10---nyAyashAstram/10---prashnAH-uttarANi-ca/19---sarvatra-mAtra-padena-nivAryaM-cintyam: Difference between revisions

← Older edit

10---nyAyashAstram/10---prashnAH-uttarANi-ca/19---sarvatra-mAtra-padena-nivAryaM-cintyam (view source)

Revision as of 23:25, 18 July 2021

331 bytes removed , 2 years ago

m

Protected "19 - सर्वत्र मात्रपदेन निवार्यं चिन्त्यम्‌" ([Edit=Allow only administrators] (indefinite) [Move=Allow only administrators] (indefinite))

VisualWikitext

Vidhya

page_and_link_managers, Administrators

5,088

edits

Revision as of 02:27, 10 May 2021 (view source) Ramapriya (talk \| contribs) (Added text and audio link) Tag: Visual edit ← Older edit		Latest revision as of 23:25, 18 July 2021 (view source) Vidhya (talk \| contribs) m (Protected "19 - सर्वत्र मात्रपदेन निवार्यं चिन्त्यम्‌" ([Edit=Allow only administrators] (indefinite) [Move=Allow only administrators] (indefinite)))
(3 intermediate revisions by 2 users not shown)
Line 1: {{DISPLAYTITLE: 19 - सर्वत्र मात्रपदेन निवार्यं चिन्त्यम्‌}} <big>ध्वनिमुद्रणम्‌ -</big> Line 8 ⟶ 7: <big>चक्षुर्मात्रग्राह्यत्वे सति गुणत्वं रूपस्य लक्षणम्‌ \| त्वगिन्द्रियमात्रग्राह्यत्वे सति गुणत्वं स्पर्शस्य लक्षणम्‌ \| संस्कारमात्रजन्यत्वे सति ज्ञानत्वं स्मृतेः लक्षणम्‌ \| एषु सर्वेषु स्थलेषु प्रश्नः उदेति यत्‌ वस्तुतः चक्षुः एव रूपविषयकप्रत्यक्षज्ञानस्य कारणं न अन्यत्‌ किमपि इति, त्वगिन्द्रियम्‌ एव स्पर्शविषयकप्रत्यक्षज्ञानस्य कारणं न अन्यत्‌ किमपि इति, संस्कारः एव स्मृतेः कारणं न अन्यत्‌ किमपि इति वा ? तथा नास्ति इति अस्माभिः ज्ञायते \|</big> <font size="4"><font face="Lohit Devanagari"><span lang="hi-IN">ध्वनिमुद्रणम्‌ -<br /></span></font></font>▼ <big>तर्हि मात्रपदस्य अत्र तादृशसार्वत्रिकः अर्थः न स्यात्‌ खलु \| एषु लक्षणवाक्येषु 'मात्र'-पदस्य कश्चन विशिष्टः अर्थः भवेत्‌ \| अस्य स्पष्टीकरणार्थं‌ विद्याधर्यां लिखितमस्ति—</big> <font size="4"><font face="Lohit Devanagari"><span lang="hi-IN">~~ध्वनिमुद्रणम्‌ -<br /></span></font></font><font size="4"><font face="Lohit Devanagari"><span lang="hi-IN">ध्वनिमुद्रणम्‌ -~~<br /></span></font></font><big>“अतः एवं समाधानं वाच्यं त्वगिन्द्रियमेव चक्षुर्भिन्नं ग्रन्थकर्तुः बुद्धौ वर्तते \| चक्षुरिन्द्रिय-जन्यप्रत्यक्षविषयत्वम्‌ अलक्ष्ये सङ्ख्यायामस्ति इति भवति अतिव्याप्तिः \| अतः तद्वारणाय त्वगिन्द्रियजन्यप्रत्यक्षविषयत्वाभाव एव लक्षणे निवेश्यः \| सङ्ख्या च तादृशविषयत्वाभाववती