Samskrita Vyakaranam

13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bhUtakAlakRtantarUpANi: Difference between revisions

Page Discussion

13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bhUtakAlakRtantarUpANi (view source)

Revision as of 18:08, 11 May 2024

7,889 bytes added ,  1 month ago
no edit summary
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
 
(24 intermediate revisions by 3 users not shown)
Line 1:
{{DISPLAYTITLE:भूतकालकृतन्तरूपाणि२६. भूतकालकृदन्तरूपाणि}}
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']]
 
= <big>भूतकाले तिङन्तरूपाणि (लङ्‌लकारः )/कृदन्तरूपाणि (क्त अपि च क्तवतु) च</big> =
== <big>'''भूतकाल - कृतन्तरूपाणि'''</big> ==
   
 
=== '''<big>भूतकालः (लङ्‌लकारः )पठ्-धातोः भूतकाले तिङन्तरूपाणि</big>''' ===
<big>'''परस्मैपदि क्रियापदम् [पठ् धातुः]– भूतकालरूपाणि'''</big>
        
 
==== <big>परस्मैपदी क्रियापदम् [पठ् धातुः]– भूतकालरूपाणि</big> ====
{| class="wikitable"
|
| colspan="2" |<big>लिङ्गम्/वचनम्</big>
| colspan="2" | <big>एकवचनम्'''वर्तमानकालः'''</big>
| colspan="23" | <big>बहुवचनम्  '''भूतकालः'''</big>
|-
| colspan="2" | <big>प्र.पुरुषः पु./ वचनम्</big>
| colspan="2" |<big>अपठत्एकवचनम्</big>
| colspan="2" |<big>अपठन्बहुवचनम्</big>
| colspan="2" |<big>एकवचनम्</big>
|<big>बहुवचनम्  </big>
|-
| colspan="2" | <big>मप्र. पु.</big>
| colspan="2" |<big>अपठःपठति</big>
| colspan="2" |<big>अपठतपठन्ति</big>
| colspan="2" |<big>अपठत्</big>
|<big>अपठन्</big>
|-
| colspan="2" | <big>उम. पु.</big>
| colspan="2" |<big>अपठम्पठसि</big>
| colspan="2" |<big>अपठाम  पठथ</big>
| colspan="2" |<big>अपठः</big>
|<big>अपठत</big>
|-
|<big>उ. पु.</big>
|<big>पठामि</big>
|<big>पठामः</big>
| colspan="2" |<big>अपठम्</big>
|<big>अपठाम  </big>
|}
 
 
==== <big>आत्मनेपदि क्रियापदम् [वद् धातुः] - भूतकालरूपाणि</big> ====
===<big>'''आत्मनेपदि क्रियापदम् [वन्द् धातुः] - भूतकालरूपाणि'''</big>===
{| class="wikitable"
|
|<big>लिङ्गम्/वचनम्</big>
| colspan="2" |<big>एकवचनम्'''वर्तमानकालः'''</big>
| colspan="23" |<big>बहुवचनम्  '''भूतकालः'''</big>
|-
| <big>प्र.पुरुषः पु./वचनम्</big>
| colspan="2" |<big>अवन्दतएकवचनम्</big>
| colspan="2" |<big>अवन्दन्तबहुवचनम्  </big>
|<big>एकवचनम्</big>
|<big>बहुवचनम्  </big>
|
|-
| <big>मप्र. पु.</big>
| colspan="2" |<big>अवन्दथाःवन्दते</big>
| colspan="2" |<big>अवन्दध्वम्वन्दन्ते</big>
|<big>अवन्दत</big>
|<big>अवन्दन्त</big>
|
|-
| <big>उम. पु.</big>
| colspan="2" |<big>अवन्देवन्दसे</big>
| colspan="2" |<big>अवन्दामहि  वन्दध्वे</big>
|<big>अवन्दथाः</big>
|<big>अवन्दध्वम्</big>
|
|-
|<big>उ. पु.</big>
|<big>वन्दे</big>
|<big>वन्दामहे</big>
|<big>अवन्दे</big>
|<big>अवन्दामहि  </big>
|
|}
 
