अग्रजा पृच्छति । ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>१६. छात्रा पश्यति । ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>१७. फलं पतति। ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>१८. देवी तुष्यति । ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>१९. यन्त्रः चलति । ----- ----- ----- ।</big>
 
<big>२०. मयूरः नृत्यति । ----- ----- ----- ।</big>
 
 
 
=== <big>'''अधोलिखितानि क्रियापदानि उपयुज्य उदाहरणानुसारम् उचितक्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> ===
{| class="wikitable"
|<big>करोति – कुर्वन्ति</big>
|<big>करोमि - कुर्मः</big>
|-
|<big>शृणोति -  शृण्वन्ति</big>
|<big>शृणोमि – शृण्मः</big>
|-
|<big>ददाति – ददति</big>
|<big>ददामि – दद्मः</big>
|-
|<big>जानाति – जानन्ति  </big>
|<big>जानामि - जानीमः</big>
|-
|<big>शक्‍नोति – शक्‍नुवन्ति</big>
|<big>शक्‍नोमि – शक्‍नुमः</big>
|}
 
# <big>सा ध्यानं  करोति।</big>
# <big>ताः किं  ------ ।</big>
# <big>अहं चिन्तनं ---- ।</big>
# <big>वयं भोजनं ----- ।</big>
# <big>बालकः वार्तां शृणोति ।</big>
# <big>भवन्तः रामायणं -।</big>
# <big>अहं गीतां ------ ।</big>
# <big>वयं भजनं ------ ।</big>
# <big>महिला आभरणं ददाति।</big>
# <big>भवन्तः भोजनं --- ।</big>
# <big>अहं पुष्पं -------- ।</big>
# <big>वयं रोटिकां ---।</big>
# <big>भवति किं किं जानाति ।</big>
# <big>बालकाः सर्वं ---- ।</big>
# <big>वयं पाठं न ------ ।</big>
# <big>अहं सर्वं ---- ।</big>
# <big>भवती कार्यं कर्तुं शक्‍नोति?</big>
# <big>वैद्याः कार्यं कर्तुं  -।</big>
# <big>अहं कार्यं कर्तुं - ।</big>
# <big>वयं पूजां कर्तुं -- ।</big>
 
 
 
=== <big>'''उदाहरणानुगुणम् उचितैः क्रियापदरूपै: रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> ===
# <big>उदाः सा संस्कृतं जानाति । (ज्ञा)</big>
# <big>वयं संस्कृतं न ----- । (ज्ञा)</big>
# <big>आरक्षकः चोरं ----- । (ग्रह्)</big>
# <big>महिला शटिकां ---- । (क्री)</big>
# <big>ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)</big>
# <big>गृहिणी रोटिकां ----- । (दा)    </big>
# <big>ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)</big>
# <big>अनुजः चित्रं ------- । (दृश्)</big>
# <big>वैद्याः औषधं ------ । (दा)</big>
# <big>भवन्तः पुस्ताकानि -----। (क्री)</big>
# <big>अहं फलानि ------ । (क्री)</big>
# <big>ते कोलाहलं -------- । (श्रु)</big>
# <big>वयं गीतं ----------- । (श्रु)</big>
# <big>साधकः ध्यानं ------ । (श्रु)</big>
# <big>सा चित्रं लेखितुं -----। (शक्)</big>
# <big>वयं गीतं गातुं ------ । (शक्)</big>
# <big>बालकाः श्लोकान् पठितुं - । (शक्)</big>
 
 
=== <big>'''बहुवचनयुक्तानि प्रश्नवाक्यानि।'''</big> ===
<big>'''सम्यक् स्मरतु'''</big>
{| class="wikitable"
|
| colspan="4" |<big>'''प्रश्नवाचकाः'''</big>
|-
|
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big>
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big>
|-
|
|<big>''समीपे''</big>
|<big>''दूरे''</big>
|<big>''समीपे  ''</big>
|<big>''दूरे''</big>
|-
|<big>'''पुलिंङ्गः'''</big>
|<big>एषः कः ?</big>
|<big>सः कः ?</big>
|<big>एते के ?      </big>
|<big>ते के ?</big>
|-
|<big>'''स्त्रीलिङ्गः'''</big>
|<big>एषा का ?</big>
|<big>सा का ?</big>
|<big>एताः काः ?</big>
|<big>ताः काः ?</big>
|-
|<big>'''नपुंसकलिङ्गः'''</big>
|<big>एतत् किम् ?</big>
|<big>तत् किम् ?</big>
|<big>एतानि कानि?</big>
|<big>तानि कानि?</big>
|}
 
 
 
