13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/tumun-pratyayaH: Difference between revisions
13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/tumun-pratyayaH (view source)
Revision as of 20:44, 11 August 2023
, 9 months agono edit summary
Anjali2023 (talk | contribs) No edit summary |
No edit summary |
||
(11 intermediate revisions by 3 users not shown) | |||
Line 1:
{{DISPLAYTITLE:४०. तुमुन् प्रत्ययः}}
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']]
<big>माता – पुत्र ! शीघ्रम् आगच्छतु । बहिः गच्छावः ।</big>
<big>पुत्रः – किं '''कर्तुम्''' अम्ब ?</big>
<big>माता – आपणं '''गन्तुम्'''।</big>
▲<big>'''एतत् संभाषणम् पठत अवगच्छत च – [ To be changed]'''</big>
<big>पुत्रः –
<big>माता – पुस्तकापणे शालापुस्तकानि क्रेतुम्। भवान् अग्रिमे सप्ताहे शालां गच्छति खलु ?</big>
<big>पुत्रः
<big>माता – पाठं '''पठितुम्'''। भवान् बुद्धिमान् '''भवितुम्''' इच्छति खलु ?</big>
<big>पुत्रः –
<big>माता – देवालयम् अपि गच्छावः।</big>
<big>पुत्रः – भगवन्तं '''प्रार्थयितुम्''' ।</big>
<big>माता– आम् ।</big>
<big>पुत्रः – तदनन्तरं '''पातुं''' '''खादितुं''' च किमपि क्रीणीवः अम्ब ?</big>
<big>माता– अस्तु वत्स ! तथा एव कुर्वः।</big>
<big>पुत्रः – अद्य सायङ्काले '''क्रीडितुम्''' आगच्छामि इति शिवः उक्तवान् अम्ब ।</big>
<big>'''अवधेयम् ---'''</big>▼
<big>माता – तावत्पर्यन्तं गृहं '''प्रत्यागन्तुं''' शक्नुवः । इदानीम् आगच्छतु ।</big>
<big>कर्तुम्, विक्रेतुम्, प्रदर्शयितुम्, क्रेतुम्, द्रष्टुम्, पातुम्, याचितुम्, दातुम्, एतेषु शब्देषु “तुमुन्” इति प्रत्ययः योजितः अस्ति | एकस्याः क्रियायाः अपेक्षायाम् इच्छायां वा यदि अन्या काचित् क्रिया भवति तर्हि अपेक्षितक्रियायाः प्रदर्शनाय “तुमुन्” इति प्रत्ययस्य उपयोगः भवति | यथा –</big> ▼
▲==== <big>'''अवधेयम् ---'''</big> ====
▲<big>'''कर्तुम्,
<big>रामः चषकं स्वीकरोति | दुग्धम् पिबति | रामः दुग्धं पातुं चषकं स्वीकरोति |</big>▼
<big>अत्र रामस्य दुग्धपाने इच्छा अस्ति | अतः सः चाषक-स्वीकरणरूपं अन्यां क्रियाम् अपि करोति|</big> ▼
▲<big>अत्र रामस्य दुग्धपाने इच्छा अस्ति | अतः सः चाषक-
Line 43 ⟶ 50:
<big>“रामः पठितुं शालां गच्छति |”
▲<big>“रामः पठितुं शालां गच्छति |” - एतस्मिन् वाक्ये गच्छति इति क्रिया पठनोद्देशेन अस्ति । अतः पठनम् - उद्धिष्टक्रिया । एवम् उद्दिष्टक्रियायाः “तुमुन्” भवति ।</big>
▲=== <big>तुमुन्नन्तरूपाणि ---</big> ===
{| class="wikitable"
!
Line 53 ⟶ 60:
!<big>तुमुन्नन्तरुपम्</big>
|-
|१.
|<big>पतति</big>
|<big>पतितुम्</big>
|-
|२.
|<big>हसति</big>
|<big>हसितुम्</big>
|-
|३.
|<big>धावति</big>
|<big>धावितुम्</big>
|-
|४.
|<big>पठति</big>
|<big>पठितुम्</big>
|-
|५.
|<big>भवति</big>
|<big>भवितुम्</big>
|-
|६.
|<big>चलति</big>
|<big>चलितुम्</big>
|-
|७.
|<big>नयति</big>
|<big>नेतुम्</big>
Line 85 ⟶ 92:
|<big>लेखितुम्</big>
|-
|९.
|<big>मिलति</big>
|<big>मेलितुम्</big>
Line 105 ⟶ 112:
|<big>कर्तुम्</big>
|-
|१४.
