page_and_link_managers, Administrators
5,097
edits
6---sArvadhAtukaprakaraNam-anadantam-aGgam/08---dhAtupAThe-hal-sandhiH-1: Difference between revisions
6---sArvadhAtukaprakaraNam-anadantam-aGgam/08---dhAtupAThe-hal-sandhiH-1 (view source)
Revision as of 11:28, 24 April 2024
, 25 days agono edit summary
m (Vidhya moved page 08 - धातुपाठे हल्-सन्धिः १ to 08 - धातुपाठे हल्-सन्धिः १ without leaving a redirect) |
No edit summary |
||
| (13 intermediate revisions by 3 users not shown) | |||
Line 1:
{{DISPLAYTITLE: 08 - धातुपाठे हल्-सन्धिः १}}
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
!ध्वनिमुद्रणानि
Line 46 ⟶ 47:
<big>यावन्तः प्रत्ययाः धातुभ्यः विहिताः सन्ति, ते सर्वे आरभ्यन्ते एभिः अच्-वर्णैः (नाम अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ए, ऐ इत्येभिः) अथवा एभिः हल्-वर्णैः— य्,
Line 53 ⟶ 54:
<big>A. धातुः हलन्तः, प्रत्ययस्य प्रथमवर्णः अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ए, ऐ; य्,
Line 68 ⟶ 69:
<big>अबिभय् + उः → अबिभयुः (प्रत्ययः उदादिः)</big>
<big>
<big>रुन्ध् + ए → रुन्धे (प्रत्ययः एदादिः)</big>
Line 111 ⟶ 112:
<big>१. हलन्तेभ्यो धातुभ्यो लङ्-लकारस्य त्-प्रत्ययः स्-प्रत्ययश्चेत्यनयोः योजनविधिः</big>
<big>२. हलन्तेभ्यो
<big>३. हलन्तेभ्यो
<big>४. हलन्तेभ्यो धातुभ्यो धकारादिप्रत्ययानां योजनविधिः</big>
Line 121 ⟶ 122:
<big>लङ्-लकारस्य त्-प्रत्ययः स्-प्रत्ययश्चेत्यनयोः अपृक्त-संज्ञा भवति |
Line 140 ⟶ 141:
<big>'''हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात् सुतिस्यपृक्तं हल्''' (६.१.६७) = हलन्तात्, दीर्घङ्यन्तात्, दीर्घाबन्तात् च सु-ति-सि इत्येषाम् अपृक्तसंज्ञकस्य हलः लोपः | अनेन प्रथमाविभक्तौ सु इत्यस्य स्-लोपः, लङि प्रथमपुरुषे त्-लोपः, मध्यमपुरुषे स्-लोपश्च | हल् च ङी च आप् च तेषाम् इतरेतरद्वन्द्वः हल्ङ्यापः, तेभ्यः हल्ङ्याब्भ्यः | सुश्च, तिश्च, सिश्च तेषां समाहारद्वन्द्वः, सुतिसि, सुतिसिनः अपृक्तं सुतिस्यपृक्तम् | हल्ङ्याब्भ्यः पञ्चम्यन्तं, दीर्घात् पञ्चम्यन्तं, सुतिस्यपृक्तं प्रथमान्तं, हल् प्रथमान्तम्, अनेकपदमिदं सूत्रम् | '''लोपो व्योर्वलि''' (६.१.६५) इत्यस्मात् '''लोपः''' इत्यस्य अनुवृत्तिः; अत्र कर्मणि प्रयोगे '''लुप्यते''' इति रूपविकारः | अनुवृत्ति-सहितसूत्रम्— '''दीर्घात् हल्ङ्याब्भ्यो सुतिसि
Line 275 ⟶ 276:
<big>अजागृ + त् → गुणः →
<big>अजागृ + स् → गुणः →
Line 284 ⟶ 285:
<big>प्रथमे सोपाने तिङ्-प्रत्ययः संयोजितः अतः '''सुप्तिङन्तं पदम्''' (१.४.१४) इत्यनेन पदं जातम् | यद्यपि त्-प्रत्ययः स्-
Line 341 ⟶ 342:
<big>पितृ + ङस् → अनुबन्धलोपे → पितृ + अस् → '''ऋत उत्''' (६.१.
