Samskrita Vyakaranam

13---bhAShita-saMskRutam//saMskrutashiKshaNasAmagrI/1---prathamastaraH: Difference between revisions

Page Discussion

13---bhAShita-saMskRutam//saMskrutashiKshaNasAmagrI/1---prathamastaraH (view source)

Revision as of 12:20, 3 August 2023

44,685 bytes added ,  9 months ago
no edit summary
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Line 43:
|}
 
==== <big>'''गुणिताक्षराणि चिह्नानि'''</big> ====
{| class="wikitable"
|<big>स्वरः</big>
Line 168:
|}
 
=== <big>'''Transliteration Guide [IAST] – Vowels- '''[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/a/ae/Varnamaala-Vowvels.ogg स्वराः] [[File:Map marker icon – Nicolas Mollet – Audio – Media – Dark.png|frameless]]'''</big> ===
{| class="wikitable"
|<big>[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/b/b8/Varna-a.ogg अ] '''[[File:Map marker icon – Nicolas Mollet – Audio – Media – Dark.png|frameless]]'''</big>
Line 203:
|}
 
=== '''<big>Transliteration Guide [IAST] – Consonants - '''[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/e/e8/Varnamaala-Consonants.ogg व्यञ्जनाक्षराणि] [[File:Map marker icon – Nicolas Mollet – Audio – Media – Dark.png|frameless]]'''</big>''' ===
{| class="wikitable"
|<big>[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/0/01/Varna-k.ogg क] '''[[File:Map marker icon – Nicolas Mollet – Audio – Media – Dark.png|frameless]]'''</big>
Line 9,040:
 
'''PAGE 24 PDF'''
----######################################################################################
 
== '''<big>२५. कथम् ?; किमर्थम् ?</big>''' ==
 
=== '''<big>कथम् ?</big>''' ===
 
==== <big>कथम् इति सप्तककारेषु एकः प्रश्नवाचकशब्दः अस्ति ।</big> ====
 
 
<big>सप्त ककाराः = किम् (What?), कुत्र (Where?), कति (How many), कदा (When?), कुतः (From where?), '''<u>कथम्</u>''' (How?), '''<u>किमर्थम्</u>''' (Why or for what?) ।</big>
====<big>कथम् इति प्रश्नस्य उत्तराणि ---</big>====
{| class="wikitable"
|<big>सम्यक्</big>
|<big>समीचीनम्</big>
|<big>उत्तमम्</big>
|<big>सुन्दरम्</big>
|}
====<big>ध्यानेन पठन्तु ---</big>====
{| class="wikitable"
|+
!<big>प्रश्नः</big>
!<big>उत्तरम्</big>
|-
|<big>नाटकं कथम् अस्ति ?</big>
|<big>नाटकम् अत्युत्तमम् अस्ति।</big>
|-
|<big>गायकः कथं गायति ?</big>
|<big>गायकः सम्यक् गायति।</big>
|-
|<big>कूर्मः कथं चलति ?</big>
|<big>कूर्मः मन्दं चलति।</big>
|-
|<big>विमानं कथं गच्छति ?</big>
|<big>विमानं शीघ्रं गच्छति।</big>
|-
|<big>नृत्यं कथम् अस्ति ?</big>
|<big>नृत्यं सुन्दरम् अस्ति।</big>
|-
|<big>चित्रं कथम् अस्ति ?</big>
|<big>चित्रं सुन्दरम् अस्ति।</big>
|-
|<big>सरोवरं कथम् अस्ति ?</big>
|<big>सरोवरं बहु विस्तृतम् अस्ति।</big>
|-
|<big>मृगः कथं धावति ?</big>
|<big>मृगः शीघ्रं धावति।</big>
|-
|<big>सिंहः कथं गर्जति ?</big>
|<big>सिंहः उच्चैः गर्जति।</big>
|}
====<big> </big> <big>अभ्यासः</big>  <big> </big>====
<big>'''१. उदाहरणम् अनुसृत्य एतेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि  लिखतु'''     </big>
 
 
<big>'''यथा ---'''</big>
 
<big>'''आरोग्यं कथं अस्ति?    आरोग्यं सम्यक्  अस्ति   |'''</big>
 
<big>बालकः कथं धावति?                   -------------------  |</big>
 
<big>वातावरणं कथम् अस्ति ?               --------------------  |</big>
 
<big>एतत् वस्त्रं कथम् अस्ति ?                 --------------------  |</big>
 
<big>भीमसेनजोशी कथं गायति ?            --------------------  |</big>
 
<big>तेन्दुलकरः कथं क्रीडति ?   ---------------------  |   </big>
 
<big>भोजनं कथम् अस्ति? --------------------  |</big>
 
<big>भवती कथम् अस्ति ?    -------------------  |</big>
 
<big>एतत् चलचित्रं कथम् अस्ति ?            -------------------  |</big>
 
<big>वातावरणं  कथम् अस्ति ?                -------------------- |</big>
 
<big>तत् पुस्तकं कथम् अस्ति ?                  ------------------- |</big>
 
<big>सः कार्यं कथं करोति ?                    -------------------- |</big>
 
<big>अध्यापकः कथं पाठयति?          ---------------------|</big>
 
<big>सीता कथं गायति? -------------------  |</big>
 
<big>राधा कथं नृत्यति? ------------------  |     </big>
 
<big>चोरः कथं धावति? -------------------  |</big>
 
====<big>२. उदाहरणमनुसृत्य एतेषाम् उत्तराणां प्रश्नान् लिखतु</big>====
<big>'''यथा ---'''</big>
 
