Samskrita Vyakaranam

14---samAsaH/03B--tatpuruShasamAsaH---naNYprabhRitibhyaH: Difference between revisions

Page Discussion

14---samAsaH/03B--tatpuruShasamAsaH---naNYprabhRitibhyaH (view source)

Revision as of 04:59, 6 April 2024

2,049 bytes removed ,  1 month ago
no edit summary
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
 
(3 intermediate revisions by 2 users not shown)
Line 1:
{{DISPLAYTITLE:<span style="color:#ff0000"> 03B- तत्पुरुषसमासः - नञ्प्रभृतयः</span>}}
<span lang="ar-SA">'''<big>2) नञ्प्रभृत्य</big>'''</span>▼
 
▲<span lang="ar-SA"big>'''<big>2) नञ्प्रभृत्य</big>'''</spanbig>
<big><span lang="ar-SA">तत्पुरुषसमासेषु अन्यतमाः नञ्प्रभृतयः इतिः। नञ्प्रभृत्यः इत्यत्र पञ्चप्रभेदाः सन्ति – १</span>) <span lang="ar-SA">नञ्तत्पुरुषसमासः २</span>) <span lang="ar-SA">कुसमासः ३</span>) <span lang="ar-SA">गतिसमासः ४</span>) <span lang="ar-SA">प्रादिसमासः ५</span>) <span lang="ar-SA">उपपदसमासः चेति।</span></big>▼
 
▲<big><span lang="ar-SA">तत्पुरुषसमासेषु अन्यतमाः नञ्प्रभृतयः इतिः। नञ्प्रभृत्यः इत्यत्र पञ्चप्रभेदाः सन्ति – १</span>) <span lang="ar-SA">नञ्तत्पुरुषसमासः २</span>) <span lang="ar-SA">कुसमासः ३</span>) <span lang="ar-SA">गतिसमासः ४</span>) <span lang="ar-SA">प्रादिसमासः ५</span>) <span lang="ar-SA">उपपदसमासः चेति।</span></big>
 
<big><br /></big>
 
 
<big>नञ् समर्थेन सुबन्तेन सह समस्यते, तत्पुरुषश्च समासो भवति |</big>
 
<big><br /></big>
<div style="margin-left:40px">
 
<span lang="ar-SA">'''<big>१) '''नञ्तत्पुरुषसमासः</big>'''</spanbig>
 
</div>
<big><span lang="ar-SA">नञ् इति किञ्चन अव्ययम् अस्ति।तत् सुबन्तेन समासं प्राप्नोति '''नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">६) इति सूत्रेण। नञ् इत्यत्र ञकारस्य इत्संज्ञा भवति</span>, <span lang="ar-SA">न इति अवशिष्यते। '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रेण नञः नकारस्य लोपो भवति उत्तरपदे परे। लुप्तनकारात् परं यदि उत्तरपदम् अजादिः अस्ति तर्हि उत्तरपदस्य नुट् आगमः भवति '''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रेणः । लुप्तनकारात् परं यदि उत्तरपदम् हलादिः अस्ति तर्हि उत्तरपदस्य नुट् आगमः न भवति।</span></big>
 
<big><br /></big>
 
<big><br /></big>
<span lang="ar-SA">'''नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">६</span>) = <span lang="ar-SA">नञ् समर्थेन सुबन्तेन सह समस्यते</span>, <span lang="ar-SA">तत्पुरुषश्च समासो भवति। अत्र नञ् इति अव्ययम् अस्ति। नञ् इत्यस्मिन् ञकारस्य इत् संज्ञा भवति '''हलन्त्यम्''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन</span>, <span lang="ar-SA">न इति अवशिष्यते। नञ् प्रथमान्तम् एकपदमिदं सूत्रम्।'''सुबामन्त्रिते पराङ्गवत्‌ स्वरे''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">२</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् सुप् इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति। '''प्राक्कडारात्समासः''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् समासः इत्यस्य अधिकारः। '''सह सुपा''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः। '''विभाषा''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">११</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः। '''तत्पुरुषः''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१२</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः ।अनुवृत्ति</span>-<span lang="ar-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''नञ् सुप् सुपा सह विभाषा तत्परुषः समासः ।'''</span></big>▼
 