Line 348 ⟶ 349:
<big>'''राल्लोपः''' (६.४.२१) = रेफात् परस्य छकारस्य वकारस्य च लोपो भवति क्वि, झलादि-प्रत्ययः, अनुनासिकः च परे अस्ति चेत् | रात् पञ्चम्यन्तं, लोपः प्रथमान्तं, द्विपदमिदं सूत्रम् | '''च्छ्वोः शूडनुनासिके च''' (६.४.१९) इत्यस्मात् '''च्छ्वोः''' इत्यस्य अनुवृत्तिः; अत्र धेयं यत् अनुवृत्तौ '
Line 355 ⟶ 356:
<big>अमोमुर्छ् + त् → '''राल्लोपः''' (६.४.२१) इत्यनेन छ्-लोपः →
Line 364 ⟶ 365:
<big>मोमुर्छ् + मि (लटि) → मकारस्य अनुनासिकत्वात् '''राल्लोपः''' (६.४.२१) इत्यनेन छलोपः →
<big>मोमुर्छ् + मः → मकारस्य अनुनासिकत्वात् '''राल्लोपः''' (६.४.२१) इत्यनेन छलोपः →
Line 374 ⟶ 375:
<big>भ्वादौ तुर्वी-धातुः → तुर्व् → यङ्लुगन्तधातुः तोतुर्व्</big>
<big>तोतुर्व् + मि → मकारस्य अनुनासिकत्वात् '''राल्लोपः''' (६.४.२१) इत्यनेन वलोपः →
<big>तोतुर्व् + मः → मकारस्य अनुनासिकत्वात् '''राल्लोपः''' (६.४.२१) इत्यनेन वलोपः →
<big>(**जिज्ञासुभिः पृच्छ्यते यत् '''उपधायां च''' (८.२.७८) इत्यस्य कृते धातुसंज्ञा एव अपेक्षते अतः तिङ्-प्रत्ययस्य विधानात् प्रागेव अनेन उपधादीर्घः क्रियेत | तस्मिन् समये '''राल्लोपः''' (६.४.२१) इत्यस्य प्रसक्तिरेव नास्ति | तथा कुर्मश्चेत्, न केवलं '''राल्लोपः''' (६.४.२१) इत्यनेन दैर्घ्यस्य
Line 389 ⟶ 390:
<big>[अग्रे
Line 416 ⟶ 417:
<big>अस्मिन्नेव प्रसङ्गे कोऽपि प्रष्टुं शक्नोति यत् लङि त्-लोपे सति 'असन्स्त्' इति स्थितौ संयोगः अस्ति त्रयाणां वर्णानां—नकारसकारतकाराणाम् | तस्मात् सकारः संयोगस्य आदौ नास्ति इति कृत्वा '''स्कोः संयोगाद्योरन्ते च''' (८.२.२९)
Line 422 ⟶ 423:
<big>पुनः अन्यप्रश्नः— '''स्कोः संयोगाद्योरन्ते च''' (८.२.२९) इत्यनेन यः सकारलोपः, सः तु '''संयोगान्तस्य लोपः''' (८.२.२३)
Line 495 ⟶ 496:
<big>'''दादेर्धातोर्घः''' (८.२.३२) = दकारादिधातोः हकारस्य स्थाने घकारादेशो भवति झलि पदान्ते च | दः आदौ यस्य स दादिः, तस्य दादेः, बहुव्रीहीः | दादेः
Line 584 ⟶ 585:
<big>अचकास् + स् → स्-लोपः → अचकास् → '''सिपि धातो रुर्वा''' (८.२.७४) इत्यनेन विकल्पेन रु-आदेशः → अचकाद् / अचकारु → अचकारु चेत् उ इत्यस्य इत्-संज्ञा लोपश्च, '''खरवसानयोर्विसर्जनीयः''' (८.३.१५) इत्यनेन अवसाने
Line 602 ⟶ 603:
<big>अमोमोद् + स् → '''हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात् सुतिस्यपृक्तं हल्''' इत्यनेन स्-लोपः → अमोमोद् इति पदम् → '''वाऽवसाने''' (८.४.५६) इत्यनेन विकल्पेन पदान्ते चर्-आदेशः → अमोमोत् / अमोमोद् → '''दश्च''' इत्यनेन अन्तिमदकारस्य विकल्पेन रुत्वम् → अमोमोद् / अमोमोरु → अमोमोरु चेत् उ इत्यस्य इत्-संज्ञा लोपश्च, '''खरवसानयोर्विसर्जनीयः''' इत्यनेन अवसाने
Line 650 ⟶ 651:
<big>'''वाऽवसाने''' (८.४.५६) = अवसाने झलः विकल्पेन
Line 716 ⟶ 717:
<big>जुहोत्यादिगणे—</big>
<big>धन् → दधन्, धिष् → दिधिष्, निज् → नेनिज्,
Line 807 ⟶ 808:
<big>सिपि परे अवरीवृत् → यथा तिपि परे → अवरीवर्त् / अवरीवर्द् → '''दश्च''' (८.२.७५) इत्यनेन सिपि परे धातोः पदान्त-दकारस्य स्थाने विकल्पेन रु-आदेशो भवति →
Line 813 ⟶ 814:
<big>'''ढ्रलोपे पूर्वस्य दीर्घोऽणः''' (६.३.१११) = ढरेफयोर्लोपनिमित्तयोः पूर्वस्याणो दीर्घः | ढकाररेफयोः लोपस्य निमित्तकढकाररेफे परे, अण्-प्रत्याहारे स्थितस्य दीर्घादेशो भवति | ढ्रलोपे इति द्वन्द्वगर्भ-उपपदतत्पुरुषसमासः— ढ् च
<big>विसर्गसन्धौ रेफस्य प्रसिद्धोदाहरणम् | पुनः रमते →
Line 840 ⟶ 841:
<big>[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/
| |||