13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/zarirAvayavanAmAni: Difference between revisions

no edit summary
No edit summary
 
(32 intermediate revisions by 3 users not shown)
Line 1:
{{DISPLAYTITLE:४५. शरिरावयवनामानि}}
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']]
 
== <big>'''शरीरावयवनामानि'''</big> ==
== <big>'''शरिरावयवनामानि'''</big> <sup><small>Assistance from VamsiSudhaa bhagini</small></sup> ==
[[File:1Body - sharIrAvayavanAmAniParts.jpg|center|frameless|780x780px621x621px]]
{| class="wikitable"
!<big>क्र.</big>
!<big>संस्कृतम्</big>
!<big>मराठी</big>
!<big>English</big>
|-
|१
|<big>मस्तकम्</big>
|<big>डोके</big>
|<big>Head</big>
|-
|२
|<big>केशः</big>
|<big>केस</big>
|<big>Hair</big>
|-
|३
|<big>शिखा</big>
|<big>Lock of hair on the crown of the head (male).
|<big>वेणी</big>
|<big>Braided hair</big>
|-
|४
|<big>वेणी</big>
|<big>braided hair (female).</big>
|-
|५
|<big>ललाटम्</big>
|<big>कपाळ</big>
|<big>Forehead</big>
|-
|
|<big>भ्रूवाभ्रूः</big>
|<big>भुवई</big>
|<big>Eyebrow</big>
|-
|
|<big>नयनम्</big>
|<big>डोळा</big>
|<big>Eye</big>
|-
|
|<big>नासिका</big>
|<big>नाक</big>
|<big>Nose</big>
|-
|
|<big>मुखम् / आस्यम्</big>
|<big>तोंड</big>
|<big>Mouth</big>
|-
|१०
|९
|<big>ओष्ठम्ओष्ठः</big>
|<big>ओठ</big>
|<big>Upper lip</big>
|-
|११
|१०
|<big>अधरम्अधरः</big>
|<big>खालचा ओठ</big>
|<big>Lower lip</big>
|-
|१२
|११
|<big>जिह्वा</big>
|<big>जिभ</big>
|<big>Tongue</big>
|-
|१३
|१२
|<big>कर्ण: / श्रवणम्</big>
|<big>कान</big>
|<big>Ear</big>
|-
|१४
|१३
|<big>चुबुकः / चिबुकम्चुबुकम्</big>
|<big>हनुवटी</big>
|<big>Chin</big>
|-
|१५
|१४
|<big>श्मश्रु</big>
|<big>दाढी, मिशी</big>
|<big>Beard, Mustache</big>
|-
|१६
|१५
|<big>कण्ठः</big>
|<big>गळा</big>
|<big>Throat</big>
|-
|१७
|१६
|<big>ग्रीवा</big>
|<big>मान</big>
|<big>Neck</big>
|-
|१८
|१७
|<big>स्कन्धः</big>
|<big>खांदा</big>
|<big>Shoulder</big>
|-
|१९
|१८
|<big>भुजा / बाहुबाहुः</big>
|<big>दंड</big>
|<big>Arm</big>
|-
|२०
|१९
|<big>कफोणिः</big>
|<big>कोपरा</big>
|<big>Elbow</big>
|-
|२१
|२०
|<big>करः / हस्तः</big>
|<big>हात</big>
|<big>Hand</big>
|-
|२२
|२१
|<big>मणिबन्धः</big>
|<big>मनगट</big>
|<big>Wrist</big>
|-
|२३
|२२
|<big>अङ्गुष्ठः</big>
|<big>अंगठा</big>
|<big>Thumb</big>
|-
|२४
|२३
|<big>अंङ्गुल्यःअङ्गुल्यः</big>
|<big>बोटेFinger</big>
|<big>Fingers</big>
|-
|२५
|२४
|<big>वक्षः</big>
|<big>स्तन</big>
|<big>Breast</big>
|-
|२६
|२५
|<big>उरस्उरः</big>
|<big>छाती</big>
|<big>Chest</big>
|-
|२७
|२६
|<big>उदरम्</big>
|<big>पोट</big>
|<big>Abdomen</big>
|-
|२८
|२७
|<big>नितम्बः</big>
|<big>नितंब</big>
|<big>Buttock</big>
|-
|२९
|२८
|<big>उरुः</big>
|<big>मांडी</big>
|<big>Thigh</big>
|-
|३०
|२९
|<big>जानुःजानु</big>
|<big>गुडघा</big>
|<big>Knee</big>
|-
|३१
|३०
|<big>टङ्का</big>
|<big>पाय</big>
|<big>Leg</big>
|-
|३२
|३१
|<big>पीठिका</big>
|<big>पोटरी</big>
|<big>Calf / back side of the leg</big>
|-
|३३
|३२
|<big>घुटिकाःघुटिका</big>
|<big>घोटा</big>
|<big>Ankle</big>
|-
|३४
|३३
|<big>पादः /चरणः / चरणम्</big>
|<big>पाउल</big>
|<big>Foot</big>
|-
|३५
|३४
|<big>पादतलम् पादतलः / तलवःपादतलम्</big>
|<big>तळपाय</big>
|<big>Bottom of the foot</big>
|-
|३६
|३५
|<big>पाष्णिम्पार्ष्णिः</big>
|<big>टाच</big>
|<big>Heel</big>
|-
|३७
|३६
|<big>पादाङ्गुष्ठः</big>
|<big>पायाची बोटेToe</big>
|<big>Toes</big>
|}
 
