13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bahuvacanam: Difference between revisions

no edit summary
No edit summary
 
(13 intermediate revisions by 2 users not shown)
Line 1:
=={{DISPLAYTITLE:१५. '''बहुवचनम्''' ==}}
{{DISPLAYTITLE:बहुवचनम्}}
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']]
 
=== <big>चित्रं दृष्ट्वा तस्य विवरणम् पठन्तु |</big> ===
[[File:L15 Photo1.png|border|center|383x383px]]
 
===<big>चित्रं दृष्ट्वा विवरणं पठतु |</big>===
 
 
[[File:L15_Photo1.png|border|383x383px]]
<big>तत्र</big> <big>बालकाः सन्ति | पुष्पाणि सन्ति | कुक्कुराः सन्ति | पुष्पाः सन्ति | छात्राः सन्ति | नदी अस्ति | सूर्यः अस्ति | आकाशः अस्ति |</big>
 
 
 
<big>चित्रे</big> <big>बालकाः सन्ति | पुष्पाणि सन्ति | कुक्कुराः सन्ति | छात्राः सन्ति | नदी अस्ति | सूर्यः अस्ति | आकाशः अस्ति | पर्वताः सन्ति | तृणानि सन्ति |</big>
 
 
==== <big>'''उपरि दत्तानां पदानां रूपाणि''' –</big>====
 
 
==== <big>'''उपति दत्तानां पदानां रूपाणि''' –</big> ====
{| class="wikitable"
|
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
|'''<big>बहुवचनम्</big>'''
|-
|'''<big>अकारान्तअकारान्तः पुंलिङ्गः  शब्दः</big>'''
|'''<big>मयूरःकुक्कुरः</big>'''
|'''<big>मयूराःकुक्कुराः</big>'''
|-
|'''<big>आकारान्तआकारान्तः स्त्रीलिङ्गः शब्दः </big>'''
|'''<big>बालिका</big>'''
|'''<big>बालिकाः</big>'''
|-
|'''<big>ईकारान्तईकारान्तः स्त्रीलिङ्गः शब्दः</big>'''
|'''<big>नदी</big>'''
|'''<big>नद्यः</big>'''
|-
|'''<big>अकारान्तअकारान्तः नपुंसकलिङ्गः  शब्दः</big>'''
|'''<big>पुस्तकम्</big>'''
|'''<big>पुस्तकानि</big>'''
|}
 
 
{| class="wikitable"
| colspan="3" |'''<big><nowiki>“तद्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणिरूपाणि |</nowiki></big>'''
|-
|
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
|'''<big>बहुवचनम्</big>'''
|-
|'''<big>पुंलिङ्गः  पुंलिङ्गे</big>'''
|'''<big>सः  </big>'''
|'''<big>ते</big>'''
|-
|'''<big>स्त्रीलिङ्गः  स्त्रीलिङ्गे</big>'''
|'''<big>सा  </big>'''
|'''<big>ताः  </big>'''
|-
|'''<big>नपुंसकलिङ्गःनपुंसकलिङ्गे  </big>'''
|'''<big>तत्  </big>'''
|'''<big>तानि  </big>'''
|}
 
 
{| class="wikitable"
| colspan="3" |'''<big><nowiki>“एतद्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणिरूपाणि |</nowiki></big>'''
|-
|
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
| '''<big>बहुवचनम्</big>'''
|-
|'''<big>पुंलिङ्गःपुंलिङ्गे  </big>'''
|'''<big>एषः  </big>'''
|'''<big>एते  </big>'''
|-
|'''<big>स्त्रीलिङ्गःस्त्रीलिङ्गे  </big>'''
|'''<big>एषा  </big>'''
|'''<big>एताः  </big>'''
|-
|'''<big>नपुंसकलिङ्गःनपुंसकलिङ्गे  </big>'''
|'''<big>एतत्  </big>'''
|'''<big>एतानि  </big>'''
|}
 
 
{| class="wikitable"
| colspan="3" |'''<big><nowiki>“किम्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणि |</nowiki></big>'''
|-
|
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
|'''<big>बहुवचनम्</big>'''
|-
|'''<big>पुंलिङ्गःपुंलिङ्गे  </big>'''
|'''<big>कः  </big>'''
|'''<big>के  </big>'''
|-
|'''<big>स्त्रीलिङ्गःस्त्रीलिङ्गे  </big>'''
|'''<big>का</big>'''
|'''<big>काः  </big>'''
|-
|'''<big>नपुंसकलिङ्गःनपुंसकलिङ्गे  </big>'''
|'''<big>किम्  </big>'''
|'''<big>कानि  </big>'''
|}
 