<big>'''मन्दिरं सुन्दरम् अस्ति । मन्दिरं कथम् अस्ति ?'''</big>
 
<big>मोदकम् उत्तमम् अस्ति । ------------------- |</big>
 
<big>शिशु: उच्चैः रोदिति । ------------------- |</big>
 
<big>माता शीघ्रं कार्यं करोति । ------------------- |</big>
 
<big>भवती शनैः वदति । ------------------- |</big>
 
<big>अश्वः शीघ्रं धावति ------------------- |</big>
 
<big>लोकयानं मन्दं गच्छति । ------------------- |</big>
 
<big>कारयानं शीघ्रं गच्छति । ------------------- |</big>
 
<big>रमेशः उच्चैः हसति । ------------------- |</big>
 
<big>छात्रः मन्दं लिखति । ------------------- |</big>
 
<big>वातावरणं सुन्दरम् अस्ति । ------------------- |</big>
 
<big>शाटिका उत्ततम् अस्ति । ------------------- |</big>
 
<big>माला सम्यक् धावति। ------------------- |</big>
 
=== <big>'''किमर्थम्?'''</big> ===
<big>'''किमर्थम्  इति सप्तककारेषु एकः प्रश्नवाचकशब्दः अस्ति ।  '''</big>
 
 
<big>सप्त ककाराः = किम् (What?), कुत्र (Where?), कति (How many), कदा (When?), कुतः (From where?), कथम् (How?), किमर्थम् (Why or for what?) ।</big>
====<big>किमर्थम् इति प्रश्नवाचकः शब्दस्य उत्तरं क्रियायाः कारणं भवति।</big>====
<big>यथा ---</big>
{| class="wikitable"
|+
!<big>प्रश्नः</big>
!<big>उत्तरम्</big>
|-
|<big>शिष्यः किमर्थं गुरुकुले वसति?</big>
|<big>शिष्यःअध्ययनार्थं गुरुकुले वसति।</big>
|-
|<big>सः किमर्थं योगासनं करोति?</big>
|<big>सः आरोग्यार्थं योगासनं करोति।</big>
|-
| <big>माता मन्दिरं किमर्थं गच्छति ?</big>
|<big>माता मन्दिरं देवदर्शनार्थं गच्छति ।</big>
|-
|<big>रोहनः किमर्थं विदेशं गच्छति?</big>
|<big>रोहनः प्रवासार्थं विदेशं गच्छति।</big>
|-
|<big>धनिकः किमर्थं दानं करोति?</big>
|<big>धनिकः सन्तोषार्थं दानं करोति।</big>
|}
 
==== <big>अभ्यासः</big> ====
<big>'''१. उदाहरणम् अनुसृत्य शब्दद्वयम् उपयुज्य प्रश्नम् उत्तरं च लिखतु ---'''</big>
 
<big>यथा –  </big>
{| class="wikitable"
|+
|'''<big>१. विद्यालयम् - पठनार्थम्</big>'''
|
|-
|<big>१.</big> <big>प्र. – छात्रा किमर्थं विद्यालयं गच्छति</big> <big>?</big>
|<big>उ. -  छात्रा पठानार्थं विद्यालयं गच्छति।</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''२. विदेशम् – प्रवासार्थम्'''</big>
|-
|<big>प्र. -  ----- -------- ------ -------?</big>
|<big>उ. - ----- -------- -------- ------ ।</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''३. पाकगृहम् – भोजनार्थम्'''</big>
|-
|<big>प्र. -  ----- -------- ------ -------?</big>
| <big>उ. - ----- -------- -------- ------ ।</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''४. चिकित्सालयम् – औषधार्थम्'''</big>
|-
|<big>प्र. -  ----- -------- ------ -------?</big>
|<big>उ. - ----- -------- -------- ------ ।</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''५. उद्यानम् – विहारार्थम्'''</big>
|-
|<big>प्र. -  ----- -------- ------ -------?</big>
|<big>उ. - ----- -------- -------- ------ ।</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''६. ग्रन्थालयम् – पठानार्थम्'''</big>
|-
|<big>प्र. -  ----- -------- ------ -------?</big>
|<big>उ. - ----- -------- -------- ------ ।</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''७. मन्दिरम् – प्रसादार्थम्'''</big>
|-
|<big>प्र. -  ----- -------- ------ -------?</big>
|<big>उ. - ----- -------- -------- ------ ।</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''८. क्रीडाङ्गम् – क्रीडनार्थम्'''</big>
|-
|<big>प्र. -  ----- -------- ------ -------?</big>
|<big>उ. - ----- -------- -------- ------ ।</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''९. कश्मीरम् – विहारार्थम्'''</big>
|-
|<big>प्र. -  ----- -------- ------ -------?</big>
|<big>उ. - ----- -------- -------- ------ ।</big>
|-
| colspan="2" |<big>'''१०. प्रदर्शन्याम् -  चित्रदर्शनार्थम्'''</big>
|-
|<big>प्र. -  ----- -------- ------ -------?</big>
|<big>उ. - ----- -------- -------- ------ ।</big>
|}'''PAGE 25 PDF'''
----######################################################################################
 