 
==== <big>'''अस् धातोः रूपाणिभूतकाले तिङन्तरूपाणि'''</big> ====
{| class="wikitable"
|
| colspan="2" |<big>'''वर्तमानकालः '''</big>
| colspan="2" |<big>'''भूतकालः '''</big>
|-
|
|<big>एकवचनम् </big>
|<big>बहुवचनम् </big>
|<big>एकवचनम् </big>
|<big>बहुवचनम् </big>
|-
|<big>प्र.पु. </big>
|<big>अस्ति </big>
|<big>सन्ति </big>
|<big>आसीत् </big>
|<big>आसन् </big>
|-
|<big>म. पु. </big>
|<big>असि</big>
|
|<big>स्थ</big>
|
|<big>आसीः</big>
|
|<big>आस्त</big>
|
|-
|<big>उ.पु. </big>
|<big>अस्मि </big>
|<big>स्मः </big>
|<big>आसम् </big>
|<big>आस्म </big>
|}
 
=== <big>'''कृदन्तरूपाणि'''</big>   ===
<big>कृत् – प्रत्ययौ धातोः परतः भूतकालार्थे विहितः स्यात्।</big>
 
===<big>'''कृदन्तरूपाणि'''</big> '''- <big>क्त अपि च क्तवतु</big>'''===
<big>कृत्‌-प्रत्ययस्य योजनेन प्रातिपदिकस्य निर्मिति भवत्।  </big>
<big>क्त अपि च क्तवतु इति कृत्प्रत्ययाः भूतकालार्थे विहिताः भवन्ति।</big>
 
<big>धातोः पुरतः</big> <big>कृत्‌-प्रत्ययस्य योजनेन प्रातिपदिकस्य</big> <big>निर्माणं भवति</big><big>।  </big>
<big>आहत्य कृदन्त रूपाणि त्रिषु लिङ्‌गेषु, त्रिषु-वचनेषु, सप्तसु विभक्तिषु च भवन्ति ।</big>
 
<big>कृदन्तरूपाणि त्रिषु लिङ्‌गेषु, त्रिषु-वचनेषु, सप्तसु विभक्तिषु च भवन्ति ।</big>
 
 
====<big>'''क्त्वान्तरूपम्'''</big> ====
{| class="wikitable"
|<big>'''लिङ्गम्/वचनम्'''</big>
|<big>'''एकवचनम्'''</big>
|<big>'''बहुवचनम्'''  </big>
|-
| <big>पुंलिङ्गे</big>
|<big>पठितवान्</big>
|<big>पठितवन्तः</big>
|-
| <big>स्त्रीलिङ्गे</big>
|<big>पठितवती</big>
|<big>पठितवत्यपठितवत्यः</big>
|-
|<big>नपुंसकलिङ्गे</big>
|<big>पठितवत् /वद्</big>
|<big>पठितवन्ती</big>
|}
 
==== <big>'''ध्यानेन् पठतु ---'''</big> ====
{| class="wikitable"
| colspan="1" rowspan="3" |एकवचनम्
 
====<big>ध्यानेन् पठतु ---</big>====
वर्तमानकालः/
{| class="wikitable"
! colspan="1" rowspan="3" |<big>एकवचनम्</big>
 