=== <big>'''ध्यानेन पठतु'''</big> ===
{| class="wikitable"
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big>
|<big>'''एते/ ते, एताः/ताः,  एतानि /तानि'''</big>
|<big>'''के / काः / कानि ?'''</big>
|<big>'''प्रश्नः  '''</big>
|<big>'''उत्तरम्  '''</big>
|-
|<big>[सिंहः] - सिंहाः  </big>
 
|
 
| <big>के ?</big>
|<big>एते के ?</big>
|<big>एते सिंहाः सन्ति।</big>
|-
|<big>[मृगः ] - मृगाः</big>
 
|
|<big>के ?</big>
|<big>ते के ?</big>
|<big>ते मृगाः सन्ति।</big>
|-
|<big>[अजा] - अजाः  </big>
|
|<big>काः ?</big>
|<big>एताः काः ?</big>
|<big>एताः अजाः सन्ति ।</big>
|-
|<big>[बालिका] - बालिकाः</big>
 
|
|<big>काः  ?</big>
|<big>ताः काः ?</big>
|<big>ताः बालिकाः सन्ति।</big>
|-
|<big>[छत्रम्] - छत्राणि</big>
 
|
|<big>कानि ?</big>
|<big>एतानि कानि ?</big>
|<big>एतानि छत्राणि सन्ति।</big>
|-
|<big>[नेत्रम्] - नेत्राणि</big>
 
|
|<big>कानि?</big>
|<big>तानि कानि ?</big>
|<big>तानि नेत्राणि सन्ति।</big>
|}
 
 
 
=== <big>'''ध्यानेन पठतु'''</big> ===
<big>छात्राः कुत्र गच्छन्ति ।  छात्राः विद्यालयं (विद्यालयः) गच्छन्ति ।</big>
 
<big>बालकाः कुत्र गच्छन्ति? बालकाः क्रीडाङ्गणं (क्रीडाङ्गणम्) गच्छन्ति।</big>
 
<big>बालकाः किमर्थं विद्यालयं गच्छन्ति ?   बालकाः विद्यालयम् अध्ययनाय (अध्ययनम्) गच्छन्ति।  </big>
 
<big>तरुणाः किमर्थं चित्रालयं गच्छन्ति?  तरुणाः चलचित्रदर्शनाय (चलचित्रदर्शनम्) चित्रालयं गच्छन्ति।</big>
 
<big>छात्राः किमर्थं पठन्ति? छात्राः ज्ञानार्जनाय [ज्ञानार्जनम्] पठन्ति।</big>
 
 
 
=== <big>'''बहुवचनान्तक्रियापदानाम् अभ्यासः'''</big> ===
 
==== <big>'''बहुवचनयुक्तानि प्रश्नवाक्यानि सम्यक् स्मरतु'''</big> ====
{| class="wikitable"
|
| colspan="4" |<big>'''प्रश्नवाचकाः'''</big>
|-
|
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big>
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big>
|-
|
|<big>समीपे</big>
|<big>दूरे</big>
|<big>समीपे</big>
|<big>दूरे</big>
|-
|<big>'''पुलिंङ्गः'''</big>
|<big>एषः कः ?</big>
|<big>सः कः ?</big>
|<big>एते के ?</big>
|<big>ते के ?</big>
|-
|<big>'''स्त्रीलिङ्गः'''</big>
|<big>एषा का ?</big>
|<big>सा का ?</big>
|<big>एताः काः ?</big>
|<big>ताः काः ?</big>
|-
|<big>'''नपुंसकलिङ्गः'''</big>
|<big>एतत् किम् ?</big>
|<big>तत् किम् ?</big>
|<big>एतानि कानि?</big>
|<big>तानि कानि?</big>
|}
 
 
 
=== <big>'''उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> ===
{| class="wikitable"
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big>
|<big>'''एते/ ते, एताः/ताः,  एतानि /तानि'''</big>
|<big>'''के / काः / कानि ?'''</big>
|<big>'''प्रश्नः  '''</big>
|<big>'''उत्तरम्  '''</big>
|-
|<big>[सिंहः] - सिंहाः  </big>
 
|
 
| <big>के ?</big>
|<big>एते के ?</big>
|<big>एते सिंहाः गर्जन्ति।</big>
|-
|<big>The [मृगः ] - मृगाः</big>
 
|
|<big>के ?</big>
|<big>ते के ?</big>
|<big>ते मृगाः धावन्ति।</big>
|-
|<big>[अजा] - अजाः  </big>
|
|<big>काः ?</big>
|<big>एताः काः ?</big>
|<big>एताः अजाः चरन्ति ।</big>
|-
|<big>[बालिका] - बालिकाः</big>
 
|
|<big>काः  ?</big>
|<big>ताः काः ?</big>
|<big>ताः बालिकाः हसन्ति।</big>
|-
|<big>[छत्रम्] - छत्राणि</big>
 
|
|<big>कानि ?</big>
|<big>एतानि कानि ?</big>
|<big>एतानि छत्राणि सन्ति ।</big>
|-
|<big>[नेत्रम्] - नेत्राणि</big>
 
|
|<big>कानि?</big>
|<big>तानि कानि ?</big>
|<big>तानि नेत्राणि सन्ति।</big>
|-
|<big>[कछपः] -  </big>
 
|
|<big>--- ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[कलिका] -  </big>
 