== '''<big>२६. भूतकालकृदन्तरूपाणि</big>''' ==
 
===<big>भूतकालः (लङ्‌लकारः ) तिङन्तरूपाणि</big>===
     
===='''<big>पठ्-धातोः भूतकाले तिङन्तरूपाणि</big>''' ====
=====<big>परस्मैपदि क्रियापदम् [पठ् धातुः]– भूतकालरूपाणि</big>=====
{| class="wikitable"
|
| colspan="2" |<big>वर्तमानकालः</big>
| colspan="3" |<big>भूतकालः</big>
|-
|<big>पुरुषः / वचनम्</big>
|<big>एकवचनम्</big>
|<big>बहुवचनम्</big>
| colspan="2" |<big>एकवचनम्</big>
|<big>बहुवचनम्  </big>
|-
|<big>प्र. पु.</big>
|<big>पठति</big>
|<big>पठन्ति</big>
| colspan="2" |<big>अपठत्</big>
|<big>अपठन्</big>
|-
|<big>म. पु.</big>
|<big>पठसि</big>
|<big>पठथ</big>
| colspan="2" |<big>अपठः</big>
|<big>अपठत</big>
|-
|<big>उ. पु.</big>
|<big>पठामि</big>
|<big>पठामः</big>
| colspan="2" |<big>अपठम्</big>
|<big>अपठाम  </big>
|}
=====<big>आत्मनेपदि क्रियापदम् [वन्द् धातुः] - भूतकालरूपाणि</big>=====
{| class="wikitable"
|
| colspan="2" | <big>वर्तमानकालः</big>
| colspan="3" |<big>भूतकालः</big>
|-
|<big>पुरुषः /वचनम्</big>
| <big>एकवचनम्</big>
|<big>बहुवचनम्  </big>
|<big>एकवचनम्</big>
|<big>बहुवचनम्  </big>
|
|-
|<big>प्र. पु.</big>
|<big>वन्दते</big>
| <big>वन्दन्ते</big>
|<big>अवन्दत</big>
|<big>अवन्दन्त</big>
|
|-
|<big>म. पु.</big>
|<big>वन्दसे</big>
| <big>वन्दध्वे</big>
|<big>अवन्दथाः</big>
|<big>अवन्दध्वम्</big>
|
|-
|<big>उ. पु.</big>
|<big>वन्दे</big>
|<big>वन्दामहे</big>
|<big>अवन्दे</big>
|<big>अवन्दामहि  </big>
|
|}
====<big>अस् धातोः भूतकाले तिङन्तरूपाणि</big>====
{| class="wikitable"
|
| colspan="2" |<big>वर्तमानकालः</big>
| colspan="2" |<big>भूतकालः</big>
|-
|
|<big>एकवचनम्</big>
|<big>बहुवचनम्</big>
|<big>एकवचनम्</big>
|<big>बहुवचनम्</big>
|-
|<big>प्र.पु.</big>
|<big>अस्ति</big>
|<big>सन्ति</big>
|<big>आसीत्</big>
|<big>आसन्</big>
|-
|<big>म. पु.</big>
|<big>असि</big>
|<big>स्थ</big>
|<big>आसीः</big>
|<big>आस्त</big>
|-
|<big>उ.पु.</big>
|<big>अस्मि</big>
|<big>स्मः</big>
|<big>आसम्</big>
|<big>आस्म</big>
|}
===<big>कृदन्तरूपाणि</big> '''- <big>क्त अपि च क्तवतु</big>'''===
<big>क्त अपि च क्तवतु इति कृत्प्रत्ययाः भूतकालार्थे विहिताः भवन्ति।</big>
 
<big>धातोः परतः</big> <big>कृत्‌-प्रत्ययस्य योजनेन प्रातिपदिकस्य</big> <big>निर्माणं भवति</big><big>।  </big>
 
<big>कृदन्तरूपाणि त्रिषु लिङ्‌गेषु, त्रिषु-वचनेषु, सप्तसु विभक्तिषु च भवन्ति ।</big>
 
<big>'''क्त्वान्तरूपम् -'''</big>
{| class="wikitable"
|<big>'''लिङ्गम्/वचनम्'''</big>
|<big>'''एकवचनम्'''</big>
|<big>'''बहुवचनम्'''  </big>
|-
|<big>पुंलिङ्गे</big>
|<big>पठितवान्</big>
|<big>पठितवन्तः</big>
|-
|<big>स्त्रीलिङ्गे</big>
|<big>पठितवती</big>
|<big>पठितवत्यः</big>
|-
|<big>नपुंसकलिङ्गे</big>
|<big>पठितवत् /वद्</big>
|<big>पठितवन्ती</big>
|}
====<big>ध्यानेन् पठतु ---</big>====
{| class="wikitable"
! colspan="1" rowspan="3" |<big>एकवचनम्</big><big>वर्तमानकालः/लट्‌लकारः</big>
 