▲<span lang="ar-SA"big>'''नञ्''' </span>(<spanइति lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">६</span>) = <span lang="ar-SA">नञ्अव्ययं समर्थेन सुबन्तेन सह समस्यते</span>, <span lang="ar-SA">तत्पुरुषश्च समासो भवति।भवति | अत्र नञ् इति अव्ययम् अस्ति।अस्ति | नञ् इत्यस्मिन् ञकारस्य इत् संज्ञा भवति '''हलन्त्यम्''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन</span>, <span lang="ar-SA">न इति अवशिष्यते।अवशिष्यते | नञ् प्रथमान्तम् एकपदमिदं सूत्रम्।सूत्रम् | '''सुबामन्त्रिते पराङ्गवत्‌ स्वरे''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">२</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् सुप् इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति।भवति | '''प्राक्कडारात्समासः''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् समासः इत्यस्य अधिकारः।अधिकारः | '''सह सुपा''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः।अधिकारः | '''विभाषा''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">११</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः।अधिकारः | '''तत्पुरुषः''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१२</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः ।अनुवृत्ति</span>-<span| lang="arअनुवृत्ति-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''नञ् सुप् सुपा सह विभाषा तत्परुषःतत्पुरुषः समासः ।|'''</span></big>
<big><span lang="ar-SA">अस्मिन् सूत्रे '''नञ्''' इति शब्दः प्रथमाविभक्तौ अस्ति</span>, <span lang="ar-SA">अतः तस्य '''प्रथमानिर्दिष्टं समास उपसर्जनम्''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">४३</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रण उपसर्जन</span>-<span lang="ar-SA">संज्ञा भवति। उपसर्जन</span>-<span lang="ar-SA">संज्ञानन्तरं '''नञ्''' इति शब्दस्य पूर्वनिपातः भवति '''उपसर्जनं पूर्वम्‌''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">३०</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रण।</span></big>▼
 
 
<big><br /></big>▼
▲<big><span lang="ar-SA">अस्मिन् सूत्रे '''नञ्''' इति शब्दः प्रथमाविभक्तौ अस्ति</span>, <span lang="ar-SA">अतः तस्य '''प्रथमानिर्दिष्टं समास उपसर्जनम्''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">४३</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रणसूत्रेण उपसर्जन</span>-<span lang="ar-SA">संज्ञा भवति।भवति | उपसर्जन</span>-<span lang="ar-SA">संज्ञानन्तरं '''नञ्''' इति शब्दस्य पूर्वनिपातः भवति '''उपसर्जनं पूर्वम्‌''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">३०</span>) <spanइति lang="ar-SA">इतिसूत्रेण सूत्रण।</span>|</big>
 
<big><br />
<span lang="ar-SA">एकः नञ् तु अव्ययम्</span> अस्ति, <spanतस्य lang="ar-SA">विषये उपरितनसूत्रेण उक्तम् |अपरः नञ् अपि अस्ति | सः नञ् तु प्रत्ययः अति।अस्ति | नञ् इति प्रत्ययः विधीयते अनेन सूत्रेण '''स्त्रीपुंसाभ्यां नञ्स्नञौ भवनात्‌''' </span>(<span lang="ar-SA">४</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span८७) lang="ar-SA">| '''स्त्रीपुंसाभ्यां नञ्स्नञौ भवनात्‌''' (४.१.८७</span>) <spanइति lang="arसूत्रेण पञ्चमाध्यायस्य प्रथमपादस्य समाप्तिं पर्यन्तम् उक्तेषु सर्वेषु अर्थेषु स्त्री-SA">।</span>शब्दात् 'नञ्' तथा 'पुंस्' शब्दात् 'स्नञ्' तद्धितप्रत्ययः विधीयते |</big>
 