<big>वर्तमानकालः/लट्‌लकारः</big>
 
<big>[मूलधातुः] </big>
|! colspan="6" |<big>भूतकृदन्तरूपाणि ('''क्त्वान्तरूपाणि)'''</big>
|-
|! colspan="2" |<big>पुंलिङ्गे </big>
|! colspan="2" |<big>स्त्रीलिङ्गे </big>
|! colspan="2" |<big>नपुंसकलिङ्गे </big>
|-
|!<big>ए.व. </big>
|!<big>ब. व. </big>
|!<big>ए. व. </big>
|!<big>ब. व. </big>
|!<big>ए.व. </big>
|!<big>ब.व. </big>
|-
|<big>वदति [वद् ]</big>
|<big>उदितवान् </big>
|<big>उदितवन्तः </big>
|<big>उदितवती </big>
|<big>उदितवत्यः </big>
|<big>उदितवत्  </big>
|<big>उदितवन्ति </big>
|-
|<big>वक्ति [वच् ]</big>
|<big>उक्तवान् </big>
|<big>उक्तवन्तः </big>
|<big>उक्तवती </big>
|<big>उक्तवत्यः </big>
|<big>उक्तवत् </big>
|<big>उक्तवन्ति </big>
|-
|<big>पिबति [पा ]</big>
|<big>पीतवान् </big>
|<big>पीतवन्तः </big>
|<big>पीतवती </big>
|<big>पीतवत्यः </big>
|<big>पीतवत् </big>
|<big>पीतवन्ति </big>
|-
|<big>अस्ति [अस्] </big>
|<big>भूतवान् </big>
|<big>भूतवन्तः </big>
|<big>भूतवती </big>
|<big>भूतवत्यः </big>
|<big>भूतवत् </big>
|<big>भूतवन्ति </big>
|-
|<big>भवति [भू ]</big>
|<big>भूतवान् </big>
|<big>भूतवन्तः </big>
|<big>भूतवती </big>
|<big>भूतवत्यः </big>
|<big>भूतवत् </big>
|<big>भूतवन्ति </big>
|-
|<big>गच्छति [गम्]</big>
|<big>गतवान् </big>
|<big>गतवन्तः </big>
|<big>गतवती </big>
|<big>गतवत्यः </big>
|<big>गतवत् </big>
|<big>गतवन्ति </big>
|-
|<big>वसति [वस्]</big>
|<big>उषितवान् </big>
|<big>उषितवन्तः  </big>
|<big>उषितवती </big>
|<big>उषितवत्यः </big>
|<big>उषितवत् </big>
|<big>उषितवन्ति </big>
|-
|<big>तिष्ठति [स्था]</big>
|<big>स्थितवान् </big>
|<big>स्थितवन्तः </big>
|<big>स्थितवती </big>
|<big>स्थितवत्यः </big>
|<big>स्थितवत् </big>
|<big>स्थितवन्ति </big>
|-
|<big>उत्तिष्ठति  </big><big>उत् + [स्था ]</big>
|<big>उत्थितवान्</big>
|<big>उत्थितवन्तः</big>
|<big>उत्थितवती</big>
|<big>उत्थितवत्यः</big>
|<big>उत्थितवत्</big>
|<big>उत्थितवन्ति</big>
|-
|<big>गायति [गै]</big>
|<big>गीतवान्</big>
|<big>गीतवन्तः</big>
|<big>गीतवती</big>
|<big>गीतवत्यः</big>
|<big>गीतवत्</big>
|<big>गीतवन्ति</big>
|-
|<big>तरति [तॄ]</big>
|<big>तीर्णवान्</big>
|<big>तीर्णवन्तः</big>
|<big>तीर्णवती</big>
|<big>तीर्णवत्यः</big>
|<big>तीर्णवत्</big>
|<big>तीर्णवन्ति</big>
|-
|<big>भ्रमति [भ्रम्]</big>
|<big>भ्रान्तवान्</big>
|<big>भ्रान्तवन्तः</big>
|<big>भ्रान्तवती</big>
|<big>भ्रान्तवत्यः</big>
|<big>भ्रान्तवत्</big>