 
===<big>शरीरावयवनामानि अभ्यासः</big>===
 
====<big>१) अधोदत्ते कोष्टके शरिरावयवस्य नामानि अन्वेषयतु ---</big>====
=== <big>शरिरावयवनामानि अभ्यासः</big> ===
 
==== <big>१) अधोदत्ते कोष्टके शरिरावयवस्य नामानि अन्वेषणं करोतु ---</big> ====
{| class="wikitable"
|'''<big>धः</big>'''
|'''<big>रौ</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>फै</big>'''
|'''<big>म्</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>बो</big>'''
|'''<big>म्</big>'''
|'''<big>हः</big>'''
|'''षी<big>ल</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>शः</big>'''
|'''<big>यी</big>'''
|'''<big>झा</big>'''
|'''<big>सु</big>'''
|-
|'''<big>फी</big>'''
|'''<big>टौ</big>'''
|'''यी<big>च</big>'''
|'''झा<big>र</big>'''
|'''णो<big>णः</big>'''
|'''<big>ढै</big>'''
|'''<big>छु</big>'''
|'''<big>दू</big>'''
|'''<big>सु</big>'''
|'''जै<big>ला</big>'''
|'''<big>थौ</big>'''
|'''<big>दू</big>'''
|'''<big>थू</big>'''
|'''<big>ञं</big>'''
|'''<big>ठू</big>'''
|-
|'''<big>झा</big>'''
|'''<big>थू</big>'''
|'''<big>जं</big>'''
|'''<big>छि</big>'''
|'''<big>ची</big>'''
|'''<big>लौ</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>डो</big>'''
|'''<big>टु</big>'''
|'''थि<big>ट</big>'''
|'''<big>णै</big>'''
|'''<big>खा</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>टि</big>'''
|'''<big>दं</big>'''
|-
|'''<big>रा</big>'''
|'''<big>लौ</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>षी</big>'''
|'''<big>खा</big>'''
|'''अं<big>अ</big>'''
|'''<big>ङ्गु</big>'''
|'''<big>ल्यः</big>'''
|'''यः<big>त्र</big>'''
|'''षी<big>म्</big>'''
|'''<big>रा</big>'''
|'''<big>टौ</big>'''
|'''<big>श्र</big>'''
|'''<big>ङी</big>'''
|'''<big>टु</big>'''
|-
|'''<big></big>'''
|'''<big>श्म</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>छि</big>'''
|'''<big>बं</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>ष्ठः</big>'''
|'''<big>ला</big>'''
|'''<big>बं</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>बं</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>क्षः</big>'''
|'''<big></big>'''
|-
|'''<big>खा</big>'''
|'''<big>ढै</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>षौ</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>छु</big>'''
|'''<big>थू</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>फै</big>'''
|'''<big>श्म</big>'''
|'''<big>षौ</big>'''
|<big>'''ष्ठष्ठौ'''</big>
|'''<big></big>'''
|'''<big>रौ</big>'''
|'''<big>मी</big>'''
|-
|'''<big>मु</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>म्</big>'''
|'''<big>शः</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>स्त</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>म्</big>'''
|'''<big>रौ</big>'''
|'''<big>ची</big>'''
|'''<big>पा</big>'''
|'''<big>थि</big>'''
|'''<big>म्</big>'''
|'''<big>सि</big>'''
|'''<big>यी</big>'''
|-
|'''<big></big>'''
|'''<big>यी</big>'''
|'''<big>षी</big>'''
|'''<big>रौ</big>'''
|'''<big>णि</big>'''
|'''<big>बं</big>'''
|'''<big>ची</big>'''
|'''<big>षी</big>'''
|'''<big>ञं</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>दः</big>'''
|'''<big>हु</big>'''
|'''<big>फै</big>'''
|'''<big>छि</big>'''
|'''<big>ठू</big>'''
|-
