page_and_link_managers, Administrators
5,097
edits
No edit summary |
No edit summary |
||
(5 intermediate revisions by the same user not shown) | |||
Line 167:
<big>त् ताम् अन् <nowiki>*</nowiki></big>
<big>स् तम् त</big>
Line 173:
<big>अम् व म</big>
<big><nowiki>*</nowiki>अङ्गम् अभ्यस्तं चेत्, '''उः''' भवति न तु अन् |</big> <big>अभ्यस्तं नाम यत्र द्वित्वं भवति, यथा जुहोत्यादिगणे | अतः दा-धातोः लङि प्रथमपुरुषबहुवचने अददुः |</big>
<big>'''सिजभ्यस्तविदिभ्यश्च''' (३.४.१०९) = ङित्-लकारस्य अवस्थायां, सिच्-प्रत्ययात्, अभ्यस्तसंज्ञकात् धातोः, विद्-धातोः च, परस्य झि-प्रत्ययस्य स्थाने जुस्-आदेशो भवति | सिच् च अभ्यस्तश्च विदिश्च तेषामितरेतरद्वन्द्वः सिजभ्यस्तविदयः, तेभ्यः सिजभ्यस्तविदिभ्यः | सिजभ्यस्तविदिभ्यः पञ्चम्यन्तं, च अव्ययपदं, द्विपदमिदं सूत्रम् | '''नित्यं ङितः''' (३.४.९९) इत्यस्मात् '''ङितः''' इत्यस्य अनुवृत्तिः | '''झेर्जुस्''' (३.४.१०८) इत्यस्मात् '''झेः''' '''जुस्''' इत्यनयोः अनुवृत्तिः | '''लस्य''' (३.४.७७) इत्यस्य अधिकारः | अनुवृत्ति-सहितसूत्रं— '''सिजभ्यस्तविदिभ्यः च ङितः लस्य झेः''' '''जुस्''' |</big>
<big>अनेन लङि अभ्यस्तसंज्ञकधातोः परस्य झि-स्थाने जुस्-आदेशः | जुस् इत्यस्य अनुबन्धलोपे, रुत्वविसर्गौ, उः इति भवति | तर्हि अभ्यस्तसंज्ञकः धातुः अस्ति चेत्, लङि अन्-स्थाने उः इति प्रत्ययः भवति |</big>
<big><br />४. परस्मैपदस्य विधिलिङ्-लकारः सर्वत्र भिन्नः एव |</big>
Line 456 ⟶ 462:
<big>आहत्य हलादिपितः - ६, अजादिपितः - ७, हलाद्यपितः - ३८, अजाद्यपितः - २३ | प्रत्ययानां
<big>अधुना अन्तिमः एकः विचारणीयः | उपरि उक्तम् आसीत् यत् पित्त्वविषये यथा मूलप्रत्ययः तथैव सिद्धप्रत्ययः | मूलस्य पित्त्वं चेत्, सिद्धस्यापि पित्त्वम् इति | किञ्च अत्र
<big>१. लोट्-लकारस्य उत्तमपुरुषे '''आनि''', '''आव''', '''आम''','''ऐ''', '''आवहै''', '''आमहै''' | '''आनि'''
Line 477 ⟶ 483:
<big>२. परस्मैपदे विधिलिङि यद्यपि
<big>परस्मैपदस्य विधिलिङि यासुट्-आगमः भवति, इति अस्माभिः दृष्टम् | '''यासुट् परस्मैपदेषूदात्तो ङिच्च''' (३.४.१०३) इत्यनेन लिङ्-लकारस्य परस्मैपदि-प्रत्ययानां यासुट्-आगमो भवति; स च आगमो ङिद्वत् | ङिद्वत् अतः '''क्ङिति च''' (१.१.५) इत्यनेन गुणनिषेधः | धातु-विकरणप्रत्यययोः मेलनेन यत् अङ्गं निष्पन्नं, तेन अङ्गेन ङिद्वत् यासुट्-आगमः दृश्यते न तु तिप्, सिप्, मिप् ये मूले पितः | मूल-प्रत्ययः पित् भवतु नाम, परन्तु अङ्गेन इदं पित्त्वं न दृश्यते यतः मध्ये ङिद्वत् यासुट्-आगमः अस्ति | मध्ये ङिद्वत् यासुट्-आगमः, अतः अङ्गेन केवलं ङिद्वत्त्वं दृश्यते | तस्मात् किमपि पित्-निमित्तकं कार्यं नार्हम् | फलितार्थः एवं यत् सिद्ध-प्रत्ययानां पित्त्वं नास्ति |</big>
३. <big>लोट्-लकारस्य मध्यपुरुषे '''हि''' | '''हि''' सिप् इत्यस्मात् आगतः अतः तस्य पित्त्वं स्यात् | किन्तु तस्य अपित्त्वं कुतः आगतम् ?</big>
<big><br />
लोटि परस्मैपदे मध्यपुरुषे सिप् प्रत्ययस्य स्थाने हि आदेशः भवति, अपिच्च भवति '''सेर्ह्यपिच्च''' ( ३.४. ८७) इत्यनेन सूत्रेण |</big>
Line 487 ⟶ 499:
<big>अस्मिन् करपत्रे बहुकिमपि उक्तं— प्रत्ययानां व्युत्पत्तिः दत्ता यत्र अदन्ते अनदन्ते भेदः वर्तते | एषां व्युत्पत्तीनां च बोधनेन महान् लाभः | तदा चतुर्विधाः सिद्ध-तिङ्प्रत्ययाः प्रदर्शिताः; ते अस्माभिः सम्यक्तया बोध्याः यतोहि सर्वाणि द्वितीयगणसमूह-तिङन्तरूपाणि तेषु आधारितानि |</big>
<big>परिशिष्टम्</big>
<big>अत्र श्रीराममहोदयः अतीव सुन्दररीत्या, सूत्रसहितदृष्ट्या परस्मैपदि- अनदन्ताङ्गानां लट्, लोट्, लङ्, विधिलिङ् इत्येषामपितिङ्-सिद्धिः चित्रत्वेन निरूपितवान् । ततः अधोभागे आत्मनेपदि-अदन्ताङ्गानां लट्, लोट्, लङ्, विधिलिङ् इत्येषामपि तिङ्-सिद्धिः चित्रत्वेन निरूपितवान्—</big>
[[File:Ting-pratyayaH.jpg-3 (1).jpg|border|center|frameless|641x641px|तिङ्-सिद्धिः लट्]]
[[File:Anadanta-parasmaipadi-lot.jpg|border|center|frameless|641x641px]]
[[File:Anadanta-parasmaipadi-lang.jpg|border|center|frameless|641x641px]]
[[File:Anadanta-parasmaipadi-vidhi-ling.jpg|border|center|frameless|641x641px]]
[[File:Anadanta-AtmanEpadi-lat.jpg|border|center|frameless|641x641px]]
[[File:Anadanta-AtmanEpadi-lot.jpg|border|center|frameless|641x641px]]
[[File:Anadanta-AtmanEpadi-lang.jpg|border|center|frameless|641x641px]]
[[File:Anadanta-AtmanEpadi-vidhi-ling (1).jpg|border|center|frameless|641x641px|Anadanta-AtmanEpadi-vidhi-ling (1)]]
|