<big>[मूलधातुः]</big>
! colspan="6" |<big>भूतकृदन्तरूपाणि ('''क्त्वान्तरूपाणि)'''</big>
|-
! colspan="2" |<big>पुंलिङ्गे</big>
! colspan="2" |<big>स्त्रीलिङ्गे</big>
! colspan="2" |<big>नपुंसकलिङ्गे</big>
|-
!<big>ए.व.</big>
!<big>ब. व.</big>
!<big>ए. व.</big>
!<big>ब. व.</big>
!<big>ए.व.</big>
!<big>ब.व.</big>
|-
|<big>वदति [वद् ]</big>
|<big>उदितवान्</big>
|<big>उदितवन्तः</big>
|<big>उदितवती</big>
| <big>उदितवत्यः</big>
|<big>उदितवत्  </big>
|<big>उदितवन्ति</big>
|-
|<big>वक्ति [वच् ]</big>
|<big>उक्तवान्</big>
|<big>उक्तवन्तः</big>
|<big>उक्तवती</big>
|<big>उक्तवत्यः</big>
|<big>उक्तवत्</big>
|<big>उक्तवन्ति</big>
|-
|<big>पिबति [पा ]</big>
|<big>पीतवान्</big>
|<big>पीतवन्तः</big>
|<big>पीतवती</big>
|<big>पीतवत्यः</big>
|<big>पीतवत्</big>
|<big>पीतवन्ति</big>
|-
|<big>अस्ति [अस्]</big>
|<big>भूतवान्</big>
|<big>भूतवन्तः</big>
|<big>भूतवती</big>
|<big>भूतवत्यः</big>
|<big>भूतवत्</big>
|<big>भूतवन्ति</big>
|-
|<big>भवति [भू ]</big>
|<big>भूतवान्</big>
|<big>भूतवन्तः</big>
|<big>भूतवती</big>
|<big>भूतवत्यः</big>
| <big>भूतवत्</big>
|<big>भूतवन्ति</big>
|-
|<big>गच्छति [गम्]</big>
|<big>गतवान्</big>
|<big>गतवन्तः</big>
|<big>गतवती</big>
| <big>गतवत्यः</big>
|<big>गतवत्</big>
|<big>गतवन्ति</big>
|-
|<big>वसति [वस्]</big>
|<big>उषितवान्</big>
|<big>उषितवन्तः  </big>
|<big>उषितवती</big>
|<big>उषितवत्यः</big>
|<big>उषितवत्</big>
|<big>उषितवन्ति</big>
|-
|<big>तिष्ठति [स्था]</big>
|<big>स्थितवान्</big>
|<big>स्थितवन्तः</big>
|<big>स्थितवती</big>
|<big>स्थितवत्यः</big>
|<big>स्थितवत्</big>
|<big>स्थितवन्ति</big>
|-
|<big>उत्तिष्ठति  </big><big>उत् + [स्था ]</big>
|<big>उत्थितवान्</big>
|<big>उत्थितवन्तः</big>
|<big>उत्थितवती</big>
| <big>उत्थितवत्यः</big>
|<big>उत्थितवत्</big>
|<big>उत्थितवन्ति</big>
|-
|<big>गायति [गै]</big>
|<big>गीतवान्</big>
|<big>गीतवन्तः</big>
|<big>गीतवती</big>
|<big>गीतवत्यः</big>
|<big>गीतवत्</big>
|<big>गीतवन्ति</big>
|-
|<big>तरति [तॄ]</big>
| <big>तीर्णवान्</big>
|<big>तीर्णवन्तः</big>
|<big>तीर्णवती</big>
|<big>तीर्णवत्यः</big>
|<big>तीर्णवत्</big>
|<big>तीर्णवन्ति</big>
|-
|<big>भ्रमति [भ्रम्]</big>
|<big>भ्रान्तवान्</big>
|<big>भ्रान्तवन्तः</big>
|<big>भ्रान्तवती</big>
|<big>भ्रान्तवत्यः</big>
|<big>भ्रान्तवत्</big>
|<big>भ्रान्तवन्ति</big>
|-
|<big>नयति [नी]</big>
|<big>नीतवान्</big>
|<big>नीतवन्तः</big>
|<big>नीतवती</big>
|<big>नीतवत्यः</big>
|<big>नीतवत्</big>
|<big>नीतवन्ति</big>
|-
|<big>त्यजति [त्यज्]</big>
|<big>त्यक्तवान्</big>
|<big>त्यक्तवन्तः</big>
|<big>त्यक्तवती</big>
| <big>त्यक्तवत्यः</big>
|<big>त्यक्तवत्</big>
|<big>त्यक्तवन्ति</big>
|-
|<big>करोति [कृ]</big>
| <big>कृतवान्</big>
| <big>कृतवन्तः</big>
|<big>कृतवती</big>
|<big>कृतवत्यः</big>
|<big>कृतवत्</big>
| <big>कृतवन्ति</big>
|-
|<big>शृणोति [श्रु]</big>
|<big>श्रुतवान्</big>
|<big>श्रुतवन्तः</big>
|<big>श्रुतिवती</big>
|<big>श्रुतवत्यः</big>
|<big>श्रुतवत्</big>
|<big>श्रुतवन्ति</big>
|-
|<big>ददाति [दा]</big>
|<big>दत्तवान्</big>
|<big>दत्तवन्तः</big>
| <big>दत्तवती</big>
|<big>दत्तवत्यः</big>
|<big>दत्तवत्</big>
|<big>दत्तवन्ति</big>
|-
|<big>यच्छति [दाण्]</big>
| <big>दत्तवान्</big>
|<big>दत्तवन्तः</big>
|<big>दत्तवती</big>
|<big>दत्तवत्यः</big>
|<big>दत्तवत्</big>
|<big>दत्तवन्ति</big>
|-
|<big>पश्यति [दृश्]</big>
|<big>दृष्टवान्</big>
|<big>दृष्टवन्तः</big>
|<big>दृष्टवती</big>
| <big>दृष्टवत्यः</big>
|<big>दृष्टवत्</big>
|<big>दृष्टवन्ति</big>
|-
|<big>जानाति [ज्ञा]</big>
|<big>ज्ञातवान्</big>
|<big>ज्ञातवन्तः</big>
|<big>ज्ञातवती</big>
|<big>ज्ञातवत्यः</big>
|<big>ज्ञातवत्</big>
|<big>ज्ञातवन्ति</big>
|-
|<big>गृह्णाति [ग्रह्]</big>
|<big>गृहीतवान्</big>
|<big>गृहीतवन्तः</big>
|<big>गृहीतवती</big>
|<big>गृहीतवत्यः</big>
|<big>गृहीतवत्</big>
|<big>गृहीतवन्ति</big>
|-
|<big>विशति [विश्]</big>
|<big>विष्टवान्</big>
| <big>विष्टवन्तः</big>
|<big>विष्टवती</big>
|<big>विष्टवत्यः</big>
|<big>विष्टवत्</big>
|<big>विष्टवन्ति</big>
|-
|<big>रोदिति [रुद्]</big>
|<big>रुदितवान्</big>
|<big>रुदितवन्तः</big>
|<big>रुदितवती</big>
|<big>रुदितवत्यः</big>
|<big>रुदितवत्</big>
|<big>रुदितवन्ति</big>
|-
|<big>नृत्यति [नृत्]</big>
|<big>नृत्तवान्</big>
|<big>नृत्तवन्तः</big>
|<big>नृत्तवती</big>
|<big>नृत्तवत्यः</big>
|<big>नृत्तवत्</big>
|<big>नृत्तवन्ति</big>
|-
| <big>शक्‍नोति [शक्]</big>
|<big>शक्तवान्</big>
|<big>शक्तवन्तः</big>
| <big>शक्तवती</big>
|<big>शक्तवत्यः</big>
|<big>शक्तवत्</big>
|<big>शक्तवन्ति</big>
|-
|<big>पृच्छति [प्रच्छ्]</big>
| <big>पृष्टवान्</big>
|<big>पृष्टवन्तः</big>
|<big>पृष्टवती</big>
|<big>पृष्टवत्यः</big>
|<big>पृष्टवत्</big>
|<big>पृष्टवन्ति</big>
|}
 
