Samskrita Vyakaranam

14---samAsaH/03B--tatpuruShasamAsaH---naNYprabhRitibhyaH: Difference between revisions

Page Discussion

14---samAsaH/03B--tatpuruShasamAsaH---naNYprabhRitibhyaH (view source)

Revision as of 04:59, 6 April 2024

1,121 bytes removed ,  1 month ago
no edit summary
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
 
(2 intermediate revisions by the same user not shown)
Line 1:
{{DISPLAYTITLE:<span style="color:#ff0000"> 03B- तत्पुरुषसमासः - नञ्प्रभृतयः</span>}}
<span lang="ar-SA">'''<big>2) नञ्प्रभृत्य</big>'''</span>▼
 
▲<span lang="ar-SA"big>'''<big>2) नञ्प्रभृत्य</big>'''</spanbig>
<big><span lang="ar-SA">तत्पुरुषसमासेषु अन्यतमाः नञ्प्रभृतयः इतिः। नञ्प्रभृत्यः इत्यत्र पञ्चप्रभेदाः सन्ति – १</span>) <span lang="ar-SA">नञ्तत्पुरुषसमासः २</span>) <span lang="ar-SA">कुसमासः ३</span>) <span lang="ar-SA">गतिसमासः ४</span>) <span lang="ar-SA">प्रादिसमासः ५</span>) <span lang="ar-SA">उपपदसमासः चेति।</span></big>▼
 
▲<big><span lang="ar-SA">तत्पुरुषसमासेषु अन्यतमाः नञ्प्रभृतयः इतिः। नञ्प्रभृत्यः इत्यत्र पञ्चप्रभेदाः सन्ति – १</span>) <span lang="ar-SA">नञ्तत्पुरुषसमासः २</span>) <span lang="ar-SA">कुसमासः ३</span>) <span lang="ar-SA">गतिसमासः ४</span>) <span lang="ar-SA">प्रादिसमासः ५</span>) <span lang="ar-SA">उपपदसमासः चेति।</span></big>
 
<big><br /></big>
 
 
<big>नञ् समर्थेन सुबन्तेन सह समस्यते, तत्पुरुषश्च समासो भवति |</big>
 
<big><br /></big>
<div style="margin-left:40px">
 
<span lang="ar-SA">'''<big>१) '''नञ्तत्पुरुषसमासः</big>'''</spanbig>
 
</div>
<big><span lang="ar-SA">नञ् इति किञ्चन अव्ययम् अस्ति।तत् सुबन्तेन समासं प्राप्नोति '''नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">६) इति सूत्रेण। नञ् इत्यत्र ञकारस्य इत्संज्ञा भवति</span>, <span lang="ar-SA">न इति अवशिष्यते। '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रेण नञः नकारस्य लोपो भवति उत्तरपदे परे। लुप्तनकारात् परं यदि उत्तरपदम् अजादिः अस्ति तर्हि उत्तरपदस्य नुट् आगमः भवति '''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रेणः । लुप्तनकारात् परं यदि उत्तरपदम् हलादिः अस्ति तर्हि उत्तरपदस्य नुट् आगमः न भवति।</span></big>
 
<big><br /></big>
 
<big><br /></big>
<span lang="ar-SA">'''नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">६</span>) = <span lang="ar-SA">नञ् समर्थेन सुबन्तेन सह समस्यते</span>, <span lang="ar-SA">तत्पुरुषश्च समासो भवति। अत्र नञ् इति अव्ययम् अस्ति। नञ् इत्यस्मिन् ञकारस्य इत् संज्ञा भवति '''हलन्त्यम्''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन</span>, <span lang="ar-SA">न इति अवशिष्यते। नञ् प्रथमान्तम् एकपदमिदं सूत्रम्।'''सुबामन्त्रिते पराङ्गवत्‌ स्वरे''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">२</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् सुप् इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति। '''प्राक्कडारात्समासः''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् समासः इत्यस्य अधिकारः। '''सह सुपा''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः। '''विभाषा''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">११</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः। '''तत्पुरुषः''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१२</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः ।अनुवृत्ति</span>-<span lang="ar-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''नञ् सुप् सुपा सह विभाषा तत्परुषः समासः ।'''</span></big>▼
 