|
|<big>--- ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[लेखनी] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[विमानम्] -  </big>
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[लता] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[महिषी] –  </big>
 
|
|
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[मयुरः] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[शुकः] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[नर्तकी] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[वैद्या] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[वृद्धा] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[घटः] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[ नाणकम्] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[पुस्तकम्] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[फलम्] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[पेटिका] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|-
|<big>[मक्षिका] -  </big>
 
|
|<big>---  ?</big>
|<big>--- - ?</big>
|<big>--- ----- ।</big>
|}
 
 
=== <big>'''प्रश्नोत्तरवाक्यानि पठित्वा कः कुत्र गच्छति इति लिखतु'''</big> ===
{| class="wikitable"
|<big>'''प्रश्नाः'''</big>
|<big>'''उत्तराणि'''</big>
| <big>'''उत्तरवाक्यम्'''</big>
|-
|<big>बालकाः कुत्र गच्छन्ति ?</big>
|<big>विद्यालयम्</big>
|<big><nowiki>बालकाः विद्यालयं गच्छन्ति |</nowiki></big>
|-
|<big>अर्चकाः कुत्र गच्छन्ति ?</big>
|<big>मन्दिरम्</big>
|
|-
|<big>विक्रयिकाः कुत्र गच्छन्ति ?</big>
|<big>आपणम्</big>
|
|-
|<big>आचार्याः कुत्र गच्छन्ति ?</big>
|<big>आश्रमम्</big>
|
|-
|<big>सिंहाः कुत्र गच्छन्ति ?</big>
|<big>वनम्</big>
|
|-
|<big>कृषकाः कुत्र गच्छन्ति ?</big>
|<big>ग्रामम्</big>
|
|-
|<big>अध्यापकाः कुत्र गच्छन्ति ?</big>
|<big>पुस्तकालयम्</big>
|
|-
|<big>वैद्याः कुत्र गच्छन्ति ?</big>
|<big>चिकित्सालयम्</big>
|
|-
|<big>गृहिण्यः कुत्र गच्छन्ति ?</big>
|<big>उद्यानम्</big>
|
|-
|<big>छात्राः कुत्र गच्छन्ति ?</big>
|<big>क्रीडाङ्गणम्</big>
|
|}
 
 
 
=== <big>'''उदाहरणानुसारं प्रश्न-वाक्यानि उत्तर-वाक्यानि च लिखतु'''</big> ===
{| class="wikitable"
|
# <big>बालकाः</big>
# <big>छात्राः</big>
# <big>भवन्तः</big>
# <big>शिशवः</big>
# <big>मातरः</big>
# <big>बालिकाः</big>
# <big>अध्यापिकाः</big>
# <big>यूयम्</big>
# <big>अग्रजाः</big>
# <big>गायिकाः</big>
|
# <big>फलम्</big>
# <big>पुस्तकम्</big>
# <big>पत्रम्</big>
# <big>दुग्धम्</big>
# <big>दूरदर्शनम्</big>
# <big>पुष्पम्</big>
# <big>पुस्तकम्</big>
# <big>मोदकम्</big>
# <big>क्रीडनकम्</big>
# <big>गीतम्</big>
|
# <big>खादति</big>
# <big>पठति</big>
# <big>लिखति</big>
# <big>पिबति</big>
# <big>पश्यति</big>
# <big>जिघ्रति</big>
# <big>नयति</big>
# <big>यच्छति</big>
# <big>आनयति</big>
# <big>गायति</big>
|}
 
<big>यथा ---</big>
 
# '''<big>बालकाः किं कुर्वन्ति? बालकाः फलम् / फलानि खादन्ति</big>'''
# <big>छात्राः -----  ------ ।</big>
# <big>भवन्तः -----  ------ ।</big>
# <big>शिशवः -----  ------ ।</big>
# <big>मातरः  -----  ------ ।</big>
# <big>बालिकाः -----  ------ ।</big>
# <big>अध्यापिकाः ---- ------ ।</big>
# <big>यूयम् -----  ------ ।</big>
# <big>अग्रजाः -----  ------ ।</big>
# <big>गायिकाः -----  ------ ।</big>
 
 
 
<big>'''[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/5/59/Lesson_16_corrected.pdf बहुवचनान्तानि क्रियापदानि  (वर्तमानकालः / लट्‌लकारः) PDF]'''</big>
 
<big>'''[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/016%20-%20Bahuvachana%20Kriyapadani.ppsx बहुवचनान्तानि क्रियापदानि  (वर्तमानकालः / लट्‌लकारः) PPTX with audio]'''</big>
 
<big>'''[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/016%20-%20Bahuvachana%20Kriyapadani%20NA.ppsx बहुवचनान्तानि क्रियापदानि  (वर्तमानकालः / लट्‌लकारः) PPTX without audio]'''</big>
 
 
 
'''PAGE 16'''
Shobha Chillal
deletepagepermission, page_and_link_managers, teachers
1,046

edits

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/18047...23620"