 
====<big>अकारान्तपुंलिङ्गशब्दानाम् एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानातु |</big>====
 
 
==== <big>अकारान्त पुंलिङ्गे एकवचानस्य बहुवचानस्य च प्रयोगान् जानीत |</big> ====
{| class="wikitable"
![[File:L15 Photo3.png|center|frameless]]
Line 98 ⟶ 110:
|}
 
 
==== ''' <big>आकारान्त स्त्रिलिङ्गे एकवचानस्य बहुवचानस्य च प्रयोगान् जानीत |</big> ''' ====
====''' <big>आकारान्तस्त्रीलिङ्गशब्दानाम् एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानातु |</big> '''====
 
 
{| class="wikitable"
![[File:L15 Photo5.png|center|frameless]]
Line 104 ⟶ 119:
|}
 
 
==== ''' <big>ईकारान्त स्त्रिलिङ्गे एकवचानस्य बहुवचानस्य च प्रयोगान् जानीत |</big> ''' ====
====''' <big>ईकारान्तस्त्रीलिङ्गानाम् एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानातु |</big> '''====
 
 
{| class="wikitable"
![[File:L15 Photo7.png|center|frameless]]
Line 110 ⟶ 128:
|}
 
 
==== ''' <big>अकारान्त नपुंसकलिङ्गे एकवचानस्य बहुवचानस्य च प्रयोगान् जानीत |</big> ''' ====
====''' <big>अकारान्तनपुंसकलिङ्गशब्दानाम् एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानातु |</big> ''' ====
 
 
{| class="wikitable"
![[File:L15 Photo9.png|center|frameless]]
Line 117 ⟶ 138:
 
 
=== '''१. रिक्तेषु स्थलेषु बहुवचनरूपाणि लिखतु |'''   ===
 
 
====<big>अकारान्ताः पुंलिङ्गशब्दाः</big> ====
 
 
==== <big>अकारान्त पुंलिङ्गः पदानि ।</big> ====
{| class="wikitable"
|'''<big>एकवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
Line 127 ⟶ 151:
|'''<big>बालकः  </big>'''
|'''<big>बालकाः  </big>'''
|'''<big>Boy</big>'''
|-
|'''<big>शिक्षकः  </big>'''
|
|'''<big>Teacher</big>'''
|-
|'''<big>चषकः  </big>'''
|
|'''<big>Cup</big>'''
|-
|'''<big>घटः  </big>'''
|
|'''<big>Pot</big>'''
|-
|'''<big>चमसः  </big>'''
Line 147 ⟶ 171:
|'''<big>मन्थानः  </big>'''
|
|'''<big>Churning Stick</big>'''
|-
|'''<big>करन्डकःकरण्ड्कः  </big>'''
|
|'''<big>Basket</big>'''
|-
|'''<big>अग्रजः  </big>'''
|
|'''<big>Elder Brother</big>'''
|-
|'''<big>अनुजः  </big>'''
|
|'''<big>Younger Brother</big>'''
|-
|'''<big>कर्णः  </big>'''
|
|'''<big>Ear</big>'''
|}
 
 
==== <big>आकारान्तआकारान्ताः स्त्रीलिङ्ग पदानिस्त्रीलिङ्गशब्दाः  </big> ====
 
 
{| class="wikitable"
|'''<big>एकवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
|-
|'''<big>लता  </big>'''
|'''<big>लताः  </big>'''
|'''<big>Creeper</big>'''
|-
|'''<big>बालिका  </big>'''
|
|'''<big>Girl</big>'''
|-
|'''<big>छुरिका  </big>'''
|
|'''<big>Knife</big>'''
|-
|'''<big>स्थालिका  </big>'''
|
|'''<big>Plate</big>'''
|-
|'''<big>अग्निपेटिका</big>'''
|
|'''<big>Match Box</big>'''
|-
|'''<big>अजा  </big>'''
|
|'''<big>Goat (Female)</big>'''
|-
|'''<big>कथा</big>'''
|
|'''<big>Story</big>'''
|-
|'''<big>उत्पीठिका</big>'''
|
|'''<big>Table</big>'''
|-
|'''<big>गायिका</big>'''
|
|'''<big>Singer (Female)</big>'''
|-
|'''<big>छात्रा  </big>'''
|
|'''<big>Student (Female)</big>'''
|}
 
 
==== '''<big>ईकारान्त स्त्रीलिङ्ग पदानि ।</big>''' ====
===='''<big>ईकारान्ताः स्त्रीलिङ्गशब्दाः</big>''' ====
 