|<big>भ्रान्तवन्ति</big>
|-
|<big>नयति [नी]</big>
|<big>नीतवान्</big>
|<big>नीतवन्तः</big>
|<big>नीतवती</big>
|<big>नीतवत्यः</big>
|<big>नीतवत्</big>
|<big>नीतवन्ति</big>
|-
|<big>त्यजति [त्यज्]</big>
|<big>त्यक्तवान्</big>
|<big>त्यक्तवन्तः</big>
|<big>त्यक्तवती</big>
|<big>त्यक्तवत्यः</big>
|<big>त्यक्तवत्</big>
|<big>त्यक्तवन्ति</big>
|-
|<big>करोति [कृ]</big>
|<big>कृतवान्</big>
|<big>कृतवन्तः</big>
|<big>कृतवती</big>
|<big>कृतवत्यः</big>
|<big>कृतवत्</big>
|<big>कृतवन्ति</big>
|-
|<big>शृणोति [श्रु]</big>
|<big>श्रुतवान्</big>
|<big>श्रुतवन्तः</big>
|<big>श्रुतिवती</big>
|<big>श्रुतवत्यः</big>
|<big>श्रुतवत्</big>
|<big>श्रुतवन्ति</big>
|-
|<big>ददाति [दा]</big>
|<big>दत्तवान्</big>
|<big>दत्तवन्तः</big>
|<big>दत्तवती</big>
|<big>दत्तवत्यः</big>
|<big>दत्तवत्</big>
|<big>दत्तवन्ति</big>
|-
|<big>यच्छति [दाण्]</big>
|<big>दत्तवान्</big>
|<big>दत्तवन्तः</big>
|<big>दत्तवती</big>
|<big>दत्तवत्यः</big>
|<big>दत्तवत्</big>
|<big>दत्तवन्ति</big>
|-
|<big>पश्यति [दृश्]</big>
|<big>दृष्टवान्</big>
|<big>दृष्टवन्तः</big>
|<big>दृष्टवती</big>
|<big>दृष्टवत्यः</big>
|<big>दृष्टवत्</big>
|<big>दृष्टवन्ति</big>
|-
|<big>जानाति [ज्ञा]</big>
|<big>ज्ञातवान्</big>
|<big>ज्ञातवन्तः</big>
|<big>ज्ञातवती</big>
|<big>ज्ञातवत्यः</big>
|<big>ज्ञातवत्</big>
|<big>ज्ञातवन्ति</big>
|-
|<big>गृह्णाति [ग्रह्]</big>
|<big>गृहीतवान्</big>
|<big>गृहीतवन्तः</big>
|<big>गृहीतवती</big>
|<big>गृहीतवत्यः</big>
|<big>गृहीतवत्</big>
|<big>गृहीतवन्ति</big>
|-
|<big>विशति [विश्]</big>
|<big>विष्टवान्</big>
|<big>विष्टवन्तः</big>
|<big>विष्टवती</big>
|<big>विष्टवत्यः</big>
|<big>विष्टवत्</big>
|<big>विष्टवन्ति</big>
|-
|<big>रोदिति [रुद्]</big>
|<big>रुदितवान्</big>
|<big>रुदितवन्तः</big>
|<big>रुदितवती</big>
|<big>रुदितवत्यः</big>
|<big>रुदितवत्</big>
|<big>रुदितवन्ति</big>
|-
|<big>नृत्यति [नृत्]</big>
|<big>नृत्तवान्</big>
|<big>नृत्तवन्तः</big>
|<big>नृत्तवती</big>
|<big>नृत्तवत्यः</big>
|<big>नृत्तवत्</big>
|<big>नृत्तवन्ति</big>
|-
|<big>शक्‍नोति [शक्]</big>
|<big>शक्तवान्</big>
|<big>शक्तवन्तः</big>
|<big>शक्तवती</big>
|<big>शक्तवत्यः</big>
|<big>शक्तवत्</big>
|<big>शक्तवन्ति</big>
|-
|<big>पृच्छति [प्रच्छ्]</big>
|<big>पृष्टवान्</big>
|<big>पृष्टवन्तः</big>
|<big>पृष्टवती</big>
|<big>पृष्टवत्यः</big>
|<big>पृष्टवत्</big>
|<big>पृष्टवन्ति</big>
|}
 
