Samskrita Vyakaranam

14---samAsaH/01---samAsaparicayaH: Difference between revisions

Page Discussion

14---samAsaH/01---samAsaparicayaH (view source)

Revision as of 22:43, 30 May 2021

41 bytes removed ,  2 years ago
no edit summary
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Line 1:
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|+
!
!२०२० ध्वनिमुद्राणि -
Line 505 ⟶ 504:
 
<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">भवच्चक्षु +सु</span><span style="color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Arial,sans-serif;color:black">→</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> अत्र भवच्चक्षु</span><span style="color:black"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> <span lang="HI">इति प्रातिपदिकात् सु प्रत्ययः विधीयते</span>|<span lang="HI">सु इति प्रत्यये उकारस्य इत्संज्ञा भवति '''उपदेशेऽजनुनासिक इत्''' ( १.३.२) इत्यनेन</span>''''', <span lang="HI">तत्पश्चात् उकारस्य लोपः भवति '''तस्य लोपः''' (१.३.९) इत्यनेन ''</span>|<span lang="HI">अतः</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">भवच्चक्षु +स् इति भवति</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|<span lang="HI">अधुना '''ससजुषो रुः''' (८.२.६६) '''''' इति सूत्रेण पदान्तसकारस्य स्थाने रु आदेशः भवति</span>|<span lang="HI">भवच्चक्षुरु इति भवति</span>| <span lang="HI">उकारस्य इत्संज्ञा भवति '''उपदेशेऽजनुनासिक इत्''' ( १.३.२) इत्यनेन</span>, <span lang="HI">तत्पश्चात् उकारस्य लोपः भवति '''तस्य लोपः''' (१.३.९) इत्यनेन </span>| <span lang="HI">भवच्चक्षुर् इति भवति</span>|<span lang="HI">अधुना '''खरवसानयोर्विसर्जनीयः''' (८.३.१५) इति सूत्रेण पदान्तस्य रेफस्य स्थाने विसर्गादेशः भवति अवसानावस्थायाम्</span>|<span lang="HI">अतः</span></span><span style="color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> भवच्चक्षुः इति समस्तपदं</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">सिद्धम्</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|<span lang="HI">प्रथमाविभक्तौ एकवचने भवच्चक्षुः इति रूपम् </span></span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|</span><span style="color:black"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">एवमेव अन्यान् सुप्-प्रत्ययान् योजयित्वा सर्वेषु विभक्तिषु रूपाणि साधयितुं शक्यन्ते</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|<span lang="HI">रूपाणि गुरु-शब्दवत् भवन्ति।</span></span>
 
<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>
Line 732 ⟶ 731:
<span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">राजपुरुष</span><span> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>'''<span style="font-family:Arial,sans-serif">→</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>'''<span lang="SA" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">समासस्य प्रातिपदिकसंज्ञा अस्ति इति कृत्वा</span><span>  </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> '''<span lang="SA">ङ्याप्प्रातिपदिकात्‌</span>'''</span><span> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> ( <span lang="SA">४.१.१) </span></span>'''<span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्‌</span>'''<span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">(</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">४</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">१</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">.</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">२</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">) </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">इति द्वाभ्यां सूत्राभ्यां प्रातिपदिकात् सुबुत्पत्तिः भवति।</span>
 
<span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">राजपुरुष</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> +</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">सु</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>'''<span style="font-family:Arial,sans-serif">→</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>'''<span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">राजपुरुषसु इति भवति</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|<span lang="HI">अधुना उकारस्य इत् संज्ञा भवति '''उपदेशेऽजनुनासिक इत्''' ( १.३.२) इत्यनेन</span>|'''<span lang="HI">तस्य लोपः</span>'''<span lang="HI"> (१.३.९) इत्यनेन उकारस्य लोपः भवति</span>|<span lang="HI"> </span></span><span> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> अधुना '''ससजुषो रुः''' (८.२.६६) '''''' इति सूत्रेण पदान्तसकारस्य स्थाने रु आदेशः भवति</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|<span lang="HI">राजपुरुषरु इति भवति</span>| <span lang="HI">उकारस्य इत्संज्ञा भवति '''उपदेशेऽजनुनासिक इत्''' ( १.३.२) इत्यनेन</span>, <span lang="HI">तत्पश्चात् उकारस्य लोपः भवति '''तस्य लोपः''' (१.३.९) इत्यनेन </span>| <span lang="HI">राजपुरुषर् इति भवति</span>|<span lang="HI">अधुना '''खरवसानयोर्विसर्जनीयः''' (८.३.१५) इति सूत्रेण पदान्तस्य रेफस्य स्थाने विसर्गादेशः भवति अवसानावस्थायाम्</span>|<span lang="HI">अतः</span></span><span> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> राजपुरुषः इति समस्तपदं</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">सिद्धम्</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|<span lang="HI">सामान्यतया समासः</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">प्रथमाविभक्तौ एकवचने एव क्रियते </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|<span lang="HI">तदनन्तरं विवक्षानुगुणं विभक्तेः परिवर्तनं कृत्वा</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">वाक्ये प्रयुज्यते</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif">|<span lang="HI">सर्वासु विभक्तिषु राम-शब्दवत् रूपाणि भवन्ति ।</span></span>
 