 
{| class="wikitable"
| '''<big>एकवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
Line 222 ⟶ 251:
|'''<big>क्षेपणी    </big>'''
|'''<big>क्षेपण्यः  </big>'''
|'''<big>Rocket</big>'''
|-
|'''<big>कर्तरी  </big>'''
|
|'''<big>Scissor</big>'''
|-
|'''<big>आकाशवणीआकाशवाणी  </big>'''
|
|'''<big>Radio</big>'''
|-
|'''<big>घटी  </big>'''
|
|'''<big>Clock</big>'''
|-
|'''<big>दर्वी  </big>'''
Line 240 ⟶ 269:
|'''<big>Ladle</big>'''
|-
|'''<big>द्रोणी  </big>'''
|
|'''<big>Bucket</big>'''
|-
|'''<big>नटी  </big>'''
|
|'''<big>Actress</big>'''
|-
|'''<big>नदी  </big>'''
|
|'''<big>River</big>'''
|-
|'''<big>नर्तकी  </big>'''
|
|'''<big>Dancer (Female)</big>'''
|-
|'''<big>पट्टी</big>'''
|
|'''<big>Bandage</big>'''
|}
 
 
==== '''<big>अकारान्तअकारान्ताः नपुंसकलिङ्गः पदानि ।नपुंसकलिङ्गशब्दाः</big>''' ====
 
 
{| class="wikitable"
|'''<big>एकवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
|-
|'''<big>फलम्    </big>'''
|'''<big>  फलानि</big>'''
|'''<big>Fruit</big>'''
|-
|'''<big>आभरणम्  </big>'''
|
|'''<big>Ornament</big>'''
|-
|'''<big>आम्रम्  </big>'''
|
|'''<big>Mango</big>'''
 
|-
|'''<big>कार्यानम्कारयानम्</big>'''
|
|'''<big>Car</big>'''
|-
|'''<big>चाक्रम्चक्रम्  </big>'''
|
|'''<big>Wheel</big>'''
|-
|'''<big>चरणम्  </big>'''
|
|'''<big>Foot</big>'''
|-
|'''<big>छत्रम्  </big>'''
|
|'''<big>Umbrella</big>'''
|-
|'''<big>जलम्  </big>'''
|
|'''<big>Water</big>'''
|-
| '''<big>तक्रम्  </big>'''
|
|'''<big>Buttermilk</big>'''
|-
|'''<big>दलम्  </big>'''
|
|'''<big>Petal</big>'''
|}
 
 
=== <big>२. उदाहरणं दृष्ट्वा अकारान्त- पुंलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –पूरयतु</big> ===
<big>'''१. एषः क्लेशः |   एते क्लेशाः | Difficulty'''</big>
 
<big>२. एषः संशयः | __ _________ | Doubt</big>
 
<big>'''१. एषः क्लेशः |   एते क्लेशाः | Difficulty'''</big>
<big>३. ___ व्याधः | ___ _________ | Hunter</big>
 
<big>. ___एषः खगःसंशयः | _____ _________ | Bird Doubt</big>
 
<big>. ___ विहगःव्याधः | ___ _________ | Bird Hunter</big>
 
<big>. ___ तडागःखगः | ___ _________ | Lake Bird</big>
 
<big>. ___ पिञ्जःविहगः | ___ _________ | Switch Bird</big>
 
<big>. ___ शौचालयःतडागः | ___ _________ | Toilet Lake</big>
 
<big>. ___ कटःपिञ्जः | ___ _________ |    Mat/CarpetSwitch</big>
 
<big>१०. ___ देशःशौचालयः | ___ _________ | Nation Toilet</big>
 
<big>११. ---___ कटः सः लेखः| ते___ लेखाः_________ |  ArticleMat/Carpet</big>
 
<big>१२१०. ___ मन्थानःदेशः | ___ _________ | Churning StickNation</big>
 
<big>१३११. ___--- दण्डः सः लेखः | ___ _________ते लेखाः | Stick  Article</big>
 
<big>१४१२. ___ शिष्यःमन्थानः | ___ _________ | Student  Churning Stick</big>
 
<big>१५१३. ___ सरोवरःदण्डः | ___ _________ | Lake Stick</big>
 
<big>१६१४. ___ केशःशिष्यः | ___ _________ | Hair Student  </big>
 
<big>१७१५. ___ आसन्दःसरोवरः | ___ _________ | Chair Lake</big>
 
<big>१८१६. ___ क्षणःकेशः | ___ _________ | Occasion Hair</big>
 
<big>१९१७. ___ पिकःआसन्दः | ___ _________ | Cuckoo Chair</big>
 
<big>२०१८. ___ धनिकःक्षणः | ___ _________ |      Rich ManOccasion</big>
 
<big>१९. ___ पिकः | ___ _________ | Cuckoo</big>
 
<big>२०. ___ धनिकः | _________ | Rich Man</big>
=== <big>३. उदाहरणं दृष्ट्वा आकारान्त स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –</big> ===
<big>'''१.  एषा स्नुषा |      एताः स्नुषाः | Daughter-in-law'''</big>
 
