01A - अनदन्ताङ्गानां कृते सिद्ध-तिङ्‌प्रत्ययाः (सारः)

From Samskrita Vyakaranam
6---sArvadhAtukaprakaraNam-anadantam-aGgam/01A---anadantAGgANAM-kRute-siddha-tiGpratyayAH-sAraH
Jump to navigation Jump to search


अयं पुटः गतकरपत्रस्य सारः | अस्य (अधः स्थितं pdf इत्यस्य) मुद्रणं करोतु | यदा अस्मिन्‌ पाठे अग्रिमाध्यायान्‌ पठति, तदा अयं पुटः सदा भवतः/भवत्याः पुरतः स्यात्‌ | सार्वधातुकलकाराणां सर्वाणि द्वितीयगणसमूह-क्रियापदरूपाणि एषु सिद्ध-प्रत्ययेषु आधारितानि | अतः अग्रे गत्वा अस्मिन्‌ पाठे, एकैकस्मिन्‌ गणे (स्वादौ, तनादौ, क्र्यादौ, अदादौ, जुहोत्यादौ, रुधादौ च) प्रतिनिधित्वेन ये धातवः दत्ताः, तेषां चतुर्णां लकाराणां (लटः, लोटः, लङः, विधिलिङः च) तिङन्तरूपाणि वदतु | अस्माकं दूरवाणि-वर्गस्य ध्वनिमुद्रणानि शृणोति चेत्‌, तर्हि जानाति यत्‌ तथैव कुर्मः | वदनार्थं इदं पृष्ठम्‌ अपेक्षितम्‌; शारीरिकत्वेन भवतः/भवत्याः पुरतः भवेदेव |

अधः ये प्रत्ययाः स्थूलाक्षरैः लिखिताः, ते पितः इति धेयम्‌ |

 

                        परस्मैपदम्‌                                               आत्मनेपदम्‌

                                                       लट्‌-लकारः

                ति      तः     अन्ति                                  ते      आते     अते

                   सि     थः       थ                                       से     आथे      ध्वे

                   मि      वः       मः                                      ए      वहे        महे


हलादिपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— ति, सि, मि

अजादिपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— ०

हलाद्यपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— तः, थः, थ, वः, मः, ते, से ध्वे, वहे, महे

अजाद्यपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— अन्ति, आते, अते, आथे, ए

                                               लोट्‌-लकारः

  तु, तात्‌    ताम्‌     अन्तु                    ताम्‌      आताम्‌     अताम्‌

                हि, तात्‌    तम्‌       त                        स्व       आथाम्‌     ध्वम्‌

                आनि    आव     आम                        ऐ       आवहै   आमहै

हलादिपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— तु

अजादिपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— आनि, आव, आम, , आवहै, आमहै

हलाद्यपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— हि, तात्‌, ताम्‌, तात्‌, तम्‌, त, ताम्‌, स्व, ध्वम्‌

अजाद्यपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— अन्तु, आताम्‌, अताम्‌, आथाम्‌


                                                      लङ्‌-लकारः

              त्‌        ताम्‌      अन्‌                             त      आताम्‌     अत

              स्‌        तम्‌        त                              थाः     आथाम्‌    ध्वम्‌

              अम्‌      व         म                               इ       वहि        महि


हलादिपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— त्‌, स्‌

अजादिपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— अम्‌

हलाद्यपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— ताम्‌, तम्‌, त, व, म, त, थाः, ध्वम्‌, वहि, महि

अजाद्यपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— अन्‌, आताम्‌, अत, आथाम्‌, इ


                                                   विधिलिङ्‌-लकारः

    यात्‌      याताम्‌     युः                                      ईत     ईयाताम्‌     ईरन्‌

      याः       यातम्‌     यात                                     ईथाः   ईयाथाम्‌     ईध्वम्‌

      याम्‌      याव       याम                                     ईय      ईवहि        ईमहि


हलादिपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— ०

अजादिपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— ०

हलाद्यपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— नव (सर्वे) यकारादयः परमैपदिनः

अजाद्यपित्सार्वधातुकप्रत्ययाः— नव (सर्वे) ईकारादयः आत्मनेपदिनः


आहत्य हलादिपितः - ६, अजादिपितः - ७, हलाद्यपितः - ३८, अजाद्यपितः - २३ | एवं च प्रत्ययानां वर्गचतुष्टेयं; प्रत्येकस्मिन्‌ वर्गे यत्‌ कार्यं भवति, नाम तिङ्‌-प्रत्ययं निमित्तीकृत्य यत्‌ अङ्गकार्यं भवति, तत्‌ कार्यं समानम्‌ अस्ति सर्वेषां वर्गसदस्यानां कृते | एतदेव द्वितीयगणसमूहस्य कार्यविधिः | अतः एतत्‌ जानीमः चेत्‌, तर्हि द्वितीयगणसमूहस्य क्रियापदरूपाणि जानीमः हि |


१(अ) - अनदन्ताङ्गानां कृते सिद्ध-तिङ्_प्रत्ययाः (सारः) - 1 page

१(अ) - अनदन्ताङ्गानां कृते सिद्ध-तिङ्_प्रत्ययाः (सारः)


Swarup – August 2013