|<big>
|<big>ग्रहीतुम्</big>
|-
|१५.
|<big>पृच्छति</big>
|<big>प्रष्टुम्</big>
|-
|१६.
|<big>पश्यति</big>
|<big>द्रष्टुम्</big>
|-
|१७.
|<big>पिबति</big>
|<big>पातुम्</big>
|-
|१८.
|<big>ददाति</big>
|<big>दातुम्</big>
|-
|१९.
|<big>उत्तिष्ठति</big>
|<big>उत्थातुम्</big>
|-
|२०.
|<big>उपविशति</big>
|<big>उपवेष्टुम्</big>
|}
=== <big>पठत अवगच्छत च -</big> ===▼
==== ' इच्छते , शक्नोति च ' प्रयोगे तुमुन् ====▼
रामनाथः लेखनम् इच्छति। ———> रामनाथः लेखितुम् इच्छति।▼
माला पठनम् इच्छति। ———> माला पठितुम् इच्छति।▼
राघवः पानम् इच्छति। ———> राघवः पातुम् इच्छति।▼
गीता हसनम् इच्छति। ———> गीता हसितुम् इच्छति।▼
रिषभः क्रीडनम् इच्छति। ———> रिषभः क्रीडितुम् इच्छति।▼
लता (गानम्) गातुं शक्नोति।▼
<big><br />
राधा ( नर्तनम्) नर्तितुं शक्नोति।▼
बालकः ( धावनम्) धावितुं शक्नोति।▼
धनिकः ( दानम्) दातुं शक्नोति।▼
शिष्यः श्लोकान् (पठनम्) पठितुं शक्नोति।▼
===<big>अभ्यासः</big>===
▲==== <big>'''१) कोष्ठगतशब्दान् तुमुन्नन्तपदेषु परिवर्त्य रिक्तस्थानानि पूरयन्तु ।'''</big> ====
<big>१. राजेशः ______ इच्छति (कथनम्) । </big>
Line 174 ⟶ 183:
<big>५. कर्मकारः कर्मं______ इच्छति (करणम्) । </big>
<big>६. अहं
<big>७. देवदत्तः ______ गच्छति । (शयनार्थम्)</big>
Line 184 ⟶ 193:
<big>९. मूषकः ______ भोजनालयं प्रविशति । (खादनार्थम्)</big>
<big>१०. आरक्षकाः ______ द्वारे तिष्ठन्ति । (
<big><br /></big>
====
▲==== '''<big>२) कोष्ठे दत्तेन धातुना सह तुमुन्-प्रत्ययं योजयित्वा उचितं रूपं रिक्ते स्थाने लिखन्तु ।</big>''' ====
<big>१. गोविन्दः तत्र ______ शक्नोति । (स्था)</big>
Line 200 ⟶ 209:
<big>५. सर्पः बिलं ______ शक्नोति । (प्रविश्)</big>
<big><br /></big>
====<big>3) क्त्वान्ते तुमुन्नन्ते च परिवर्तनस्य अभ्यासः -</big> ====
▲<big>उदाहरणम् अनुसॄत्य परिवर्तनम् करोतु ---</big>
{| class="wikitable"
!
!<big>
!<big>
!<big>
|-
|<big>उदा.</big>
|<big>पितामही स्नाति; पितामही देवम् अर्चति ।</big>
|<big>पितामही स्नानं '''कृत्वा''' देवम् अर्चति ।</big>
|<big>पितामही देवम् '''अर्चितुम्''' स्नानं करोति।</big>
|-
|<big>१.
|<big>शिशुः दुग्धं पिबति। शिशुः क्रीडति।</big>
|
|
|-
|<big>२.
|<big>माता
|
|
|-
|<big>३.</big>
|<big>नर्तकी
|
|
|-
|<big>४.</big>
|<big>रामः विद्यालयं गच्छति। अध्ययनं करोति।</big>
|
|
|-
|<big>५.
|<big>त्वं मधुरं खादसि। हस्तं प्रक्षालयसि।</big>
|
|
|-
|<big>६.</big>
|<big>शिष्यः रामायणं पठति। अर्थं वदति।</big>
|
|
|-
|<big>७.
|<big>माला आपणं गच्छति।
|
|
|-
|<big>८.</big>
|<big>अहं कारयानं चालयामि।
|
|
|-
|<big>९.
|<big>वानरः
|
|
|-
|<big>१०.
|<big>भवान् क्रीडति। पदकं प्राप्नोति।</big>
|
|
|}
'''<big>[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/9/91/PAGE_40_PDF.pdf तुमुन् प्रत्ययः pdf]</big>'''
'''PAGE 40'''
|