page_and_link_managers, Administrators
5,097
edits
05---sArvadhAtukaprakaraNam-adantam-aGgam/09---tudAdigaNe-itopi-visheShadhAtavaH: Difference between revisions
05---sArvadhAtukaprakaraNam-adantam-aGgam/09---tudAdigaNe-itopi-visheShadhAtavaH (view source)
Revision as of 04:26, 24 February 2024
, 2 months agono edit summary
m (Vidhya moved page 09 - तुदादिगणे इतोऽपि विशेषधातवः to 09 - तुदादिगणे इतोऽपि विशेषधातवः without leaving a redirect) |
No edit summary |
||
| (5 intermediate revisions by 2 users not shown) | |||
Line 27:
<big>तुदादौ धातुद्वयम्—
Line 34:
<big>
<big>
<big>शद्लृ + श → शद् + अ → '''पा'''-'''घ्रा'''-'''ध्मा''' (७.३.७८) इत्यनेन शीय-आदेशः → शीय + अ → '''अतो गुणे''' (६.१.९७) → शीय इति अङ्गम् → शीय + ते → शीयते</big>▼
▲<big>
<big>शद्लृ शातने इति धातुः भ्वादौ अपि तुदादौ अपि भवति | उभयत्र रूपाणि समानानि |</big>▼
▲<big>
Line 135 ⟶ 136:
<big>'''इग्यणः सम्प्रसारणम्''' (१.१.४५) = यणः स्थाने यः इक्-प्रत्याहारे स्थितवर्णः आदिष्टः, तस्य सम्प्रसारण-संज्ञा भवति | इक् प्रथमान्तं, यणः षष्ठ्यन्तं, सम्प्रसारणम् प्रथमान्तं, त्रिपदमिदं सूत्रम् | सूत्रं सम्पूर्णम्— '''यणः इक् सम्प्रसारणम्''' |</big>
<big>'''सम्प्रसारणाच्च''' (६.१.१०८) = सम्प्रसारण-संज्ञक-वर्णात् परम् अच् अस्ति चेत्, पूर्वपरयोः स्थाने एकः पूर्वरूपादेशो भवति | सम्प्रसारणात् पञ्चम्यन्तं, च अव्ययपदं, द्विपदमिदं सूत्रम् | '''इको यणचि''' (६.१.७७) इत्यस्मात् '''अचि''', '''अमि पूर्वः''' (६.१.१०७)इत्यस्मात् '''पूर्वः''' इत्यनयोः अनुवृत्तिः
Line 259 ⟶ 260:
<big>'''गुपूधूपविच्छिपणिपनिभ्य आयः''' (३.१.२८) = गुपू, धूप, विच्छ, पण, पन, एतेभ्यः धातुभ्यः आय-प्रत्ययो भवति स्वार्थे | गुपूश्च धूपश्च विच्छिश्च पणिश्च पनिश्च तेषामितरेतरद्वन्द्वः गुपूधूपविच्छिपणिपनयः, तेभ्यः गुपूधूपविच्छिपणिपनिभ्यः |गुपूधूपविच्छिपणिपनिभ्यः पञ्चम्यन्तम्, आयः प्रथमान्तं, द्विपदमिदं सूत्रम् | '''प्रत्ययः''' (३.१.१), '''परश्च''' (३.१.२) इत्यनयोः अधिकारः; '''
<big>विच्छ् + आय → विच्छाय → '''सनाद्यन्ता धातवः''' (३.१.३२) इत्यनेन धातु-संज्ञा → विच्छाय इति धातुः → कर्त्रर्थे सार्वधातुके परे '''तुदादिभ्यः शः''' (३.१.७७) ( विच्छिरयं तुदादौ पाठः, तत्सामर्थ्यात् आयप्रत्ययान्तात् अपि श-विकरणो भवति, न तु शप् इति पदमञ्जर्याम् उक्तम्) → विच्छाय + अ → '''अतो गुणे''' (६.१.९७) इत्यनेन पूर्वपरयोः पररूपम् एकादेशः → विच्छाय इति अङ्गम् → विच्छाय + ति → विच्छायति</big>
<big>अत्र आय-प्रत्ययो भवति स्वार्थे इत्युक्तं स्पष्टीकरणार्थं यथा णिच्-प्रत्ययः चुरादिगणे; इमौ प्रत्ययौ धातोः स्वस्य अर्थपोषणं करोति नान्यत् किमपि | नाम अनयोः प्रत्यययोः संयोजनेन धातोः अर्थः न परिवर्तते | केवलं रूपस्य साधनार्थम् अयं आय-प्रत्ययः उपयुज्यते पाणिनिना; धातुः अस्ति विच्छ्, रूपम् अस्ति विच्छायति— तस्य साधनार्थम् आय-प्रत्ययः अपेक्षितः |</big>
Line 279 ⟶ 280:
<big>तुदादौ त्रुट् → श-प्रत्यये त्रुटति, विकल्पेन श्यन्-प्रत्यये त्रुट्यति |</big>
<big>अस्मिन् सूत्रे त्रुट्-धातुः तुदादिगणे, त्रसीँ (उद्वेगे) इति धातुः दिवादिगणे, अवशिष्टाः सर्वे धातवः भ्वादिगणे सन्ति
Line 287 ⟶ 288:
[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/
| |||