१५. बहुवचनम्
चित्रं दृष्ट्वा विवरणं पठतु |
चित्रे बालकाः सन्ति | पुष्पाणि सन्ति | कुक्कुराः सन्ति | छात्राः सन्ति | नदी अस्ति | सूर्यः अस्ति | आकाशः अस्ति | पर्वताः सन्ति | तृणानि सन्ति |
उपरि दत्तानां पदानां रूपाणि –
| एकवचनम् | बहुवचनम् | |
| अकारान्तः पुंलिङ्गः शब्दः | कुक्कुरः | कुक्कुराः |
| आकारान्तः स्त्रीलिङ्गः शब्दः | बालिका | बालिकाः |
| ईकारान्तः स्त्रीलिङ्गः शब्दः | नदी | नद्यः |
| अकारान्तः नपुंसकलिङ्गः शब्दः | पुस्तकम् | पुस्तकानि |
| “तद्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रूपाणि | | ||
| एकवचनम् | बहुवचनम् | |
| पुंलिङ्गे | सः | ते |
| स्त्रीलिङ्गे | सा | ताः |
| नपुंसकलिङ्गे | तत् | तानि |
| “एतद्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रूपाणि | | ||
| एकवचनम् | बहुवचनम् | |
| पुंलिङ्गे | एषः | एते |
| स्त्रीलिङ्गे | एषा | एताः |
| नपुंसकलिङ्गे | एतत् | एतानि |
| “किम्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणि | | ||
| एकवचनम् | बहुवचनम् | |
| पुंलिङ्गे | कः | के |
| स्त्रीलिङ्गे | का | काः |
| नपुंसकलिङ्गे | किम् | कानि |
अकारान्तपुंलिङ्गशब्दानाम् एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानातु |
 |
 |
|---|
आकारान्तस्त्रीलिङ्गशब्दानाम् एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानातु |
 |
 |
|---|
ईकारान्तस्त्रीलिङ्गानाम् एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानातु |
 |
 |
|---|
अकारान्तनपुंसकलिङ्गशब्दानाम् एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानातु |
 |
 |
|---|
१. रिक्तेषु स्थलेषु बहुवचनरूपाणि लिखतु |
अकारान्ताः पुंलिङ्गशब्दाः
| एकवचनम् | बहुवचनम् | पदस्य अर्थः |
| बालकः | बालकाः | Boy |
| शिक्षकः | Teacher | |
| चषकः | Cup | |
| घटः | Pot | |
| चमसः | Spoon | |
| मन्थानः | Churning Stick | |
| करन्डकः | Basket | |
| अग्रजः | Elder Brother | |
| अनुजः | Younger Brother | |
| कर्णः | Ear |
आकारान्ताः स्त्रीलिङ्गशब्दाः
| एकवचनम् | बहुवचनम् | पदस्य अर्थः |
| लता | लताः | Creeper |
| बालिका | Girl | |
| छुरिका | Knife | |
| स्थालिका | Plate | |
| अग्निपेटिका | Match Box | |
| अजा | Goat (Female) | |
| कथा | Story | |
| उत्पीठिका | Table | |
| गायिका | Singer (Female) | |
| छात्रा | Student (Female) |
ईकारान्ताः स्त्रीलिङ्गशब्दाः
| एकवचनम् | बहुवचनम् | पदस्य अर्थः |
| क्षेपणी | क्षेपण्यः | Rocket |
| कर्तरी | Scissor | |
| आकाशवणी | Radio | |
| घटी | Clock | |
| दर्वी | Ladle | |
| द्रोणी | Bucket | |
| नटी | Actress | |
| नदी | River | |
| नर्तकी | Dancer (Female) | |
| पट्टी | Bandage |
अकारान्ताः नपुंसकलिङ्गशब्दाः
| एकवचनम् | बहुवचनम् | पदस्य अर्थः |
| फलम् | फलानि | Fruit |
| आभरणम् | Ornament | |
| आम्रम् | Mango | |
| कारयानम् | Car | |
| चाक्रम् | Wheel | |
| चरणम् | Foot | |
| छत्रम् | Umbrella | |
| जलम् | Water | |
| तक्रम् | Buttermilk | |
| दलम् | Petal |
२. उदाहरणं दृष्ट्वा अकारान्त- पुंलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पूरयतु
१. एषः क्लेशः | एते क्लेशाः | Difficulty
२. एषः संशयः | __ _________ | Doubt
३. ___ व्याधः | ___ _________ | Hunter
४. ___ खगः | ___ _________ | Bird
५. ___ विहगः | ___ _________ | Bird
६. ___ तडागः | ___ _________ | Lake
७. ___ पिञ्जः | ___ _________ | Switch
८. ___ शौचालयः | ___ _________ | Toilet
९. ___ कटः | ___ _________ | Mat/Carpet
१०. ___ देशः ___ _________ | Nation