▲<span lang="ar-SA"big>'''नञ्''' </span>(<spanइति lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">६</span>) = <span lang="ar-SA">नञ्अव्ययं समर्थेन सुबन्तेन सह समस्यते</span>, <span lang="ar-SA">तत्पुरुषश्च समासो भवति।भवति | अत्र नञ् इति अव्ययम् अस्ति।अस्ति | नञ् इत्यस्मिन् ञकारस्य इत् संज्ञा भवति '''हलन्त्यम्''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन</span>, <span lang="ar-SA">न इति अवशिष्यते।अवशिष्यते | नञ् प्रथमान्तम् एकपदमिदं सूत्रम्।सूत्रम् | '''सुबामन्त्रिते पराङ्गवत्‌ स्वरे''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">२</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् सुप् इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति।भवति | '''प्राक्कडारात्समासः''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् समासः इत्यस्य अधिकारः।अधिकारः | '''सह सुपा''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः।अधिकारः | '''विभाषा''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">११</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः।अधिकारः | '''तत्पुरुषः''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१२</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अधिकारः ।अनुवृत्ति</span>-<span| lang="arअनुवृत्ति-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''नञ् सुप् सुपा सह विभाषा तत्परुषःतत्पुरुषः समासः ।|'''</span></big>
<big><span lang="ar-SA">अस्मिन् सूत्रे '''नञ्''' इति शब्दः प्रथमाविभक्तौ अस्ति</span>, <span lang="ar-SA">अतः तस्य '''प्रथमानिर्दिष्टं समास उपसर्जनम्''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">४३</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रण उपसर्जन</span>-<span lang="ar-SA">संज्ञा भवति। उपसर्जन</span>-<span lang="ar-SA">संज्ञानन्तरं '''नञ्''' इति शब्दस्य पूर्वनिपातः भवति '''उपसर्जनं पूर्वम्‌''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">३०</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रण।</span></big>▼
 
 
<big><br /></big>▼
▲<big><span lang="ar-SA">अस्मिन् सूत्रे '''नञ्''' इति शब्दः प्रथमाविभक्तौ अस्ति</span>, <span lang="ar-SA">अतः तस्य '''प्रथमानिर्दिष्टं समास उपसर्जनम्''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">४३</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रणसूत्रेण उपसर्जन</span>-<span lang="ar-SA">संज्ञा भवति।भवति | उपसर्जन</span>-<span lang="ar-SA">संज्ञानन्तरं '''नञ्''' इति शब्दस्य पूर्वनिपातः भवति '''उपसर्जनं पूर्वम्‌''' </span>(<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">२</span>.<span lang="ar-SA">३०</span>) <spanइति lang="ar-SA">इतिसूत्रेण सूत्रण।</span>|</big>
 
<big><br />
<span lang="ar-SA">एकः नञ् तु अव्ययम्</span> अस्ति, <spanतस्य lang="ar-SA">विषये उपरितनसूत्रेण उक्तम् |अपरः नञ् अपि अस्ति | सः नञ् तु प्रत्ययः अति।अस्ति | नञ् इति प्रत्ययः विधीयते अनेन सूत्रेण '''स्त्रीपुंसाभ्यां नञ्स्नञौ भवनात्‌''' </span>(<span lang="ar-SA">४</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span८७) lang="ar-SA">| '''स्त्रीपुंसाभ्यां नञ्स्नञौ भवनात्‌''' (४.१.८७</span>) <spanइति lang="arसूत्रेण पञ्चमाध्यायस्य प्रथमपादस्य समाप्तिं पर्यन्तम् उक्तेषु सर्वेषु अर्थेषु स्त्री-SA">।</span>शब्दात् 'नञ्' तथा 'पुंस्' शब्दात् 'स्नञ्' तद्धितप्रत्ययः विधीयते |</big>
 
