9---anye-vyAkaraNa-sambaddha-viShayAH/02---visargasandhiH: Difference between revisions

 

 

 

 

 

 

 

प्रातः, पुनः | अस्मिन्‌ स्थले उपरि किमुक्तम्‌ ? अव्ययस्य अन्ते विसर्गः अस्ति चेत्‌, तस्य अव्ययस्य प्रातिपदिकं ज्ञेयम्‌ | यथा प्रातः इत्यस्य प्रातिपदिकं प्रातर्‍; पुनः इत्यस्य प्रातिपदिकं पुनर्‍; अन्तः इत्यस्य प्रातिपदिकम्‌ अन्तर् | अत्रोक्तं यत्‌ यत्र रेफान्तानि अव्ययानि सन्ति, तत्र केवलं भाट्टसूत्रेषु प्रथमसूत्रं कार्यं करोति | अन्यत्र सर्वत्र रेफः एव आदिष्टः | अतः रेफान्त-अव्ययानां कृते सूत्राणि २ -५ इत्येषां स्थाने रेफः एव भवति |

 

'''१. विसर्जनीयस्य सः खरि कखपफे तु विसर्गः |'''

 

प्रथमे, चतुर्थे, पञ्चमे च | तेषु प्रथमे सोपाने भाट्टसूत्रम्‌ अनुसृत्य कार्यं कुर्मः चेत्‌ साधु भवति—

 

* प्रातः तिष्ठति → प्रातस्तिष्ठति = साधु

 

किन्तु चतुर्थे पञ्चमे च सोपाने भाट्टसूत्रम्‌ अनुसृत्य कार्यं कुर्मः चेत्‌ दोषो भवति—

 

* प्रातः धावति → प्रातो धावति = दोषः

* प्रातः अस्ति → प्रातोऽस्ति = दोषः

* प्रातः अस्ति → प्रातरस्ति = साधु

* प्रातः इच्छति → प्रात इच्छति = दोषः

* प्रातः इच्छति → प्रातरिच्छति = साधु

* प्रातः आगच्छति → प्रात आगच्छति = दोषः

* प्रातः आगच्छति → प्रातरागच्छति = साधु

 

 

 

परन्तु प्रातिपदिकं रेफान्तं नास्ति चेत्‌, सामान्यैः सूत्रैः क्रमः प्रवर्तते | यथा 'अतः' रेफान्तं नास्ति अपि तु सकारान्तम्‌ |

 

* अतः इच्छति → "अतरिच्छति" = दोषः