page_and_link_managers, Administrators
5,097
edits
02A----dhAtugaNAH---sUtra-sahita-dRuShTiH/1---guNaH---sUtrasahitA-dRuShTiH: Difference between revisions
02A----dhAtugaNAH---sUtra-sahita-dRuShTiH/1---guNaH---sUtrasahitA-dRuShTiH (view source)
Revision as of 00:37, 7 June 2021
, 2 years agono edit summary
No edit summary |
No edit summary |
||
| (5 intermediate revisions by 3 users not shown) | |||
Line 1:
{{DISPLAYTITLE:1 - गुणः, सूत्रसहिता दृष्टिः}}
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|-
|१) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/09_guNaH---sUtra-sahita-dRuShTiH_2015-11-11.mp3 guNaH---sUtra-sahita-dRuShTiH_2015-11-11]
Line 22 ⟶ 23:
<big>पूर्वम् अस्माभिः दृष्टं यत् भ्वादिगणे नियमद्वयस्य बलेन गुणः क्रियते | एकः नियमः यत्र धातोः अन्तिमः वर्णः स्वरः; अपरनियमः यत्र धातोः उपधा स्वरः इति |</big>
<big>अधुना प्रथमं नियमम् अवलोकयाम, भू-धातोः माध्यमेन—</big>▼
▲<big>अधुना प्रथमं नियमम् अवलोकयाम, भू-धातोः माध्यमेन—</big>
<big>"भ्वादिगणे, धातोः अन्तिमः वर्णः इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ॠ अस्ति चेत्, तस्य वर्णस्य गुणः भवति |”</big>
Line 56 ⟶ 57:
<big>तर्हि, शप् प्रत्ययः शित् इति उपरि उक्तम् | यः शित् सः सार्वधातुकः इति अत्र उक्तम्, अतः शप्-प्रत्ययः सार्वधातुक-संज्ञां प्राप्नोति |</big>
<big>सारांशः = अनेन सूत्रेण शप्-प्रत्ययः सार्वधातुकः इति अवगच्छामः |</big>
Line 71 ⟶ 73:
<big>भू + शप् + ति → '''लशक्वतद्धिते''' (१.३.८), '''हलन्त्यम्''' (१.३.३), '''तस्य लोपः''' (१.३.९) इति सूत्रैः शकारपकारयोः लोपः → भू + अ + ति</big>
Line 115 ⟶ 116:
<big>यथा '''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' (७.३.८४) इति सूत्रस्य अर्थपूरणार्थं त्रीणि परिभाषासूत्राणि अपेक्षितानि |</big>
<big>'''इको गुणवृद्धी''' (१.१.३) इति सूत्रेण ''''इक्'''<nowiki/>' स्थानी भवति यत्र स्थानी नोक्तम् |</big>
Line 134:
<big>सन्धिप्रकरणे एकं सूत्रम् अस्ति— '''एचोऽयवायावः''' (६.१.७७) | यान्तवान्तसन्धिः इति लोके उच्यते | अनेन सूत्रेण एकवर्णसमूहस्य अन्ते ओकारः अस्ति चेत्, तस्य अनन्तरं कोऽपि स्वरः अस्ति चेत्, तर्हि ओकारस्य स्थाने "अव्"-आदेशः भवति |</big>
<big>भो + अ + ति → '''एचोऽयवायावः''' (६.१.७७) इत्यनेन ओ-स्थाने अव् → भ् + अव् + अ + ति |</big>
Line 158 ⟶ 157:
<big>यथा जि जये इति धातुः |</big>
{|
Line 183 ⟶ 181:
|}
<big>अग्रे स्रु गतौ, क्षि क्षये, हृञ् हरणे इत्येषां विषये चिन्त्यताम् |</big>
| |||