<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>
Line 756 ⟶ 755:
<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">भवच्चक्षु</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span>'''<span style="font-family:Arial,sans-serif;color:black">→</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span>'''<span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">इदानीं लिङ्गस्य</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">, </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">वचनस्य</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">च निर्णयः भवति</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|'''<span lang="HI">परवल्लिङ्गं</span>'''</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span>'''<span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">द्वन्द्वतत्पुरुषयोः</span>'''<span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">(२.४.२६) इत्यनेन</span><span style="color:black"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">समासे उत्तरपदस्य यत् लिङ्गम् अस्ति तदेव लिङ्गं भवति द्वन्द्वतत्पुरुषयोः </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|<span lang="HI">उत्तरपदम् अस्ति</span></span><span style="color:black"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">चक्षु- इति</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">,<span lang="HI"> तस्य</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">लिङ्गं अस्ति पुल्लिङ्गम्</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">,<span lang="HI"> अतः भवच्चक्षु इति समस्तपदस्य</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">लिङ्गं भवति पुल्लिङ्गम् </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">सामान्यतया समासः प्रथमपुरुषे एकवचने एव उच्यते</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|<span lang="HI">अतः</span></span><span style="color:black"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">भवच्चक्षु</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">इत्यस्य वचनं भवति एकवचनम् </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">| </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">तदनन्तरम् अस्माकं विवक्षानुगुणं वाक्ये समस्तपदस्य विभक्तेः परिवर्तनं कृत्वा प्रयोगः करणीयः।</span>
 
<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">भवच्चक्षु +सु</span><span style="color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Arial,sans-serif;color:black">→</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> अत्र भवच्चक्षु</span><span style="color:black"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> <span lang="HI">इति प्रातिपदिकात् सु प्रत्ययः विधीयते</span></span><span style="color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> '''ङ्याप्प्रातिपदिकात्‌'''</span>'''''<span style="color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> ( ४.१.१) '''स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्‌''' (४.१.२) इति द्वाभ्यां सूत्राभ्याम्</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|<span lang="HI"> सु इति प्रत्यये उकारस्य इत्संज्ञा भवति '''उपदेशेऽजनुनासिक इत्''' ( १.३.२) इत्यनेन</span>, <span lang="HI">तत्पश्चात् उकारस्य लोपः भवति '''तस्य लोपः''' (१.३.९) इत्यनेन </span>|<span lang="HI">अतः</span></span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">भवच्चक्षु +स् इति भवति</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|<span lang="HI">अधुना '''ससजुषो रुः''' (८.२.६६) '''''' इति सूत्रेण पदान्तसकारस्य स्थाने रु आदेशः भवति</span>|<span lang="HI">भवच्चक्षुरु इति भवति</span>| <span lang="HI">उकारस्य इत्संज्ञा भवति '''उपदेशेऽजनुनासिक इत्''' ( १.३.२) इत्यनेन</span>, <span lang="HI">तत्पश्चात् उकारस्य लोपः भवति '''तस्य लोपः''' (१.३.९) इत्यनेन </span>| <span lang="HI">भवच्चक्षुर् इति भवति</span>|<span lang="HI">अधुना '''खरवसानयोर्विसर्जनीयः''' (८.३.१५) इति सूत्रेण पदान्तस्य रेफस्य स्थाने विसर्गादेशः भवति अवसानावस्थायाम्</span>|<span lang="HI">अतः</span></span><span style="color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> भवच्चक्षुः इति समस्तपदं</span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">सिद्धम्</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|<span lang="HI">प्रथमाविभक्तौ एकवचने भवच्चक्षुः इति रूपम् </span></span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|</span><span style="color:black"> </span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black"> </span><span lang="HI" style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">एवमेव अन्यान् सुप्-प्रत्ययान् योजयित्वा सर्वासु विभक्तिषु रूपाणि साधयामः</span><span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif;color:black">|<span lang="HI">रूपाणि गुरु-शब्दवत् भवन्ति।</span></span>
 
<span style="font-family:Lohit Devanagari,sans-serif"> </span>
Anjali
teachers
752

edits

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/5231"