<big>२. ___ नलिका ।    __ _________ | Pipe/Tube</big>
 
===<big>३. उदाहरणं दृष्ट्वा आकारान्त- स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पूरयतु</big>===
<big>३. ___ शर्करा | ___ _________ | Sugar</big>
 
<big>४. ___ छुरिका | ___ _________ | Knife</big>
 
<big>'''१.  एषा स्नुषा | एताः स्नुषाः | Daughter-in-law'''</big>
<big>५. ___ स्थालिका | ___ _________ | Plate</big>
 
<big>. ___ पाचिकानलिका | ___।    __ _________ | Cook (Female)Pipe/Tube</big>
 
<big>. ___ तुलाशर्करा | __ ___ _________ | Balance Sugar</big>
 
<big>. ___ नौकाछुरिका | ___ _________ | Boat Knife</big>
 
<big>. ___ निशास्थालिका | ___ _________ | Night Plate</big>
 
<big>६. ___ पाचिका | ___ _________ | Cook (Female)</big>
<big>१०. --- सा गोशाला | ताः गोशालाः | Cow-shed</big>
 
<big>११. ___ सञ्चिकातुला | ___ __ _________ | File Balance</big>
 
<big>१२. ___ पाकशालानौका | ___ _________ | Kitchen Boat</big>
 
<big>१३. ___ पीठिकानिशा | ___ _________ | Table Night</big>
 
<big>१४१०. ___ पत्रिका सा गोशाला | ___ _________ताः गोशालाः | Magazine Cow-shed</big>
 
<big>१५११. ___ धाविकासञ्चिका | ___ _________ | Runner (Female)Computer file</big>
 
<big>१६१२. ___ निधानिकापाकशाला | __ ___ _________ | Shelf Kitchen</big>
 
<big>१७१३. ___ परिचारिकापीठिका | ___ _________ | Maid-servant Table</big>
 
<big>१८१४. ___ पाञ्चालिकापत्रिका | ___ _________ | Doll Magazine</big>
 
<big>१९१५. ___ भाषाधाविका | ___ _________ | Language Runner (Female)</big>
 
<big>२०१६. ___ मरीचिकानिधानिका | ___ __ _________ | Chilly Shelf</big>
 
<big>१७. ___ परिचारिका | ___ _________ | Maid-servant</big>
 
<big>१८. ___ पाञ्चालिका | ___ _________ | Doll</big>
 
<big>१९. ___ भाषा | ___ _________ | Language</big>
=== <big>४. उदाहरणं दृष्ट्वा ईकारान्त स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –</big> ===
<big>१. एषा अङ्कनी | एताः अङ्कन्यः | Pencil</big>
 
<big>२०. ___ पितामहीमरीचिका | ___ _ __________ |   Grandmother (Paternal)Chilly</big>
 
<big>३. ___ पत्रसूची | ___ _________ | Paper Clip</big>
 
===<big>४. उदाहरणं दृष्ट्वा ईकारान्त- स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पूरयतु</big>===
<big>४. ___ नर्तकी | ___ _________ | Dancer (Female)</big>
 
<big>५. ___ सम्मार्जनी | ___ _________ | Broom</big>
 
<big>१. एषा अङ्कनी | एताः अङ्कन्यः | Pencil</big>
<big>६. ___ वेल्लनी | ___ _________ | Rolling Pin</big>
 
<big>. ___ सूचीपितामही | ___ __________ _ | Needle Grandmother (Paternal)</big>
 
<big>. ___ मयूरीपत्रसूची | ___ _________ | Peacock Paper Clip</big>
 
<big>. ___ जननीनर्तकी | ___ _________ | Mother Dancer (Female)</big>
 
<big>५. ___ सम्मार्जनी |___ _________ | Broom</big>
<big>१०. ---सा अवसर्पिणी | ताः अवसर्पिण्यः | Slide</big>
 
<big>११. ___ चालनीवेल्लनी | ___ _________ | Filter/Sieve Rolling Pin</big>
 
<big>१२. ___ जलकूपीसूची | ___ _________ | Water BottleNeedle</big>
 
<big>१३. ___ दुरवाणीमयूरी | ___ _________ | Telephone Peacock</big>
 
<big>१४. ___ द्विचक्रीजननी | ___ _________ | Two-Wheeler Mother</big>
 
<big>१०. ___ सा अवसर्पिणी | ताः अवसर्पिण्यः | Slide</big>
<big>१५. ___ धरणी | ___ _________ | Earth</big>
 