<big><span lang="ar-SA">निषेधार्थके नञ्</span>, <span lang="ar-SA">न च इति द्वौ शब्दौ उपलब्धौ स्तः। नञ्</span>, <span lang="ar-SA">न</span>, <span lang="ar-SA">द्वयम् अपि अव्ययम् किन्तु समासः तु नञ् इति शब्देन सह एव भवति न तु “न” इति शब्देन सह। अतः एव नैकधा इति प्रयोगः अपि दृश्यते</span>, <span lang="ar-SA">अत्र तु समासः नास्ति। यदि नञ् इति अव्ययेन सह समासः भवति तर्हि अनेकधा इति रूपं निष्पन्नं भवति। </span></big>▼
 
<span lang="ar-SA"><big>यथा—</big></span>
 
▲<big><span lang="ar-SA">निषेधार्थके नञ्</span>, <spanइति lang="ar-SA">नपदम् अस्ति अपि च न इति पदम् अपि अस्ति, एतौ द्वौ शब्दौ उपलब्धौ स्तः।स्तः नञ्</span>,समासार्थम् <span| lang="ar-SA">न</span>, <span lang="ar-SA">द्वयम् अपि अव्ययम्अव्ययमेव किन्तु समासः तु नञ् इति शब्देन सह एव भवति न तु “न” इति शब्देन सह।सह अतः|अत एव नैकधा इति प्रयोगः अपि दृश्यते</span>, <span lang="ar-SA">अत्र तु समासः नास्ति।नास्ति | नाम न +एकधा = नैकधा इति | यदि नञ् इति अव्ययेनअव्ययस्य समर्थेन सुबन्तेन सह समासः भवति तर्हि अनेकधा इति रूपं निष्पन्नंनिष्पन्नम् भवति।| नञ् + एकधा = अनेकधा </span>|</big>
<big><span lang="ar-SA">न ब्राह्मणः </span>= <span lang="ar-SA">अब्राह्मणः – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते।</span></big>▼
 
<big><span lang="ar-SA">न पापम् </span>= <span lang="ar-SA">अपापम् – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते।</span></big>▼
 
<big>नञ् इति शब्दस्य षडर्थाः सन्ति | यथा –</big>
<big><span lang="ar-SA">न अश्वः </span>= <span lang="ar-SA">अनश्वः – – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते। तदनन्तरं '''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रेण नुडागमः भवति अच् वर्णस्य। नुट् टित् अतः '''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४६</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन अश्व इत्यस्य आद्यवयवः भवति।</span></big>▼
 
'''<big>तत्सादृशयमभावश्च तदन्यत्वं तदल्पता |</big>'''
<br />
 
'''<big>अप्राशस्त्यं विरोधश्च नञर्थाः षट् प्रकीर्तिताः |</big>'''
 
<big>अर्थात् येन शब्देन सह नञ् इति शब्दस्य सम्बन्धः भवति सः नञ् शब्दः एतेषु अर्थेषु अन्यतमं अर्थं स्वीकरोति - सादृश्यार्थे, अभावार्थे, अन्यत्वार्थे, अल्पतार्थे, अप्राशस्त्यार्थे, विरोधार्थे वा | प्रकरणानुसारं तत्तत् अर्थं स्वीकुर्मः |</big>
 
<big>१)      सादृश्यार्थे = अब्राह्मणः इति उदाहरणे ब्राह्मणः सदृशः इत्यर्थः |</big>
 
<big>२)     अभावार्थे = अपापम् इत्यत्र पापस्य अभावः इत्यर्थः |</big>
 
<big>३)     अन्यत्वार्थे = अनश्वः इत्यत्र अश्वः भिन्नः इत्यर्थः |</big>
 
<big>४)     अल्पतार्थे = अनुदरा कन्या इत्यत्र अल्पा उदरा कन्या इत्यर्थः |</big>
 
<big>५)     अप्राशस्त्यार्थे = अपशवः इत्यत्र पशूनां न्यूनतायाः (अप्राशस्त्यस्य) बोधः अस्ति |</big>
 