<big><span lang="ar-SA">निषेधार्थके नञ्</span>, <span lang="ar-SA">न च इति द्वौ शब्दौ उपलब्धौ स्तः। नञ्</span>, <span lang="ar-SA">न</span>, <span lang="ar-SA">द्वयम् अपि अव्ययम् किन्तु समासः तु नञ् इति शब्देन सह एव भवति न तु “न” इति शब्देन सह। अतः एव नैकधा इति प्रयोगः अपि दृश्यते</span>, <span lang="ar-SA">अत्र तु समासः नास्ति। यदि नञ् इति अव्ययेन सह समासः भवति तर्हि अनेकधा इति रूपं निष्पन्नं भवति। </span></big>▼
 
<span lang="ar-SA"><big>यथा—</big></span>
 
▲<big><span lang="ar-SA">निषेधार्थके नञ्</span>, <spanइति lang="ar-SA">नपदम् अस्ति अपि च न इति पदम् अपि अस्ति, एतौ द्वौ शब्दौ उपलब्धौ स्तः।स्तः नञ्</span>,समासार्थम् <span| lang="ar-SA">न</span>, <span lang="ar-SA">द्वयम् अपि अव्ययम्अव्ययमेव किन्तु समासः तु नञ् इति शब्देन सह एव भवति न तु “न” इति शब्देन सह।सह अतः|अत एव नैकधा इति प्रयोगः अपि दृश्यते</span>, <span lang="ar-SA">अत्र तु समासः नास्ति।नास्ति | नाम न +एकधा = नैकधा इति | यदि नञ् इति अव्ययेनअव्ययस्य समर्थेन सुबन्तेन सह समासः भवति तर्हि अनेकधा इति रूपं निष्पन्नंनिष्पन्नम् भवति।| नञ् + एकधा = अनेकधा </span>|</big>
<big><span lang="ar-SA">न ब्राह्मणः </span>= <span lang="ar-SA">अब्राह्मणः – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते।</span></big>▼
 
<big><span lang="ar-SA">न पापम् </span>= <span lang="ar-SA">अपापम् – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते।</span></big>▼
 
<big>नञ् इति शब्दस्य षडर्थाः सन्ति | यथा –</big>
<big><span lang="ar-SA">न अश्वः </span>= <span lang="ar-SA">अनश्वः – – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते। तदनन्तरं '''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रेण नुडागमः भवति अच् वर्णस्य। नुट् टित् अतः '''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४६</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन अश्व इत्यस्य आद्यवयवः भवति।</span></big>▼
 
'''<big>तत्सादृशयमभावश्च तदन्यत्वं तदल्पता |</big>'''
<br />
 
'''<big>अप्राशस्त्यं विरोधश्च नञर्थाः षट् प्रकीर्तिताः |</big>'''
 
<big>अर्थात् येन शब्देन सह नञ् इति शब्दस्य सम्बन्धः भवति सः नञ् शब्दः एतेषु अर्थेषु अन्यतमं अर्थं स्वीकरोति - सादृश्यार्थे, अभावार्थे, अन्यत्वार्थे, अल्पतार्थे, अप्राशस्त्यार्थे, विरोधार्थे वा | प्रकरणानुसारं तत्तत् अर्थं स्वीकुर्मः |</big>
 