|'''<big>जं</big>'''
|'''<big>स्क</big>'''
|'''<big>न्धः</big>'''
|'''<big>फै</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>षौ</big>'''
|'''<big>रा</big>'''
|'''<big>छि</big>'''
|'''<big>बा</big>'''
|'''<big>हु:</big>'''
|'''<big>षी</big>'''
|'''<big>षौ</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>स्तः</big>'''
|'''<big>थौ</big>'''
|-
|'''<big>लौ</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>छु</big>'''
|'''<big>णो</big>'''
|'''<big>न्धः</big>'''
|'''<big>छु</big>'''
|'''<big>श्म</big>'''
|'''<big>श्रु</big>'''
|'''<big>खा</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>खा</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>दू</big>'''
|'''<big>टौ</big>'''
|-
|'''<big>जि</big>'''
|'''<big>व्हा</big>'''
|'''<big>छं</big>'''
|'''<big>बो</big>'''
|'''<big>छि</big>'''
|'''<big>शि</big>'''
|'''<big>छं</big>'''
|'''<big>लौ</big>'''
|'''<big>ढै</big>'''
|'''<big>डो</big>'''
|'''<big>के</big>'''
|'''<big>लौ</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>रुः</big>'''
|'''<big>णै</big>'''
|-
|'''<big>षौ</big>'''
|'''<big>ची</big>'''
|'''<big>लौ</big>'''
|'''<big>यी</big>'''
|'''<big>ढै</big>'''
|'''<big>फी</big>'''
|'''<big>खा</big>'''
|'''<big>जै</big>'''
|'''<big>सु</big>'''
|'''<big>जै</big>'''
|'''<big>शः</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>झा</big>'''
|'''<big></big>'''
|-
|'''<big>ना</big>'''
|'''<big>जं</big>'''
|'''<big>नि</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>म्बः</big>'''
|'''<big>झा</big>'''
|'''<big>ढै</big>'''
|'''<big>भु</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>बो</big>'''
|'''<big>रा</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>:</big>'''
|'''स्<big>स</big>'''
|'''<big>हः</big>'''
|-
|'''<big>भी</big>'''
|'''<big>टौ</big>'''
|'''<big>लौ</big>'''
|'''<big></big>'''
|<big>'''जंभ्रू'''</big>
|'''<big>श्म</big>'''
|'''<big>थि</big>'''
|'''<big>जा</big>'''
|'''<big>नुः</big>'''
|'''<big>ठू</big>'''
|'''<big>षी</big>'''
|'''<big>ची</big>'''
|'''<big>म्</big>'''
|'''<big>थू</big>'''
|'''<big>फी</big>'''
|-
|'''<big>छं</big>'''
|'''<big>वा</big>'''
|'''<big>भ्रू</big>'''
|<big>'''ढै'''</big>
|'''थौ<big>वौ</big>'''
|'''<big>झा</big>'''
|'''<big>ञं</big>'''
|'''<big>षी</big>'''
|'''<big>ची</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>छं</big>'''
|'''<big>ङी</big>'''
|'''<big>टु</big>'''
|'''<big>थौ</big>'''
|'''<big>दू</big>'''
|-
|'''<big>म्</big>'''
|'''<big>ग्री</big>'''
|'''<big>वा</big>'''
|'''<big>झा</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>दू</big>'''
|'''<big>ना</big>'''
|'''<big>सि</big>'''
|'''<big>का</big>'''
|'''<big>दं</big>'''
|'''<big>रा</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>फो</big>'''
|'''<big>णिः</big>'''
|'''<big>हु</big>'''
|-
|'''<big>फी</big>'''
|'''<big></big>'''
|'''<big>टु</big>'''
|'''<big>जै</big>'''
|'''<big>सु</big>'''
|'''<big>म्</big>'''
|'''<big>थि</big>'''
|'''<big>ठू</big>'''
|'''<big>थू</big>'''
|'''<big>णै</big>'''
|'''<big>थू</big>'''
|'''<big>ण्ठः</big>'''
|'''<big>मी</big>'''
|'''<big>शो</big>'''
|'''<big>म्</big>'''
|-
| colspan="4" |
Line 474 ⟶ 440:
|}
 