११. --- सः लेखः ते लेखाः | Article
१२. ___ मन्थानः | ___ _________ | Churning Stick
१३. ___ दण्डः | ___ _________ | Stick
१४. ___ शिष्यः | ___ _________ | Student
१५. ___ सरोवरः | ___ _________ | Lake
१६. ___ केशः | ___ _________ | Hair
१७. ___ आसन्दः | ___ _________ | Chair
१८. ___ क्षणः | ___ _________ | Occasion
१९. ___ पिकः | ___ _________ | Cuckoo
२०. ___ धनिकः | _________ | Rich Man
३. उदाहरणं दृष्ट्वा आकारान्त- स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पूरयतु
१. एषा स्नुषा | एताः स्नुषाः | Daughter-in-law
२. ___ नलिका । __ _________ | Pipe/Tube
३. ___ शर्करा | ___ _________ | Sugar
४. ___ छुरिका | ___ _________ | Knife
५. ___ स्थालिका | ___ _________ | Plate
६. ___ पाचिका | ___ _________ | Cook (Female)
७. ___ तुला | __ _________ | Balance
८. ___ नौका | ___ _________ | Boat
९. ___ निशा | ___ _________ | Night
१०. --- सा गोशाला | ताः गोशालाः | Cow-shed
११. ___ सञ्चिका | ___ _________ | File
१२. ___ पाकशाला | ___ _________ | Kitchen
१३. ___ पीठिका | ___ _________ | Table
१४. ___ पत्रिका | ___ _________ | Magazine
१५. ___ धाविका | ___ _________ | Runner (Female)
१६. ___ निधानिका | __ _________ | Shelf
१७. ___ परिचारिका | ___ _________ | Maid-servant
१८. ___ पाञ्चालिका | ___ _________ | Doll
१९. ___ भाषा | ___ _________ | Language
२०. ___ मरीचिका | ___ _________ | Chilly
४. उदाहरणं दृष्ट्वा ईकारान्त- स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पूरयतु
१. एषा अङ्कनी | एताः अङ्कन्यः | Pencil
२. ___ पितामही |___ _ _ | Grandmother (Paternal)
३. ___ पत्रसूची |___ _________ | Paper Clip
४. ___ नर्तकी |___ _________ | Dancer (Female)
५. ___ सम्मार्जनी |___ _________ | Broom
६. ___ वेल्लनी |___ _________ | Rolling Pin
७. ___ सूची |___ _________ | Needle
८. ___ मयूरी |___ _________ | Peacock
९. ___ जननी |___ _________ | Mother
१०. ___ सा अवसर्पिणी | ताः अवसर्पिण्यः | Slide
११. ___ चालनी |___ _________ | Filter/Sieve
१२. ___ जलकूपी |___ _________ | Water Bottle
१३. ___ दूरवाणी |___ _________ | Telephone
१४. ___ द्विचक्री |___ _________ | Two-Wheeler
१५. ___ धरणी |___ _________ | Earth
१६. ___ भगिनी |___ _________ | Sister
१७. ___ मषी |___ _________ | Ink
१८. ___ युवती |___ _________ | Maiden
१९. ___ वर्णलेखनी |___ _________ | Sketch Pen
२०. ___ हस्तघटी |___ _________ | Wristwatch
५. उदाहरणं दृष्ट्वा अकारान्त- नपुंसकलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पूरयतु
१. एतत् आर्द्रम् | एतानि आर्द्राणि | Ginger
२. ___ आलुकम् |___ _________ | Potato
३. ___ उदरम् | ___ _________ | Stomach
४. ___ ओदनम् |___ _________ | Cooked Rice
५. ___ कङ्कणम् |___ _________ | Bangle
६. ___ कृष्णफलकम् |___ _________ | Blackboard
७. ___ घृतम् |___ _________ | Ghee
८. ___ चन्दनम् |___ _________ | Sandalwood
९. ___ चूर्णं |___ _________ | Powder
१०. --- तत् दलम् | तानि दलानि | Petal
११. ___ दुग्धम् |___ _________ | Milk
१२. ___ नक्षत्रम् |___ _________ | Star
१३. ___ नगरम् |___ _________ | City
१४. ___ नयनम् |___ _________ | Eye
१५. ___ पनसम् |___ _________ | Jack-fruit
१६. ___ पयोहिमम् |__ _________ | Ice Cream
१७. ___ त्रिशूलम् |___ _________ | Trident
१८. ___ फेनकम् |___ _________ | Soap
१९. ___ नाटकम् |___ _________ | Drama
२०. ___ पात्रम् |___ _________ | Vessel
PAGE 15