<big>१)      सादृश्यार्थे = अब्राह्मणः इति उदाहरणे ब्राह्मणः सदृशः इत्यर्थः |</big>
<big><span lang="ar-SA">'''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) = <span lang="ar-SA">नञो नकारस्य लोपो भवति उत्तरपदे। न लोपः प्रथमान्तं</span>, <span lang="ar-SA">नञः षष्ठ्यन्तं</span>, <span lang="ar-SA">द्विपदमिदं सूत्रम्। अस्मिन् सूत्रे '''अलुगुत्तरपदे''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">१</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् उत्तरपदे इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति। ।अनुवृत्ति</span>-<span lang="ar-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''नञः न लोपः उत्तरपदे।'''</span></big>▼
 
<big>२)     अभावार्थे = अपापम् इत्यत्र पापस्य अभावः इत्यर्थः |</big>
 
<big>३)     अन्यत्वार्थे = अनश्वः इत्यत्र अश्वः भिन्नः इत्यर्थः |</big>
 
<big>४)     अल्पतार्थे = अनुदरा कन्या इत्यत्र अल्पा उदरा कन्या इत्यर्थः |</big>
 
<big>५)     अप्राशस्त्यार्थे = अपशवः इत्यत्र पशूनां न्यूनतायाः (अप्राशस्त्यस्य) बोधः अस्ति |</big>
 
<big>६)     विरोधार्थे = अधर्मः इत्यत्र विरोधस्य बोधः भवति |</big>
 
 
 
▲<big><br />यथा—</big>
 
▲<big><span lang="ar-SA">न ब्राह्मणः </span>= <span lang="ar-SA">अब्राह्मणः – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते।</span>जायते |</big>
 
▲<big><span lang="ar-SA">न पापम् </span>= <span lang="ar-SA">अपापम् – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते।</span>जायते |</big>
 
▲<big><span lang="ar-SA">न अश्वः </span>= <span lang="ar-SA">अनश्वः – – अत्र '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नकारस्य लोपो जायते।जायते |तदनन्तरं '''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) <span lang="ar-SA">इति सूत्रेण नुडागमः भवति अच् वर्णस्य।वर्णस्य | नुट् टित् अतः '''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४६</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन अश्व इत्यस्य आद्यवयवः भवति।</span>भवति |</big>
 
<br />
 
 
<big><span lang="ar-SA">'''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) = <span lang="ar-SA">तस्मात् लुप्तनकारात् परे अजादेः उत्तरपदयस्य नुट् आगमः भवति। तस्मात् पञ्चम्यन्तं</span>, <span lang="ar-SA">नुट् प्रथमान्तम्</span>, <span lang="ar-SA">अचि सप्तम्यन्तं त्रिपदमिदं सूत्रम्। '''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४६</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नुडागमः अच् वर्णस्य आद्यवयवः भवति । अस्मिन् सूत्रे '''अलुगुत्तरपदे''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">१</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् उत्तरपदे अपि च '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् नञ् इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति। ।अनुवृत्ति</span>-<span lang="ar-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''तस्मात् नञः नुट् अचि।'''</span></big>▼
 
▲<big><span lang="ar-SA">'''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) = <span lang="ar-SA">नञो नकारस्य लोपो भवति उत्तरपदे।उत्तरपदे |न लोपः प्रथमान्तं</span>, <span lang="ar-SA">नञः षष्ठ्यन्तं</span>, <span lang="ar-SA">द्विपदमिदं सूत्रम्।सूत्रम् |अस्मिन् सूत्रे '''अलुगुत्तरपदे''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">१</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् उत्तरपदे इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति।भवति ।अनुवृत्ति</span>-<span| lang="arअनुवृत्ति-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''नञः न लोपः उत्तरपदे।उत्तरपदे |'''</span></big>
 
 
 