==== <big>अभ्यासः</big> ====
<big>'''उदाहरणं दृष्ट्वा रिक्तस्थानानि पूरयतु ---'''</big>
{| class="wikitable"
! colspan="1" rowspan="3" |<big>एकवचनम्</big><big>वर्तमानकालः/</big><big>लट्‌लकारः</big>
 
<big>[मूलधातुः]</big>
! colspan="6" |<big>भूतकृदन्तरूपाणि ('''क्त्वान्तरूपाणि)'''</big>
|-
! colspan="2" |<big>पुंलिङ्गे</big>
! colspan="2" |<big>स्त्रीलिङ्गे</big>
! colspan="2" |<big>नपुंसकलिङ्गे</big>
|-
!<big>ए.व.</big>
!<big>ब. व.</big>
!<big>ए. व.</big>
!<big>ब. व.</big>
!<big>ए.व.</big>
!<big>ब.व.</big>
|-
|<big>पठति [पठ्]</big>
|<big>पठितवान्</big>
|<big>पठितवन्तः</big>
|<big>पठितवती</big>
|<big>पठितवत्यः</big>
|<big>पठितवत्  </big>
|<big>पठितवन्ति</big>
|-
|<big>लिखति  [लिख्]</big>
|<big>लिखितवान्</big>
|<big>लिखितवन्तः</big>
|<big>लिखितवती</big>
|<big>लिखितवत्यः</big>
|<big>लिखितवत्</big>
|<big>लिखितवन्ति</big>
|-
|<big>वदति  [वद्]</big>
|<big>उदित --</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>हसति  [हस्]</big>
|<big>हसित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>खादति  [खाद्]</big>
|<big>खादित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>स्थापयति</big> <big>[स्था + णिच् = स्थापि ]  </big>
|<big>स्थापित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>चलति [चल्]</big>
|<big>चलित --</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>पतति  [पत्]</big>
|<big>पतित --</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>निन्दति [निन्द्]  </big>
|<big>निन्दित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>अटति  [अट्]</big>
|<big>अटित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>कर्षति  [कृष्]</big>
|<big>कृष्ट --</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>याचति [याच्]  </big>
|<big>याचित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>क्रन्दति  [क्रन्द्]</big>
|<big>क्रन्दित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>जपति [जप्]  </big>
|<big>जपित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>पिबति [पा]</big>
|<big>पीत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>प्रेषयति [प्रेष्]</big>
|<big>प्रेषित --</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>आगच्छति [आ + गम्]</big>
|<big>आगत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>आनयति [आ + नी]</big>
|<big>आनीत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>करोति [कृ]</big>
|<big>कृत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>स्वीकरोति [स्वी + कृ]</big>
|<big>स्वीकृत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>भवति [भू]</big>
|<big>भूत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>अनुभवति [अनु + भू]</big>
|<big>अनुभूत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>तिष्ठति [स्था]</big>
|<big>स्थित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>उत्तिष्ठति [उत् + स्था]</big>
|<big>उत्थित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>नृत्यति  [नृत्]</big>
|<big>नृत्त--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>स्मरति  [स्मृ]</big>
|<big>स्मृत --</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>तरति [तृ]</big>
|<big>तीर्ण--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>सर्पति [सर्प्]</big>
|<big>सर्पित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>रोदिति [रुद्]</big>
|<big>रुदित --</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>शक्‍नोति [शक्]</big>
|<big>शक्त—</big>
|
|
|
|
|
|}'''PAGE 26 PDF'''
----######################################################################################
 
== '''<big>२७. भविष्यत्कालरूपाणि</big>''' ==
 
===<big>अधोभागे दत्तानि वाक्यानि पठतु। भविष्यत्काल-रूपाणि अवलोकयतु।</big>===
 
 
'''<big>राहुलः</big> <big>श्वः किं किं करिष्यति इति अत्र लिखितम् अस्ति।</big>'''
 
 
 