<big>१६११. ___ भगिनीचालनी | ___ _________ | Sister Filter/Sieve</big>
 
<big>१७१२. ___ मषीजलकूपी | ___ _________ | Ink Water Bottle</big>
 
<big>१८१३. ___ युवतीदूरवाणी | ___ _________ | Maiden Telephone</big>
 
<big>१९१४. ___ वर्णलेखनीद्विचक्री | ___ _________ | Sketch PenTwo-Wheeler</big>
 
<big>२०१५. ___ हस्तघतीधरणी | ___ _________ | Wristwatch Earth</big>
 
<big>१६. ___ भगिनी |___ _________ | Sister</big>
 
<big>१७. ___ मषी |___ _________ | Ink</big>
 
<big>१८. ___ युवती |___ _________ | Maiden</big>
 
<big>१९. ___ वर्णलेखनी |___ _________ | Sketch Pen</big>
 
<big>२०. ___ हस्तघटी |___ _________ | Wristwatch</big>
 
 
=== <big>५. उदाहरणं दृष्ट्वा अकारान्त- नपुंसकलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पूरयतु</big>===
 
 
<big>१. एतत् आर्द्रम् | एतानि आर्द्राणि | Ginger</big>
 
<big>२. ___ आलुकम् |___ _________ | Potato</big>
 
<big>३. ___ उदरम् | ___ _________ | Stomach</big>
 
<big>४. ___ ओदनम् |___ _________ | Cooked Rice  </big>
 
<big>५. ___ कङ्कणम् |___ _________ | Bangle</big>
 
<big>६. ___ कृष्णफलकम् |___ _________ | Blackboard</big>
 
<big>७. ___ घृतम् |___ _________ | Ghee</big>
=== <big>५. उदाहरणं दृष्ट्वा अकारान्त नपुंसकलिङ्गः रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –</big> ===
<big>१. एतत् आर्द्रम् |     एतानि आर्द्राणि | Ginger</big>
 
<big>. ___ आलुकम्चन्दनम् | ___ _________ | Potato Sandalwood</big>
 
<big>. ___ उदरम्चूर्णं | ___ _________ | Stomach Powder</big>
 
<big>१०. ___ ओदनम्तत् | ___ _________दलम् | Cooked Riceतानि दलानि  | Petal</big>
 
<big>११. ___ कङ्कणम्दुग्धम् | ___ _________ | Bangle Milk</big>
 
<big>१२. ___ कृष्णफलकम्नक्षत्रम् | ___ _________ |   BlackboardStar</big>
 
<big>१३. ___ घृतम्नगरम् | ___ _________ | GheeCity</big>
 
<big>१४. ___ चन्दनम्नयनम् | ___ _________ |   SandalwoodEye</big>
 
<big>१५. ___ चूर्णंपनसम् | ___ _________ | Powder Jack-fruit</big>
 
<big>१६. ___ पयोहिमम् |__ _________ | Ice Cream</big>
<big>१०. --- तत् दलम् | तानि दलानि  |      Petal</big>
 
<big>१११७. ___ दुग्धम्त्रिशूलम् | ___ _________ | Milk Trident</big>
 
<big>१२१८. ___ नक्षत्रम्फेनकम् | ___ _________ | Star Soap</big>
 
<big>१३१९. ___ नगरम्नाटकम् | ___ _________ | City Drama</big>
 
<big>१४२०.  ___ नयनम्पात्रम् | ___ _________ | Eye Vessel</big>
 
<big>१५. ___ पनसम् | ___ _________ | Jackfruit</big>
 
<big>१६. ___ पयोहिमम् | __ _________ | Ice Cream</big>
 
'''<big>[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/1/10/Lesson_15_corrected.pdf बहुवचनम् PDF]</big>'''
<big>१७. ___ त्रिशूलम् | ___ _________ | Trident</big>
 
[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/015%20-%20Bahuvachanam.ppsx '''<big>बहुवचनम् PPTX with audio</big>''']
<big>१८. ___ फेनकम् | ___ _________ | Soap</big>
 
[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/015%20-%20Bahuvachanam%20NA.ppsx '''<big>बहुवचनम् PPTX without audio</big>''']
<big>१९. ___ नाटकम् | ___ _________ | Drama</big>
 
'''PAGE 15'''
<big>२०.  ___ पात्रम् | ___ _________ | Vessel</big>
deletepagepermission, page_and_link_managers, teachers
1,046

edits