Samskrita Vyakaranam

14---samAsaH/01---samAsaparicayaH: Difference between revisions

Page Discussion

14---samAsaH/01---samAsaparicayaH (view source)

Revision as of 16:47, 15 October 2021

76 bytes added ,  2 years ago
no edit summary
VisualWikitext
No edit summary
Tag: Manual revert
No edit summary
Line 87:
 
* <big>उत्तरपद<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">-</span>अधिकारः ( ६.३.<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">1 - </span>६.३.१०८) - अयम् उत्तरपदाधिकारः अस्ति <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| अत्र</span><span> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>६<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span>३<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span>१ इत्यस्मात् सूत्रात् आरभ्य<span> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>६<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span>३<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span>२४ इति सूत्रपर्यन्तं पूर्वपदस्य विभक्तेः अलुक् भवति <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| उत्तरपदे इति अधिकारे सुब् -अलुक् इति एकं कार्यम् अस्ति | अस्मिन् अधिकारे</span> उत्तरपदे परे कुत्र पूर्वपदस्य सुब्लुक् न भवति<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">, </span>कुत्र<span> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>पूर्वपदे अन्यत् किमपि कार्यं भवति इति उच्यते <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>समासे कानिचन पदानि उत्तरपदे सन्ति चेत्<span> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>कुत्रचित् पूर्वपदस्य विभक्तेः अलुक् भवति<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">, </span>कुत्रचित् पूर्वपदस्य परिवर्तनं भवति <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| एते विषयाः अस्मिन्</span> अधिकारे उच्यन्ते <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>यत्र पूर्वपदस्य विभक्तेः अलुक् भवति तद् अलुक्<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">- </span>प्रकरणम् इति नाम्ना ज्ञायते <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| अस्मिन् अधिकारे यानि</span> सूत्राणि सन्ति तेषां ज्ञानम् आवश्यकं समासस्य अध्ययनार्थम्<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|वयं केषाञ्चन</span> सूत्राणाम् अध्ययनं कुर्मः प्रक्रियाकाले <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|</span></big>
 
 
 
<big>यथा युधिष्ठिरः इति समस्तपदे पूर्वपदस्य विभक्तेः अलुक् अभवत् <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| अस्मिन् अधिकारे</span><span> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>उत्तरपदे परे पूर्वपदस्य किं परिवर्तनं भवति इति उच्यते <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| किञ्चित्</span> उत्तरपदम् अस्ति चेत् पूर्वपदे कानिचन कार्याणि भवितुम् अर्हन्ति यथा अलुक्<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">, </span>ह्रस्वत्वं<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">, </span>दीर्घत्वम् इत्यादीनि कार्याणि अस्मिन् अधिकारे पठ्यन्ते <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|</span></big>
 
 
* <big>समासान्ताधिकारः <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">(</span>५<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span>४<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span>६८<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> – </span>५<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span>४<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span>१६०<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">) –</span><span> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> अस्मिन् अधिकारे </span>समासान्तप्रत्ययाः विधीयन्ते <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| समासान्तप्रत्ययाः</span><span> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>तद्धिताधिकारे सन्ति इत्यतः एव समासान्तप्रत्यया<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">: </span>अपि तद्धितप्रत्ययाः इत्येव परिगण्यन्ते <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| एते समासान्तप्रत्ययाः तद्धितसंज्ञकाः</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">, </span>समासस्य अन्ते आयान्ति<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">, </span>अपि च समासस्य अवयवाः भवन्ति <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| अतः एव</span> समासान्तप्रत्ययः इति नाम्ना ज्ञायते <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| वयं केषाञ्चन सूत्राणाम् अध्ययनं कुर्मः प्रक्रियाकाले |</span></big>
 
Line 109 ⟶ 114:
<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>
 
'''<span> </span><big>समर्थः पदविधिः </big>'''<big><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">(</span>२<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span>१<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span>१<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">) </span></big><big>इति सूत्रे समर्थः अथवा सामर्थ्यम् इत्यस्य कोर्थः<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">? </span></big>
 