==== <big>'''शरीरावयवनामानि - एतानि नामानि उपरिदत्ते कोष्टके अन्वेषयन्तु'''</big> ====
 
 
==== <big>'''शरिरावयवनामानि -'''</big> ====
{| class="wikitable"
|<big>मस्तकम्</big>
|<big>केशः</big>
|<big>शिखा</big>
|<big>भुजाचरणः</big>
|<big>कफोणीः</big>
|<big>बाहु:</big>
|<big>जिव्हाजिह्वा</big>
|<big>ग्रीवा</big>
|<big>उदरम्</big>
Line 490 ⟶ 454:
|-
|<big>ललाटम्</big>
|<big>भ्रूवाभ्रूवौ</big>
|<big>नयनम्</big>
|<big>मणिबन्धः</big>
Line 497 ⟶ 461:
|<big>कण्ठः</big>
|<big>श्मश्रु</big>
|<big>जानुःजानु</big>
|<big>नाभी</big>
|-
|<big>नासिका</big>
|<big>मुखम्</big>
|<big>ओष्ठम्ओष्ठौ</big>
|<big>अंङ्गुलयःअङ्गुल्यः</big>
|<big>वक्षः</big>
|<big>उरस्उर:</big>
|<big>श्रवणम्</big>
|<big>स्कन्धः</big>
|<big>नितम्बः</big>
|<big>पादः</big>
|-
| colspan="10" |<big>'''उत्तरम्''' - '''[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/4/48/45-sharirAvayavanAmAni_-_Answer_1.pdf शरीरावयवनामानि]'''</big>
|}
 
===<big>२) उचितेन क्रमानुसारेण शरीरस्य अवयवानां नामानि लिखतु ---</big>===
 
 
<big>उत्तरम् - '''[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/1/10/45B-1-%E0%A4%B6%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%AF%E0%A4%B5%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BF_-_Answer_1.pdf शरिरावयवनामानि]-'''</big>
 
 
 