<big>६)     विरोधार्थे = अधर्मः इत्यत्र विरोधस्य बोधः भवति |</big>
 
 
 
▲<big><br />यथा—</big>
 
▲<big><span lang="ar-SA">न ब्राह्मणः </span>= <span lang="ar-SA">अब्राह्मणः – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते।</span>जायते |</big>
 
▲<big><span lang="ar-SA">न पापम् </span>= <span lang="ar-SA">अपापम् – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते।</span>जायते |</big>
 
▲<big><span lang="ar-SA">न अश्वः </span>= <span lang="ar-SA">अनश्वः – – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते।जायते |तदनन्तरं '''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रेण नुडागमः भवति अच् वर्णस्य।वर्णस्य | नुट् टित् अतः '''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४६</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन अश्व इत्यस्य आद्यवयवः भवति।</span>भवति |</big>
<big><span lang="ar-SA">'''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) = <span lang="ar-SA">नञो नकारस्य लोपो भवति उत्तरपदे। न लोपः प्रथमान्तं</span>, <span lang="ar-SA">नञः षष्ठ्यन्तं</span>, <span lang="ar-SA">द्विपदमिदं सूत्रम्। अस्मिन् सूत्रे '''अलुगुत्तरपदे''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">१</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् उत्तरपदे इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति। ।अनुवृत्ति</span>-<span lang="ar-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''नञः न लोपः उत्तरपदे।'''</span></big>▼
 
<br />
Line 46 ⟶ 69:
 
 
▲<big><span lang="ar-SA">'''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) = <span lang="ar-SA">नञो नकारस्य लोपो भवति उत्तरपदे।उत्तरपदे |न लोपः प्रथमान्तं</span>, <span lang="ar-SA">नञः षष्ठ्यन्तं</span>, <span lang="ar-SA">द्विपदमिदं सूत्रम्।सूत्रम् |अस्मिन् सूत्रे '''अलुगुत्तरपदे''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">१</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् उत्तरपदे इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति।भवति ।अनुवृत्ति</span>-<span| lang="arअनुवृत्ति-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''नञः न लोपः उत्तरपदे।उत्तरपदे |'''</span></big>
<big><span lang="ar-SA">'''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) = <span lang="ar-SA">तस्मात् लुप्तनकारात् परे अजादेः उत्तरपदयस्य नुट् आगमः भवति। तस्मात् पञ्चम्यन्तं</span>, <span lang="ar-SA">नुट् प्रथमान्तम्</span>, <span lang="ar-SA">अचि सप्तम्यन्तं त्रिपदमिदं सूत्रम्। '''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४६</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नुडागमः अच् वर्णस्य आद्यवयवः भवति । अस्मिन् सूत्रे '''अलुगुत्तरपदे''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">१</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् उत्तरपदे अपि च '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् नञ् इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति। ।अनुवृत्ति</span>-<span lang="ar-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''तस्मात् नञः नुट् अचि।'''</span></big>▼
 
 
 
▲<big><span lang="ar-SA">'''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) = <span lang="ar-SA">तस्मात् लुप्तनकारात् परे अजादेः उत्तरपदयस्य नुट् आगमः भवति।भवति | तस्मात् पञ्चम्यन्तं</span>, <span lang="ar-SA">नुट् प्रथमान्तम्</span>, <span lang="ar-SA">अचि सप्तम्यन्तं त्रिपदमिदं सूत्रम्।सूत्रम् | '''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४६</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नुडागमः अच् वर्णस्य आद्यवयवः भवति ।| अस्मिन् सूत्रे '''अलुगुत्तरपदे''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">१</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् उत्तरपदे अपि च '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् नञ् इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति।भवति ।अनुवृत्ति</span>-<span| lang="arअनुवृत्ति-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''तस्मात् नञः नुट् अचि।अचि |'''</span></big>
 