न भवति इति न लक्षणे अतिव्याप्तिः \| अतः तद्वारणाय त्वगिन्द्रियजन्यप्रत्यक्षविषयत्वाभाव एव लक्षणे निवेश्यः \| सङ्ख्या च तादृशविषयत्वाभाववती न भवति इति न लक्षणे अतिव्याप्तिः \| स्पर्शलक्षणे च त्वगिन्द्रियभिन्नं चक्षुः, तज्जन्यप्रत्यक्षविषयत्वाभावः पूर्ववदेव सङ्ख्यायामतिव्याप्तिवारणाय निवेश्यः \| अतः रूपलक्षणे त्वगिन्द्रियाग्राह्यत्वं, स्पर्शलक्षणे च चक्षुरिन्द्रियाग्राह्यत्वं प्रवेश्यमिति फलितार्थः \| स्मृतिलक्षणेऽपि संस्कारभिन्नमिन्द्रियं विवक्षितम्‌ \| तज्जन्यत्वाभावं निवेश्य वक्ष्यमाणरीत्या प्रत्यभिज्ञायामतिव्याप्तिर्निवार्यते इति सर्वं समञ्जसम्‌ \|” (पृ०स० १२८)</big><font size="4"><font face="Lohit Devanagari"><span lang="hi-IN">~~ध्वनिमुद्रणम्‌ -~~<br /></span></font></font> ~~<font size="4"><font face="Lohit Devanagari"><span lang="hi-IN">ध्वनिमुद्रणम्‌ -<br /></span></font></font>~~<big>रूपस्य लक्षणं किमुक्तम्‌ ? चक्षुर्मात्रग्राह्यो गुणो रूपम्‌ \| किमर्थं तथा उक्तमिति चेत्‌, मात्रपदं किमर्थं निवेशितम् इति बोध्यं चेत्‌— प्रथमतया मात्रपदं नास्ति इति चिन्त्यताम्‌ \| चक्षुर्ग्राह्यो गुणो रूपम्‌ इति लक्षणं भवति \| तर्हि चक्षुरिन्द्रियेण यो यो गुणः गृह्यते रूपं विहाय, तेषु सर्वेषु गुणेषु अतिव्याप्तिः भवति \| तादृशाः गुणाः अनेके सन्ति— सङ्ख्या, परिमाणं, पृथक्त्वं, संयोगः, विभागः इत्येषु सर्वेषु अतिव्याप्तिः \| अतः चक्षुर्ग्राह्यत्वे सति गुणत्वम्‌ इत्येतावदेव उक्तं चेत्, केवलं रूपे न, एतेषु पञ्चसु अपि गुणेषु लक्षणसमन्वयः भवति \| रूपं वर्जयित्वा एतत्‌ सर्वम्‌ अलक्ष्यम्‌ इति कारणेन तेषु समन्वयः भवति चेत्‌, अतिव्याप्तिः \| अस्य कथनार्थं ग्रन्थे उक्तं 'चक्षुरिन्द्रिय-जन्यप्रत्यक्षविषयत्वम्‌ अलक्ष्ये सङ्ख्यायामस्ति इति भवति अतिव्याप्तिः' \| जन्यप्रत्यक्षविषयत्वम्‌ इत्युक्ते ग्राह्यत्वम्‌ \| चक्षुरिन्द्रियेण यत्‌ प्रत्यक्षज्ञानं जायते, तस्य ज्ञानस्य विषयः रूपं भवति \| न केवलं रूपम्‌ अपि तु सङ्ख्या, परिमाणं, पृथक्त्वं, संयोगः, विभागः इति सर्वेऽपि \| नाम एषु सर्वेषु गुणेषु चक्षुरिन्द्रिय-जन्यप्रत्यक्षविषयत्वं वर्तते \| अनेन च अतिव्याप्तिः \|</big> ~~<font size="4"><font face="Lohit Devanagari"><span lang="hi-IN">ध्वनिमुद्रणम्‌ -<br /></span></font></font>~~ ~~<font size="4"><font face="Lohit Devanagari"><span lang="hi-IN">ध्वनिमुद्रणम्‌ -<br /></span></font></font>~~<big>तदर्थं मात्रशब्दस्य निवेशः कृतः \| अनेन किं भवति ? मात्रशब्दस्य कथनेन अधुना यः चक्षुर्ग्राह्यः गुणः, सः कीदृशः इति चेत्‌, तद्भिन्नेन अग्राह्यः इति स्यात्‌ \| अस्माकं गुणः चक्षुर्ग्राह्यः च तद्भिन्नेन्द्रियेण