▲<big><span lang="ar-SA">'''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) = <span lang="ar-SA">तस्मात् लुप्तनकारात् परे अजादेः उत्तरपदयस्य नुट् आगमः भवति।भवति | तस्मात् पञ्चम्यन्तं</span>, <span lang="ar-SA">नुट् प्रथमान्तम्</span>, <span lang="ar-SA">अचि सप्तम्यन्तं त्रिपदमिदं सूत्रम्।सूत्रम् | '''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४६</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन नुडागमः अच् वर्णस्य आद्यवयवः भवति ।| अस्मिन् सूत्रे '''अलुगुत्तरपदे''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">१</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् उत्तरपदे अपि च '''न लोपो नञ्''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७३</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्मात् सूत्रात् नञ् इत्यस्य अनुवृत्तिः भवति।भवति ।अनुवृत्ति</span>-<span| lang="arअनुवृत्ति-SA">सहित</span>-<span lang="ar-SA">सूत्रम्‌— '''तस्मात् नञः नुट् अचि।अचि |'''</span></big>
 
<big><br /></big>
 
<big><br />
<span lang="ar-SA">अत्र प्रश्नः उदेति यत्‌ अयं नुट्‌ कस्य आगमः</span>? <span lang="ar-SA">'''तस्मान्नुडचितस्मान्नुड'''चि </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) <span lang="ar-SA">इत्यनेन तस्मात् नञः अचि नुट् इति उक्तम्। अस्मिन्‌ सूत्रे '''तस्मादित्युत्तरस्य''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">६७</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य बलेन अयं नुडागमः अग्रे स्थितस्य अच् </span>-<span lang="ar-SA">वर्णस्य आगमः स्यात्‌</span>; <span lang="ar-SA">'''तस्मिन्निति निर्दिष्टे पूर्वस्य''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">६६</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य बलेन नुडागमः पूर्वं स्थितस्य नञः आगमः </span>| <span lang="ar-SA">अस्यां दशायाम्‌ उभयनिर्देशे पञ्चमीनिर्देशः बलीयान् इति परिभाषया</span>, <span lang="ar-SA">द्वयोः निर्देशयोर्मध्ये पञ्चमीनिर्देशः बलीयान् </span>| <span lang="ar-SA">इत्युक्तौ अच् वर्णस्य एव आगमः न तु नञः </span>| <span lang="ar-SA">फलितार्थः एवं यत्‌ सप्तम्यन्तं पदं स्थानिनं निदर्शयति </span>| <span lang="ar-SA">अनेन '''तस्मान्नुडचि''' </span>(<span lang="ar-SA">६</span>.<span lang="ar-SA">३</span>.<span lang="ar-SA">७४</span>) <span lang="ar-SA">इत्यस्य अनुवृत्ति</span>-<span lang="ar-SA">सहितसूत्रे </span>'<span lang="ar-SA">अचि</span>' <span lang="ar-SA">सप्तम्यन्तम्‌</span>, <span lang="ar-SA">अतः तस्य एव नुडागमः भवेत्‌ </span>|</big>
 
 
 
<big><span lang="ar-SA">'''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>(<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">१</span>.<span lang="ar-SA">४६</span>) = <span lang="ar-SA">यस्य आगमः टित्‌</span>, <span lang="ar-SA">तस्य आदौ आयाति</span>; <span lang="ar-SA">यस्य आगमः कित्‌</span>, <span lang="ar-SA">तस्य अन्ते आयाति </span>| <span lang="ar-SA">आदिश्च अन्तश आद्यन्तौ</span>, <span lang="ar-SA">टश्च कश्च टकौ</span>, <span lang="ar-SA">इतरेतरद्वन्द्वः</span>, <span lang="ar-SA">टकौ इतौ ययोः तौ टकितौ</span>, <span lang="ar-SA">बहुव्रीहिः </span>| <span lang="ar-SA">आद्यन्तौ प्रथमान्तं</span>, <span lang="ar-SA">टकितौ प्रथमान्तं</span>, <span lang="ar-SA">द्विपदमिदं सूत्रम्‌ </span>| <span lang="ar-SA">सूत्रं स्वयं सम्पूर्णम्— '''आद्यन्तौ टकितौ''' </span>'''|'''</big>
Vidhya
page_and_link_managers, Administrators
5,094

edits

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/7821...23582"