<big>राहुलः वैद्यः। सः श्व: चिकित्सालयं गमिष्यति।</big>
 
<big>रुग्णानां परीक्षां करिष्यति।</big>
 
<big>रोगस्य निवारणाय औषधानि दास्यति।</big>
 
<big>तेषाम् उपयोगं कथं करणीयम् इति बोधिष्यति।</big>
 
<big>सायङ्काले आरोग्याय उद्याने अटिष्यति।</big>
 
<big>गृहं गत्वा कुटुम्बेन सह भोजनं करिष्यति।</big>
==='''अवधेयम्'''===
{| class="wikitable"
!
!<big>धातुः</big>
!<big>वर्तमानकालः</big>
!<big>भविष्यत्कालः</big>
|-
|<big>१.</big>
|<big>पठ्</big>
|<big>पठति</big>
| <big>पठिष्यति</big>
|-
|<big>२.</big>
|<big>खाद्</big>
|<big>खादति</big>
|<big>खादिष्यति</big>
|-
|<big>३.</big>
|<big>गम्</big>
|<big>गच्छति</big>
|<big>गमिष्यति</big>
|-
|<big>४.</big>
|<big>धाव्</big>
|<big>धावति</big>
|<big>धाविष्यति</big>
|-
|<big>५.</big>
|<big>हस्</big>
| <big>हसति</big>
|<big>हसिष्यति</big>
|-
|<big>६.</big>
| <big>पत्</big>
|<big>पतति</big>
|<big>पतिष्यति</big>
|-
|<big>७.</big>
|<big>भ्रम्</big>
|<big>भ्रमति</big>
|<big>भ्रमिष्यति</big>
|-
|<big>८.</big>
|<big>चल्</big>
|<big>चलति</big>
|<big>चलिष्यति</big>
|-
|<big>९.</big>
|<big>वद्</big>
|<big>वदति</big>
|<big>वदिष्यति</big>
|-
|<big>१०.</big>
|<big>अट्</big>
|<big>अटति</big>
|<big>अटिष्यति</big>
|-
|<big>११.</big>
|<big>बुध्</big>
|<big>बोधति</big>
|<big>बोधिष्यति</big>
|-
|<big>१२.</big>
|<big>याच्</big>
|<big>याचति</big>
|<big>याचिष्यति</big>
|-
| colspan="4" |
|-
| colspan="4" |<big>'''विशेषरूपाणि'''</big>
|-
|
|<big>'''धातुः'''</big>
|<big>'''वर्तमानकालः'''</big>
|<big>'''भविष्यत्कालः'''</big>
|-
|<big>१.</big>
|<big>पा</big>
|<big>पिबति</big>
|<big>पास्यति</big>
|-
|<big>२.</big>
|<big>प्रच्छ्</big>
|<big>पृच्छति</big>
|<big>प्रक्ष्यति</big>
|-
|<big>३.</big>
|<big>दा</big>
|<big>ददाति</big>
|<big>दास्यति</big>
|-
|<big>४.</big>
|<big>त्यज्</big>
|<big>त्यजति</big>
|<big>त्यक्ष्यति</big>
|-
|<big>५.</big>
|<big>ज्ञा</big>
|<big>जानाति</big>
|<big>ज्ञास्यति</big>
|-
|<big>६.</big>
|<big>शक्</big>
|<big>शक्नोति</big>
|<big>शक्ष्यति</big>
|-
|<big>७.</big>
|<big>श्रु</big>
|<big>शृणोति</big>
|<big>श्रोष्यति</big>
|-
|<big>८.</big>
|<big>लिख्</big>
|<big>लिखति</big>
|<big>लेखिष्यति</big>
|-
|<big>९.</big>
|<big>मिल्</big>
|<big>मिलति</big>
|<big>मेलिष्यति</big>
|-
|<big>१०.</big>
|<big>ग्रह्</big>
|<big>गृह्णाति</big>
|<big>ग्रहिष्यति</big>
|-
|<big>११.</big>
|<big>उप+विश्</big>
|<big>उपविशति</big>
|<big>उपवेक्ष्यति</big>
|-
| <big>१२.</big>
|<big>उत्+स्था</big>
|<big>उत्तिष्ठति</big>
|<big>उत्थास्यति</big>
|}
 
==== <big>अभ्यासः -</big> ====
 
===== <big>१) भवान् श्वः किं किं करिष्यति इति अत्र लिखतु –</big> =====
<big>यथा – अहं श्वः कन्याकुमारीं गमिष्यामि।</big>
 
<big>तत्र --------------------------------</big>
 
<big>-----------------------------------</big>
 
<big>-----------------------------------</big>
 
<big>-----------------------------------</big>
 
<big>-----------------------------------</big>
 
<big>-----------------------------------</big>
 
<big>------------------------------------</big>
 
===== <big>२) भविष्यत्कालरूपाणि लिखतु –</big> =====
<big>सः (गच्छति) ---------------------------------</big>
 
