13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/tumun-pratyayaH: Difference between revisions
13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/tumun-pratyayaH (view source)
Revision as of 20:44, 11 August 2023
, 9 months agono edit summary
No edit summary |
No edit summary |
||
(10 intermediate revisions by 3 users not shown) | |||
Line 1:
{{DISPLAYTITLE:४०. तुमुन् प्रत्ययः}}
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']]
=== <big>'''एतत् संभाषणं पठत अवगच्छत च –'''</big> ===
<big>माता – पुत्र ! शीघ्रम्
<big>पुत्रः
<big>माता
<big>पुत्रः
<big>माता
<big>पुत्रः
<big>माता
<big>पुत्रः
<big>माता
<big>पुत्रः – भगवन्तं '''
<big>माता– आम् ।</big>
Line 31 ⟶ 29:
<big>माता– अस्तु वत्स ! तथा एव कुर्वः।</big>
<big>पुत्रः – अद्य सायङ्काले '''क्रीडितुम्''' आगच्छामि इति शिवः उक्तवान्
<big>माता –
==== <big>'''अवधेयम् ---'''</big> ====
<big>'''कर्तुम्, गन्तुम्, क्रेतुम्, पठितुम्, भवितुम्, प्रार्थितुम्, पातुम्, खादितुम्, क्रीडितुम्, प्रत्यागन्तुम्''' इति एतेषु शब्देषु “'''तुमुन्'''” इति प्रत्ययः योजितः अस्ति | एकस्याः क्रियायाः अपेक्षायाम् इच्छायां वा यदि अन्या काचित् क्रिया भवति तर्हि अपेक्षितक्रियायाः प्रदर्शनाय “'''तुमुन्'''” इति प्रत्ययस्य उपयोगः भवति | यथा –</big> ▼
▲<big>'''कर्तुम्, गन्तुम्, क्रेतुम्, पठितुम्, भवितुम्,
<big>रामः चषकं स्वीकरोति |
<big>अत्र रामस्य दुग्धपाने इच्छा अस्ति | अतः सः चाषक-
Line 52 ⟶ 50:
<big>“रामः पठितुं शालां गच्छति |”
▲<big>“रामः पठितुं शालां गच्छति |” - एतस्मिन् वाक्ये गच्छति इति क्रिया पठनोद्देशेन अस्ति । अतः पठनम् - उद्धिष्टक्रिया । एवम् उद्दिष्टक्रियायाः “तुमुन्” भवति ।</big>
▲=== <big>तुमुन्नन्तरूपाणि ---</big> ===
{| class="wikitable"
!
Line 63 ⟶ 60:
!<big>तुमुन्नन्तरुपम्</big>
|-
|१.
|<big>पतति</big>
|<big>पतितुम्</big>
|-
|२.
|<big>हसति</big>
|<big>हसितुम्</big>
|-
|३.
|<big>धावति</big>
|<big>धावितुम्</big>
|-
|४.
|<big>पठति</big>
|<big>पठितुम्</big>
|-
|५.
|<big>भवति</big>
|<big>भवितुम्</big>
|-
|६.
|<big>चलति</big>
|<big>चलितुम्</big>
|-
|७.
|<big>नयति</big>
|<big>नेतुम्</big>
Line 95 ⟶ 92:
|<big>लेखितुम्</big>
|-
|९.
|<big>मिलति</big>
|<big>मेलितुम्</big>
Line 115 ⟶ 112:
|<big>कर्तुम्</big>
|-
|१४.
|<big>
|<big>ग्रहीतुम्</big>
|-
|१५.
|<big>पृच्छति</big>
|<big>प्रष्टुम्</big>
|-
|१६.
|<big>पश्यति</big>
|<big>द्रष्टुम्</big>
|-
|१७.
|<big>पिबति</big>
|<big>पातुम्</big>
|-
|१८.
|<big>ददाति</big>
|<big>दातुम्</big>
|-
|१९.
|<big>उत्तिष्ठति</big>
|<big>उत्थातुम्</big>
|-
|२०.
|<big>उपविशति</big>
|<big>उपवेष्टुम्</big>
Line 145 ⟶ 142:
▲=== <big>पठत अवगच्छत च -</big> ===
▲==== <big>' इच्छति , शक्नोति च ' प्रयोगे तुमुन्</big> ====
▲<big>रामनाथः लेखनम् इच्छति। ———> रामनाथः लेखितुम् इच्छति।</big>
<big>माला पठनम्
<big>राघवः पानम्
<big>गीता हसनम्
<big>रिषभः क्रीडनम्
<big><br />
लता (गानम्) गातुं
<big>राधा ( नर्तनम्) नर्तितुं
<big>बालकः (
<big>धनिकः (
<big>शिष्यः श्लोकान् (पठनम्) पठितुं
<big><br /></big>
===
<big><br />'''१) कोष्ठगतशब्दान् तुमुन्नन्तपदेषु परिवर्त्य रिक्तस्थानानि
<big>१. राजेशः ______ इच्छति (कथनम्) । </big>
Line 186 ⟶ 183:
<big>५. कर्मकारः कर्मं______ इच्छति (करणम्) । </big>
<big>६. अहं
<big>७. देवदत्तः ______ गच्छति । (शयनार्थम्)</big>
Line 196 ⟶ 193:
<big>९. मूषकः ______ भोजनालयं प्रविशति । (खादनार्थम्)</big>
<big>१०. आरक्षकाः ______ द्वारे तिष्ठन्ति । (
<big><br /></big>
====
<big>१. गोविन्दः तत्र ______ शक्नोति । (स्था)</big>
Line 213 ⟶ 211:
<big><br /></big>
====
<big>उदाहरणम्
{| class="wikitable"
!
!<big>
!<big>
!<big>
|-
|<big>उदा.</big>
|<big>पितामही स्नाति; पितामही देवम् अर्चति ।</big>
|<big>पितामही स्नानं '''कृत्वा''' देवम् अर्चति ।</big>
|<big>पितामही देवम् '''अर्चितुम्''' स्नानं करोति।</big>
Line 232:
|-
|<big>२.</big>
|<big>माता
|
|
|-
|<big>३.</big>
|<big>नर्तकी
|
|
Line 257:
|-
|<big>७.</big>
|<big>माला आपणं गच्छति।
|
|
|-
|<big>८.</big>
|<big>अहं कारयानं चालयामि।
|
|
|-
|<big>९.</big>
|<big>वानरः
|
|
Line 276:
|
|}
'''<big>[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/9/91/PAGE_40_PDF.pdf तुमुन् प्रत्ययः pdf]</big>'''
'''PAGE 40'''
|