04---aShTAdhyAyI-paricayaH/06---kRut-pratyayAH-api-sArvadhAtukAH-ArdhadhAtukAshca: Difference between revisions
04---aShTAdhyAyI-paricayaH/06---kRut-pratyayAH-api-sArvadhAtukAH-ArdhadhAtukAshca (view source)
Revision as of 00:57, 26 May 2021
, 2 years agoIncorporated reviewer comments
No edit summary |
VNatarajan (talk | contribs) (Incorporated reviewer comments) |
||
Line 21:
<big><br />
पूर्वम् अस्माभिः दृष्टं यत् धातुभ्यः विहिताः प्रत्ययाः द्विधाः—तिङ् च कृत् च | एते सर्वे प्रत्ययाः पुनः विभजिताः— सार्वधातुकाः आर्धधातुकाश्च | अस्य महत्त्वम् एवं यत् प्रत्ययः सार्वधातुकश्चेत्, तर्हि कर्त्रर्थे शबादयः विकरणाः आयान्ति '''कर्तरि शप्''' इत्यनेन | शबादयः आयान्ति चेत् धातुगणभेदाः भवन्ति | प्रत्ययः सार्वधातुकः नास्ति चेत् आर्धधातुकः एव; आर्धधातुकः चेत् इडागमविचारः करणीयः | इदं विभजनं तिङ्षु अपि भवति, कृत्सु अपि भवति | पूर्वम् इयं व्यवस्था अस्माभिः अवलोकिता तिङ्-प्रसङ्गे | अधुना अवलोकामहै कृत्-प्रसङ्गे |</big>
[[File:VN dhAtubhyaH ting-kRut diagragm 4.jpg|center]]
<big>कृत् नाम किम् ? यथोक्तं धातुभ्यः विहिताः प्रत्ययाः द्विधाः—तिङ् च कृत् च | यः कोऽपि तिङ्-भिन्नः प्रत्ययः धातुतः विहितः, स च प्रत्ययः कृत् इत्युच्यते | यस्य पदस्य अन्ते कृत्-प्रत्ययः अस्ति, तत् पदं कृदन्तपदम् | कृदन्तपदानि सर्वदा सुबन्तानि | इत्युक्तौ नामपदानि सन्ति न तु क्रियापदानि | यथा कर्तव्यं, मतिः, नेता, गायकः, लिखन्, प्रकाशमानम्— इमानि पदानि सर्वाणि कृदन्तानि | यतः एते प्रत्ययाः (तव्यत्, क्तिन्, तृच्, ण्वुल्, शतृ, शानच्) साक्षात् धातुभ्यः विहिताः, तिङ्-भिन्नाः, पदान्ते च सन्ति |</big>
Line 87 ⟶ 89:
<big><br />
२) विकरणं स्वयं प्रत्ययः, अतः प्रत्ययत्वात् पूर्वं स्थितं यत् धातुरूपि-अङ्गं, तस्मिन् अपि रूपभेदः भवति | अदादिगणे जुहोत्यादिगणे च यत्र विकरणस्य लोपो भवति, तत्रापि लुक्, श्लु इत्याभ्यां विशिष्टकार्यं भवति |</big>
<big>अधः षट् वृत्तान्ताः a-f इत्येषु सर्वाणि सोपानानि अस्माभिः न अधीतानि, किन्तु स्थूलरूपेण परिशीलनात् विकरणप्रत्ययेन कीदृशप्रभावः, इत्यस्य एका दृष्टिः भवति—</big>
Line 213 ⟶ 216:
यथा—</big>
<big>क्तवतु— कृतवान्, गतवान्, परन्तु इडागमे सति प'''ठि'''तवान्, खा'''दि'''तवान् |</big>▼
▲क्तवतु— कृतवान्, गतवान्, परन्तु इडागमे सति प'''ठि'''तवान्, खा'''दि'''तवान् |</big>
<big>तुमुन्— ज्ञातुम्, आप्तुं, परन्तु इडागमे सति क्री'''डि'''तुम्, जी'''वि'''तुम् |</big>
Line 242 ⟶ 244:
<big><br />
यथा ण्वुल् अनिट्; तृच् सेट् | ण्वुल् धातोः परे चेत्, इडागमः न कदापि भवति | तृच् सेट् अस्ति, अतः धातुः अपि सेट् चेत्, इडागमः सम्भवति (भवति इति सामान्यनियमः, परन्तु केचन अपवादाः सन्ति) |</big>
<big>अधुना चिन्तनं कुर्वन्तु, एते आर्धधतुक-कृत्-प्रत्ययाः सेट् वा अनिट् वा— अनीयर्, क्त, तव्यत्, क्त्वा, ल्युट्, क्तवतु, तुमुन् |</big>
Line 258 ⟶ 261:
<big>---------------------------------</big>
| |||