<big>सा (लिखति) ---------------------------------</big>
 
<big>अहं (शृणोमि) --------------------------------</big>
 
<big>सा (त्यजति) ---------------------------------</big>
 
<big>रमेशः (क्रीडति) ------------------------------</big>
 
<big>शिशुः (पिबति) -------------------------------</big>
 
<big>गुरुः (ददाति) ---------------------------------</big>
 
<big>छात्रः (पृच्छति) ------------------------------</big>
 
<big>माता (जानाति) ------------------------------</big>
 
<big>अहं (शक्नोमि) ------------------------------</big>
 
<big>बालकः (उपविशति) -------------------------</big>
 
<big>कर्मकरः (उत्तिष्ठति) -------------------------</big>
 
<big>अध्यापकः (करोति) --------------------------</big>
 
'''PAGE 27 PDF'''
----######################################################################################
 
== '''<big>२८. सम्बोधनरूपाणि</big>''' ==
 
==<big>'''सम्बोधनप्रथमा - एकवचन-रूपाणि ध्यानेन पठन्तु'''</big>==
{| class="wikitable"
![[File:PAthaM paThatu.jpg|frameless|187x187px]]
{| class="wikitable"
|'''<big>मोहन ! पाठं पठतु</big>'''
|}
![[File:PatraM yachChatu.jpg|frameless|192x192px]]
{| class="wikitable"
!<big>हरे ! पत्रं यच्छतु</big>
|}
![[File:ShAlAM gachChatu.jpg|frameless|183x183px]]
{| class="wikitable"
!<big>रघो ! शालां गच्छतु</big>
|}
|-
|
|
|
|-
|[[File:GAyati bhavatI.jpg|frameless|183x183px]]
{| class="wikitable"
!<big>लते ! उत्तमं गायति भवती</big>
|}
|[[File:AgachChatu.jpg|frameless|205x205px]]
{| class="wikitable"
!<big>गौरि ! आगच्छतु।</big>
|}
|[[File:Likhati bhavatI.jpg|frameless|195x195px]]
{| class="wikitable"
!<big>मातः ! किं लिखति भवती?</big>
|}
|-
|
|
|
|-
|[[File:Piba.jpg|frameless|201x201px]]
{| class="wikitable"
!<big>पुत्र ! पिब</big>
|}
|[[File:AagachCha.jpg|frameless|212x212px]]
{| class="wikitable"
!<big>राम ! आगच्छ</big>
|}
|[[File:Maa_vada.jpg|frameless|206x206px]]
{| class="wikitable"
!<big>राघव ! मा वद</big>
|}
|-
|
|
|
|-
|[[File:Chala.jpg|frameless|209x209px]]
{| class="wikitable"
!<big>देवदत्त ! चल</big>
|}
|[[File:Putri -likha.jpg|frameless|220x220px]]
{| class="wikitable"
!<big>पुत्रि ! लिख</big>
|}
|[[File:UttiShTha.jpg|frameless|214x214px]]
{| class="wikitable"
! <big>गौरि ! उत्तिष्ठ</big>
|}
|-
|
|
|
|-
| [[File:Patha.jpg|frameless|235x235px]]
{| class="wikitable"
!<big>मोहन ! पठ</big>
|}
|[[File:Likha.jpg|frameless|233x233px]]
{| class="wikitable"
!<big>श्याम ! लिख</big>
|}
|[[File:KhAda.jpg|frameless|236x236px]]
{| class="wikitable"
!<big>मदन ! खाद</big>
|}
|-
|
|
|
|-
|[[File:ShRiNu.jpg|frameless|202x202px]]
{| class="wikitable"
!<big>पुत्र ! शृणु</big>
|}
|[[File:BAlike piba.jpg|frameless|195x195px]]
{| class="wikitable"
!<big>नलिनि ! पिब</big>
|}
|[[File:AgachCha.jpg|frameless|191x191px]]
{| class="wikitable"
!<big>लते ! आगच्छ</big>
|}
|}
==='''<big>सम्बोधनसमये हे, भोः, अये, अयि, रे इत्यादीनि अव्ययानि अपि कदाचित् प्रयुज्यन्ते ।</big> <big>रामः, गौरी, मित्रम् इत्यादीनां सर्वेषां शब्दानां सम्बोधनरूपाणि एकवचने प्रथमाविभक्तितः भिन्नानि भवन्ति।</big>'''===
 
 
<big>अधः सम्बोधनरूपाणि प्रथमाविभक्तिरूपतः कथं भिन्नानि भवन्ति इति निर्दिष्टम् अस्ति।</big>
 
 
<big>'''ध्यानेन पठतु'''</big>
{| class="wikitable"
|<big>प्रथमा विभक्तिः</big><big>एकवचनम्</big>
|<big>सम्बोधनरूपम्</big><big>एकवचनम्</big>
|<big>प्रथमाविभक्तितः भेदः</big>
|-
|<big>रामः</big>
|<big>राम !</big>
|<big>सम्बोधने विसर्गः न दृश्यते ।</big>
|-
|<big>हरिः</big>
|<big>हरे !</big>
|<big>सम्बोधने विसर्गः न दृश्यते ।</big>
|-
|<big>गुरुः</big>
|<big>गुरो !</big>
|<big>सम्बोधने उकारस्य स्थाने ओकारः ।</big>
|-
|<big>राजा</big>
|<big>राजन् !</big>
|<big>सम्बोधने आकारस्य स्थाने अकारः, अनन्तरं नकारः ।</big>
|-
|<big>रमा</big>
|<big>रमे !</big>
|<big>सम्बोधने आकारस्य स्थाने एकारः ।</big>
|-
|<big>सुमतिः</big>
|<big>सुमते !</big>
|<big>सम्बोधने इकारस्य स्थाने एकारः ।</big>
|-
|<big>गौरी</big>
|<big>गौरि</big>
|<big>सम्बोधने ईकारस्य ह्रस्वः ।</big>
|-
|<big>लक्ष्मीः</big>
|<big>लक्ष्मि !</big>
|<big>सम्बोधने ईकारस्य ह्रस्वः, विसर्गः न दृश्यते । ।</big>
|-
|<big>धेनुः</big>
|<big>धेनो !</big>
|<big>सम्बोधने उकारस्य स्थाने ओकारः, विसर्गः न दृश्यते । ।</big>
|-
|<big>पिता</big>
|<big>पितः</big>
|<big>सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।</big>
|-
|<big>माता</big>
|<big>मातः</big>
|<big>सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।</big>
|-
|<big>अम्बा</big>
|<big>अम्ब !</big>
|<big>सम्बोधने आकारस्य स्थाने अकारः ।</big>
|-
|<big>मान्या</big>
| <big>मान्ये</big>
|<big>सम्बोधने आकारस्य स्थाने एकारः ।</big>
|-
|<big>कर्ता</big>
| <big>कर्तः</big>
|<big>सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।</big>
|-
|<big>मित्रम्</big>
|<big>मित्र !</big>
|<big>सम्बोधने मकारस्य लोपः।</big>
|-
|<big>फलम्</big>
|<big>फल !</big>
|<big>सम्बोधने मकारस्य लोपः।</big>
|-
|<big>पुस्तकम्</big>
|<big>पुस्तक !</big>
|<big>सम्बोधने मकारस्य लोपः।</big>
|}
====<big>सम्बोधनरूपाणाम् अभ्यासः ---</big>====
<big>१) उदाहरणानुगुणं सम्बोधनरूपाणि लिखतु ---</big>
 