अग्राह्यः च \| एते पञ्च गुणाः सङ्ख्या, परिमाणं, पृथक्त्वं, संयोगः, विभागः, एते त्वगिन्द्रियेणापि गृह्यन्ते \| यथा चक्षुरिन्द्रियेण गृह्यन्ते, तथैव त्वगिन्द्रियेणापि गृह्यन्ते \| किन्तु रूपं त्वगिन्द्रियेण न गृह्यते; रूपं केवलं चक्षुरिन्द्रियेण गृह्यते, अन्येन केनापि इन्द्रियेण न गृह्यते \| चक्षुर्भिन्नेन्द्रियेण अग्राह्यः स्यात्‌ इति कथनेन तादृशः गुणः एव स्वीकरणीयः यहः चक्षुरिन्द्रियेण गृह्येत, अन्येन इन्द्रियेण न गृह्येत \| सङ्ख्यादयाः अन्येन इन्द्रियेण गृह्यन्ते इति कारणेन तेषां ग्रहणम्‌ अधुना नास्ति \| ते च पञ्च गुणाः निवारिताः; केवलं रूपं लक्षणवाक्ये समन्वितम्‌ \| अतः 'मात्र'-शब्दः निविष्टः सङ्ख्यादीनां वारणाय \|</big> ~~<font size="4"><font face="Lohit Devanagari"><span lang="hi-IN">ध्वनिमुद्रणम्‌ -<br /></span></font></font>~~ <big>आहत्य ‘चक्षुर्मात्रग्राह्यो गुणो रूपम्‌’ इति वाक्ये 'मात्र'-शब्दस्य कथनेन तात्पर्यं किमिति चेत्‌, त्वगिन्द्रियेण न गृह्येत इति \| 'मात्र'-शब्दस्य अर्थः 'अन्यत्‌ सर्वं न' इति न, नाम रूपप्रत्यक्षे चक्षुरेव कारणमिति न \| अपि तु चक्षुर्भिन्नं यत्‌ त्वगिन्द्रियं, तेन त्वगिन्द्रियेण अस्माकं गुणः ग्राह्यः न स्यात्‌ \| अस्य कथनार्थं ग्रन्थे उक्तं यत्‌ अतिव्याप्तेः निवारणार्थं 'त्वगिन्द्रियजन्यप्रत्यक्षविषयत्वाभाव एव लक्षणे निवेश्यः' \| जन्यप्रत्यक्षविषयत्वम्‌ इत्युक्ते ग्राह्यत्वम्‌, अतः त्वगिन्द्रियग्राह्यत्वाभावः इत्यर्थः \| तादृशाभावः रूपे अस्ति किन्तु सङ्ख्यादिषु नास्ति \| यतोहि त्वगिन्द्रियेण रूपं न गृह्यते किन्तु सङ्ख्या गृह्यते \| तदर्थं ग्रन्थे 'सङ्ख्या च तादृशविषयत्वाभाववती न भवति इति न लक्षणे अतिव्याप्तिः' \| सङ्ख्या त्वगिन्द्रियजन्यप्रत्यक्षविषयत्वाभववती न भवति यतः सङ्ख्या त्वगिन्द्रियजन्यप्रत्यक्षज्ञानस्य विषयः भवति \| अतः मात्रशब्देन त्वगिन्द्रियजन्यप्रत्यक्षविषयत्वाभावः \| तस्य निवेशेन अतिव्याप्तेः वारणम्‌ \|</big> Line 33 ⟶ 29: Swarup – September 2018 [https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/b/b2/19_-_%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AA%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%A8_%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%82_%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A5%8D_.pdf 19 - सर्वत्र मात्रपदेन निवार्यं चिन्त्यम्‌.pdf] ~~<font size="4"><font face="Lohit Devanagari"><span lang="hi-IN">ध्वनिमुद्रणम्‌ -<br /></span></font></font>~~ ▲<font size="4"><font face="Lohit Devanagari"><span lang="hi-IN">~~ध्वनिमुद्रणम्‌ -~~<br /></span></font></font>