<big><br /></big>
 
<big><br />
<span lang="ar-SA">अत्र प्रश्नः उदेति यत्‌ अयं नुट्‌ कस्य आगमः</span>? <span lang="ar-SA">'''तस्मान्नुडचितस्मान्नुड'''चि </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन तस्मात् नञः अचि नुट् इति उक्तम्। अस्मिन्‌ सूत्रे '''तस्मादित्युत्तरस्य''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">६७</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य बलेन अयं नुडागमः अग्रे स्थितस्य अच् </span>-<span lang="ar-SA">वर्णस्य आगमः स्यात्‌</span>; <span lang="ar-SA">'''तस्मिन्निति निर्दिष्टे पूर्वस्य''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">६६</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य बलेन नुडागमः पूर्वं स्थितस्य नञः आगमः </span>| <span lang="ar-SA">अस्यां दशायाम्‌ उभयनिर्देशे पञ्चमीनिर्देशः बलीयान् इति परिभाषया</span>, <span lang="ar-SA">द्वयोः निर्देशयोर्मध्ये पञ्चमीनिर्देशः बलीयान् </span>| <span lang="ar-SA">इत्युक्तौ अच् वर्णस्य एव आगमः न तु नञः </span>| <span lang="ar-SA">फलितार्थः एवं यत्‌ सप्तम्यन्तं पदं स्थानिनं निदर्शयति </span>| <span lang="ar-SA">अनेन '''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अनुवृत्ति</span>-<span lang="ar-SA">सहितसूत्रे </span>'<span lang="ar-SA">अचि</span>' <span lang="ar-SA">सप्तम्यन्तम्‌</span>, <span lang="ar-SA">अतः तस्य एव नुडागमः भवेत्‌ </span>|</big>
 
 
 
<big><span lang="ar-SA">'''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४६</span>) = <span lang="ar-SA">यस्य आगमः टित्‌</span>, <span lang="ar-SA">तस्य आदौ आयाति</span>; <span lang="ar-SA">यस्य आगमः कित्‌</span>, <span lang="ar-SA">तस्य अन्ते आयाति </span>| <span lang="ar-SA">आदिश्च अन्तश आद्यन्तौ</span>, <span lang="ar-SA">टश्च कश्च टकौ</span>, <span lang="ar-SA">इतरेतरद्वन्द्वः</span>, <span lang="ar-SA">टकौ इतौ ययोः तौ टकितौ</span>, <span lang="ar-SA">बहुव्रीहिः </span>| <span lang="ar-SA">आद्यन्तौ प्रथमान्तं</span>, <span lang="ar-SA">टकितौ प्रथमान्तं</span>, <span lang="ar-SA">द्विपदमिदं सूत्रम्‌ </span>| <span lang="ar-SA">सूत्रं स्वयं सम्पूर्णम्— '''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>'''|'''</big>
Line 263 ⟶ 292:
 
<big>Vidhya  March 2020<br /></big>
 
 
 
-------------------------<br />
 
 
धेयम्‌-- If you would like to receive notification via email whenever a new page (new lesson) gets added to our site, [http://feedburner.google.com/fb/a/mailverify?uri=samskrita_vyakaranam&loc=en_US click here] and fill in your email address. New lessons are added every few weeks.<br />
 
 
Also we have multiple classes conducted via conference call, on the subjects of Paniniiya Vyakaranam, Nyaya shastram, and also a bhAShA-varga for those wanting to refine their language skills. All classes are free, and people can join from anywhere in the world via local phone call or internet, whichever is more convenient. For class schedules and connect info, [https://sites.google.com/site/samskritavyakaranam/13---jAlasthAnasya-samAcAraH click here].<br />
 
 
To join a class, or for any questions feel free to contact Swarup [mailto:dinbandhu@sprynet.com <dinbandhu@sprynet.com>].
Vidhya
page_and_link_managers, Administrators
5,094

edits

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/7820...23582"