 
       <big>'''प्रथमा  ए. व.          सम्बोधनप्रथमा ए.व.'''</big>
 
<big>उदाः   '''रामः                    राम !'''</big>
 
<big>       बालकः                 -----</big>
 
<big>       पुत्रः                    -----</big>
 
<big>       कृष्णः                  -----</big>
 
<big>       भरतः                  -----</big>
 
<big>       लक्ष्मणः                -----</big>
 
<big>       भिक्षुकः                -----</big>
 
<big>       गिरीशः                 -----</big>
 
<big>       भास्करः                -----</big>
 
<big>       गजाननः                -----</big>
 
<big>       '''राधा                   राधे !'''</big>
 
<big>       सीता                   -----</big>
 
<big>       रमा                    -----</big>
 
<big>       माला                   -----</big>
 
<big>       गीता                   -----</big>
 
<big>       शीला                  -----</big>
 
<big>       सुधा                    -</big> <big>--</big>
 
<big>       बालिका                -----</big>
 
<big>       ललिता                 -----</big>
 
<big>       अध्यापिका             -----</big>
 
<big>       '''भगिनी                 भगिनि !'''</big>
 
<big>       गौरी                    -----</big>
 
<big>       पार्वती                  -----</big>
 
<big>       सरस्वती                -----</big>
 
<big>       सुमती                  -----</big>
 
<big>       देवी                    -----</big>
 
<big>       नन्दिनी                 -----</big>
 
     
 
     
 
     
====<big>२) आवरणे दत्तानां शब्दानाम् उचितैः रूपैः रिक्तस्थालानि पूरयतु ।</big>====
<big>यथाः</big>
{| class="wikitable"
|<big>………. ! भवान् कुत्र गच्छति ? (राघवः )</big><big>राघव ! भवान् कुत्र गच्छति?</big>
|}<big>१. ………. ! आगच्छ । (उषा)</big>
 
<big>२. ………. ! भवान् सेवकम् आह्वयतु । (कृष्णः)</big>
 
<big>३. ………. ! पाठं पठ । (पुत्री)</big>
 
<big>४. ………. ! अत्र आगच्छतु । (भगिनी)</big>
 
<big>५. ………. ! कोलाहलं मा कुरु । (बालकः)</big>
 
<big>६. ………. ! श्वः मम गृहम् आगच्छतु । (मित्रम्)</big>
 
<big>७.  ………. ! गृहपाठं लिखतु । (पुत्रः)</big>
 
<big>८. ………. ! अद्य सायं मम आगमने विलम्बः भवेत् । (अम्बा)</big>
 
<big>९. ………. ! क्षीरं पिब । (गोपालः )</big>
 
<big>१०. ………. ! चिन्ता मा करोतु भवती । (नन्दिनी)</big>
 
<big>११. ………. ! श्लोकं वद । (गीता)</big>
 
<big>१२. ………. ! उत्तरं वद। (शिष्यः)</big>
 
<big>१३. ………. ! किमर्थम् अद्य आगमने विलम्बः ? (लक्ष्मीः)</big>
 
<big>१४. ………. ! जलम् आनय। (सुखदा)।</big>
 
<big>१५.  ………. ! किं खादसि? (गणेशः)</big>
 
<big>१६.  ………. ! अद्य किं मधुरं ददाति? (माता)</big>
 
<big>१७.  ………. ! मा हस । ( मूर्खः)</big>
 
<big>१८. ………. ! प्रवासार्थं धनं ददातु। (पिता)</big>
 
<big>१९. ………. ! सङ्कोचं मा अनुभवतु । (सखी)</big>
 
<big>२०.  ………. ! शिघ्रम् उत्तिष्ठ । ( वत्सः)</big>
 
<big>२१. ………. ! दूरे उपविश्य दूरदर्शनं पश्यतु ।( नलिनी)</big>
 
<big>२२. ………. ! किञ्चित् सारं परिवेषयतु । (अम्बा)</big>
 
<big>२३. ………. ! किमर्थं मौनेन स्थितवती? ( राधा)</big>
 
<big>२४. ………. ! एतत् पाठयतु । (अध्यापकः)</big>
 
<big>२५. ………. ! किमर्थं रोदिति ? ( मालिनी)</big>
 
 
'''PAGE 28 PDF'''
----
----
Aurobind Padiyath
deletepagepermission, page_and_link_managers, teachers
2,636

edits

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/20835"