===<big>'''अभ्यासः'''</big> ===
 
==== <big>'''उदाहरणं दृष्ट्वा रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> ====
{| class="wikitable"
! colspan="1" rowspan="3" |<big>एकवचनम्</big>
 
<big>वर्तमानकालः/</big><big>लट्‌लकारः</big>
 
<big>[मूलधातुः]</big>
उत् + [स्था ]
! colspan="6" |<big>भूतकृदन्तरूपाणि ('''क्त्वान्तरूपाणि)'''</big>
|उत्थितवान्
|उत्थितवन्तः
|उत्थितवती
|उत्थितवत्यः
|उत्थितवत्
|उत्थितवन्ति
|-
! colspan="2" |<big>पुंलिङ्गे</big>
|गायति [गै]
! colspan="2" |<big>स्त्रीलिङ्गे</big>
|गीतवान्
! colspan="2" |<big>नपुंसकलिङ्गे</big>
|गीतवन्तः
|गीतवती
|गीतवत्यः
|गीतवत्
|गीतवन्ति
|-
!<big>ए.व.</big>
|तरति [तॄ]
!<big>ब. व.</big>
|तीर्णवान्
!<big>ए. व.</big>
|तीर्णवन्तः
!<big>ब. व.</big>
|तीर्णवती
!<big>ए.व.</big>
|तीर्णवत्यः
!<big>ब.व.</big>
|तीर्णवत्
|तीर्णवन्ति
|-
|<big>पठति [पठ्]</big>
|भ्रमति [भ्रम्]
|<big>पठितवान्</big>
|भ्रान्तवान्
|<big>पठितवन्तः</big>
|भ्रान्तवन्तः
|<big>पठितवती</big>
|भ्रान्तवती
|<big>पठितवत्यः</big>
|भ्रान्तवत्यः
|<big>पठितवत्  </big>
|भ्रान्तवत्
|<big>पठितवन्ति</big>
|भ्रान्तवन्ति
|-
|<big>लिखति  [लिख्]</big>
|नयति [नी]
|<big>लिखितवान्</big>
|नीतवान्
|<big>लिखितवन्तः</big>
|नीतवन्तः
|<big>लिखितवती</big>
|नीतवती
|<big>लिखितवत्यः</big>
|नीतवत्यः
|<big>लिखितवत्</big>
|नीतवत्
|<big>लिखितवन्ति</big>
|नीतवन्ति
|-
|<big>वदति  [वद्]</big>
|त्यजति [त्यज्]
|<big>उदित --</big>
|त्यक्तवान्
|
|त्यक्तवन्तः
|
|त्यक्तवती
|
|त्यक्तवत्यः
|
|त्यक्तवत्
|
|त्यक्तवन्ति
|-
|<big>हसति  [हस्]</big>
|करोति [कृ]
|<big>हसित--</big>
|कृतवान्
|
|कृतवन्तः
|
|कृतवती
|
|कृतवत्यः
|
|कृतवत्
|
|कृतवन्ति
|-
|<big>खादति  [खाद्]</big>
|शृणोति [श्रु]
|<big>खादित--</big>
|श्रुतवान्
|
|श्रुतवन्तः
|
|श्रुतिवती
|
|श्रुतवत्यः
|
|श्रुतवत्
|
|श्रुतवन्ति
|-
|<big>स्थापयति</big><big> [स्था + णिच् = स्थापि ]  </big>
|ददाति [दा]
|<big>स्थापित--</big>
|दत्तवान्
|
|दत्तवन्तः
|
|दत्तवती
|
|दत्तवत्यः
|
|दत्तवत्
|
|दत्तवन्ति
|-
|<big>चलति [चल्]</big>
|यच्छति [यच्छ्]
|<big>चलित --</big>
|दत्तवान्
|
|दत्तवन्तः
|
|दत्तवती
|
|दत्तवत्यः
|
|दत्तवत्
|
|दत्तवन्ति
|-
|<big>पतति  [पत्] </big>
|पश्यति [दृश्]
|<big>पतित --</big>
|दॄष्टवान्
|
|दृष्टवन्तः
|
|दृष्टवती
|
|दृष्टवत्यः
|
|दृष्टवत्
|
|दृष्टवन्ति
|-
|<big>निन्दति [निन्द्]  </big>
|जानाति [ज्ञा]
|<big>निन्दित--</big>
|ज्ञातवान्
|
|ज्ञातवन्तः
|
|ज्ञातवती
|
|ज्ञातवत्यः
|
|ज्ञातवत्
|
|ज्ञातवन्ति
|-
|<big>अटति  [अट्] </big>
|गृह्णाति [ग्रह्]
|<big>अटित--</big>
|गृहितवान्
|
|गृहितवन्तः
|
|गृहितवती
|
|गृहितवत्यः
|
|गृहितवत्
|
|गृहितवन्ति
|-
|<big>कर्षति  [कृष्]</big>
|विशति [विश्]
|<big>कृष्ट --</big>
|विष्टवान्
|
|विष्टवन्तः
|
|विष्टवती
|
|विष्टवत्यः
|
|विष्टवत्
|
|विष्टवन्ति
|-
|<big>याचति [याच्]  </big>