<big>इति सूत्रे समर्थः अथवा सामर्थ्यम् इत्यस्य कोर्थः<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">? </span></big>
 
<big>पदार्थानां परस्परं सबन्धः एव सामर्थ्यम् इति उच्यते <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| </span>यत्र द्वयोः पदयोः मध्ये कश्चन सम्बन्धः विद्यते तत्र एव तयोः मध्ये सामर्थ्यम् अस्ति इति उच्यते <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>समर्थयोः पदयोः एव समासः भवति <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| तन्नाम</span> परस्परान्वययुक्तयोः पदयोः एव समासः भवति <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>यथा ‘सीतायाः पतिः’ इति उदाहरणे<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">, </span>सीता<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">, </span>पतिः च<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">, </span>अनयोः पदयोः मध्ये परस्परान्वयः अस्ति<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">, </span>सम्बन्धः अस्ति<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">, </span>तस्मात्<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> ‘</span>सीतापतिः’ इति समस्तं पदं सिद्धं भवति <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| वाक्ये यदि अनयोः पदयोः</span> सम्बन्धः नास्ति तर्हि सीतापतिः इति समासः न भवति एव <span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|</span></big>
Line 148 ⟶ 151:
<big>'''<span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">परार्थाभिधानं वृत्तिः</span>'''<span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">इति उच्यते</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif" lang="HI"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">यत्र अनेके शब्दाः एकीभूय विभिन्नम् अर्थं बोधयन्ति तत्र</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">वृत्तिः अस्ति इति उच्यते</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif" lang="HI"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| <span lang="HI">वृत्तिः इति एकं कार्यम् अस्ति व्याकरणे </span>| <span lang="HI">वृत्तिः</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">स्वार्थं विहाय नूतनम् अर्थं बोधयति </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|</span></big>
 
<big><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">यथा पच्- धातुतः ण्वुल् -प्रत्ययः</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">क्रियते चेत् पाचकः इति कृदन्तपदं निष्पन्नं भवति</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif" lang="HI"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| <span lang="HI">पच् -धातुः पाकक्रियां</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">बोधयति</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif" lang="HI"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| <span lang="HI">अधुना पच्-धातुतः ण्वुल् प्रत्ययं योजयामः चेत् पाचकः इति नूतनः</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">अर्थः निष्पन्नः भवति </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| <span lang="HI">पाचकः कर्तारं बोधयति</span> | <span lang="HI">नाम यः पाकं करोति इति</span> | <span lang="HI">धातुभ्यः</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">कृत् -प्रत्ययः क्रियते चेत् कश्चन नूतनः अर्थः निष्पन्नः भवति</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif" lang="HI"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| <span lang="HI">एतदेव</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">वृत्तेः लक्षणम् </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| <span lang="HI">व्याकरणे</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">पञ्चवृत्तयः सन्ति यत्र</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">एकार्थीभावसामर्थ्यं वर्तते</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> – </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">१</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">) </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">कृद्वृत्तिः</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">; </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">२</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">) </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">तद्धितवृत्तिः</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">; </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">३</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">) </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">एकशेषवृत्तिः</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">; </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">४</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">) </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">समासवृत्तिः</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">५</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">) </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">सनादिवृत्तिः</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">चेति </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">| <span lang="HI">यत्र वृत्तिकार्यम् अस्ति तत्र</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>'''<span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">समर्थः</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">पदविधिः</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>'''<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">(</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">२</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">१</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">१</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">) </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">इति</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">सूत्रस्य प्रसक्तिः अस्ति यतोहि सामर्थ्यम् अस्ति चेत् एव वृत्तिकार्यं भवति</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif" lang="HI"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|</span></big>
 
<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"><big> </big></span>
Vidhya
page_and_link_managers, Administrators
5,152

edits

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/10491"