=== <big>२) उचित क्रमानुसारेण शरिरस्य अवयवानां नामानि लिखतु ---</big> ===
{| class="wikitable"
! colspan="2" |<big>शरिरावयवस्यशरीरावयवस्य नामानि</big>
|-
| colspan="2" |<big>अङ्गुष्ठः, अङ्‌गुलयःअङ्‌गुल्यः उदरम्, ऊरुः, ओष्ठम्ओष्ठौ, करः, कफोणिः, केशः, ग्रीवाःग्रीवा, घुटिकाःघुटिका, चरणः, जानुः</big><big>जानु, नयनम्,</big> <big>नासिका, नितम्बः, पादः, पादतलः, पादाङ्‍गुष्ठः, पार्ष्णिः, पीठिका, भुजा ,</big> <big>मणिबन्धः मस्तकम्, मुखम्, ललाटम्, वक्षः, स्कन्धः ।</big>
<big>नासिका, नितम्बः, पादः, पादतलम्, पादाङ्‍गुष्ठः, पार्ष्णिः, पीठिका,भुजा, मणिबन्धः मस्तकम्, ललाटम्, वक्षः, स्कन्धः</big>
|-
|[[File:Body Parts abhyAsaH.jpg|center|frameless|578x578px]]<small><sup>Creation credit - Sameer Talaar</sup></small>
![[File:2_-_sharIrAvayavanAmAni_abhyasaH.jpg|frameless|649x649px]]
|-
|<nowiki>१) --------------- |</nowiki>
|
२) --------------- |
{|
!<small>'''१) ------ ।'''</small>
!<small>'''२) ------ ।'''</small>
!<small>'''३) ------ ।'''</small>
!<small>'''४) ------ ।'''</small>
!<small>'''५) ------ ।'''</small>
!<small>'''६) ------ ।'''</small>
!<small>'''७) ------ ।'''</small>
!<small>'''८) ------ ।'''</small>
|-
|<small>'''९) ------ ।'''</small>
|<small>'''१०) ------ ।'''</small>
|<small>'''११) ------ ।'''</small>
|<small>'''१२) ------ ।'''</small>
|<small>'''१३) ------ ।'''</small>
|<small>'''१४) ------ ।'''</small>
|<small>'''१५) ------ ।'''</small>
|<small>'''१६) ------ ।'''</small>
|-
|<small>'''१७) ------ ।'''</small>
|<small>'''१८) ------ ।'''</small>
|<small>'''१९) ------ ।'''</small>
|<small>'''२०) ------ ।'''</small>
|<small>'''२१) ------ ।'''</small>
|<small>'''२२) ------ ।'''</small>
|<small>'''२३) ------ ।'''</small>
|<small>'''२४) ------ ।'''</small>
|-
|<small>'''२५) ------ ।'''</small>
|<small>'''२६) ------ ।'''</small>
|<small>'''२७) ------ ।'''</small>
|
|
|
|
|
|}
<big>'''उत्तरम्''' - '''[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/a/a8/45-sharirAvayavanAmAni_-_Answer_2.pdf शरीरावयवनामानि]'''</big>
|}
 
३) --------------- |
 
४) --------------- |
 
५) --------------- |
 
६) --------------- |
 
७) --------------- |
 
८) --------------- |
 
९) --------------- |
 
१०) --------------- |
 
११) --------------- |
 
१२) --------------- |
 
१३) --------------- |
 
१४) --------------- |
 
१५) --------------- |
 
१६) --------------- |
 
१७) --------------- |
 
१८) --------------- |
 
१९) --------------- |
 
२०) --------------- |
 
२१) --------------- |
 
२२) --------------- |
 
२३) --------------- |
 
२४) --------------- |
 
२५) --------------- |
 
२६) --------------- |
|-
! colspan="2" |<sup><small>Reproduced with permission from Professor Madanmohan Jhaa.</small></sup> <small><sup>Assistance from Sameer Talar for creating the puzzle.</sup></small>
|}
 
'''<big>[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/e/eb/PAGE_45_PDF.pdf शरीरावयवनामानि pdf]</big>'''
 
'''PAGE 45'''
<big>उत्तरम् - '''[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/6/6f/45B-2-_%E0%A4%B6%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%AF%E0%A4%B5%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BF-_Answer_2.pdf शरिरावयवनामानि]'''</big>
deletepagepermission, page_and_link_managers, teachers
1,046

edits