|रोदिति [रुद्]
|<big>याचित--</big>
|रुदितवान्
|
|रुदितवन्तः
|
|रुदितवती
|
|रुदितवत्यः
|
|रुदितवत्
|
|रुदितवन्ति
|-
|<big>क्रन्दति  [क्रन्द्] </big>
|नृत्यति [नृ]
|<big>क्रन्दित--</big>
|नृत्तवान्
|
|नृत्तवन्तः
|
|नृत्तवती
|
|नृत्तवत्यः
|
|नृत्तवत्
|
|नृत्तवन्ति
|-
|<big>जपति [जप्]  </big>
|शक्‍नोति [शक्]
|<big>जपित--</big>
|शक्तवान्
|
|शक्तवन्तः
|
|शक्तवती
|
|शक्तवत्यः
|
|शक्तवत्
|
|शक्तवन्ति
|-
|<big>पिबति [पा]</big>
|पृच्छति [पृच्छ्]
|<big>पीत--</big>
|पृष्टवान्
|
|पृष्टवन्तः
|
|पृष्टवती
|
|पृष्टवत्यः
|
|पृष्टवत्
|
|पृष्टवन्ति
|-
|<big>प्रेषयति [प्रेष्]</big>
|<big>प्रेषित --</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>आगच्छति [आ + गम्]</big>
|<big>आगत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>आनयति [आ + नी]</big>
|<big>आनीत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>करोति [कृ]</big>
|<big>कृत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>स्वीकरोति [स्वी + कृ]</big>
|<big>स्वीकृत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>भवति [भू]</big>
|<big>भूत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>अनुभवति [अनु + भू]</big>
|<big>अनुभूत--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>तिष्ठति [स्था]</big>
|<big>स्थित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>उत्तिष्ठति [उत् + स्था]</big>
|<big>उत्थित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>नृत्यति  [नृत्]</big>
|<big>नृत्त--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>स्मरति  [स्मृ]</big>
|<big>स्मृत --</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>तरति [तृ]</big>
|<big>तीर्ण--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>सर्पति [सर्प्]</big>
|<big>सर्पित--</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>रोदिति [रुद्]</big>
|<big>रुदित --</big>
|
|
|
|
|
|-
|<big>शक्‍नोति [शक्]</big>
|<big>शक्त—</big>
|
|
|
|
|
|}
 
 
=== <big>अभ्यासः</big> ===
'''<big>[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/e/e4/Lesson_26-2.pdf भूतकाले तिङन्तरूपाणि (लङ्‌लकारः )/कृदन्तरूपाणि (क्त अपि च क्तवतु) PDF]</big>'''
 
'''<big>[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/026%20-%20BhutakalaKridantaRupani.ppsx भूतकाले तिङन्तरूपाणि (लङ्‌लकारः )/कृदन्तरूपाणि (क्त अपि च क्तवतु) PPTX with audio]</big>'''
 
'''<big>[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/026%20-%20BhutakalaKridantaRupani%20NA.ppsx भूतकाले तिङन्तरूपाणि (लङ्‌लकारः )/कृदन्तरूपाणि (क्त अपि च क्तवतु) PPTX without audio]</big>'''
 
 
 
'''PAGE 26'''
Shobha Chillal
deletepagepermission, page_and_link_managers, teachers
1,099

edits

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/19069...24111"