Samskrita Vyakaranam

6---sArvadhAtukaprakaraNam-anadantam-aGgam/12---tinganteShu-halsandhi-kAryANi---saMgrahaH: Difference between revisions

Page Discussion

6---sArvadhAtukaprakaraNam-anadantam-aGgam/12---tinganteShu-halsandhi-kAryANi---saMgrahaH (view source)

Revision as of 20:43, 25 August 2021

9 bytes removed ,  2 years ago
no edit summary
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
 
(8 intermediate revisions by 5 users not shown)
Line 1:
{{DISPLAYTITLE: 12 - तिङन्तेषु हल्सन्धिकार्याणि - सङ्ग्रहः}}
'''[WORK IN PROGRESS]'''
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
!'''<big>ध्वनिमुद्रणानि--</big>'''▼
|+-▼
|<big>'''2018-वर्गः'''</big>▼
|-
|<big>१) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/132_dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-1_sakAre-pare_2018-08-29.mp3 dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-1_sakAre-pare_2018-08-29]</big>▼
|-
|<big>२) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/133_dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-2_takAre-thakAre-ca-pare_2018-09-05.mp3 dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-2_takAre-thakAre-ca-pare_2018-09-05]</big>▼
|-
|<big>३) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/134_dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-3_sa-ta-tha-cintanam__dhakAre-pare_2018-09-12.mp3 dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-3_sa-ta-tha-cintanam_+_dhakAre-pare_2018-09-12]</big>▼
|-
|<big>४) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/135_dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-4_dhakAre-pare__vishiShTAbhyAsaH----_2018-09-19.mp3 dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-4_dhakAre-pare_+_vishiShTAbhyAsaH---लोलुञ्च्‌-लटि_2018-09-19]</big>▼
|-
|<big>'''2015-वर्गः'''</big>▼
|-
|<big>१) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/45a_dhatu-patheHal-sandhi-samgrahah-1__2015-07-01.mp3 dhAtu-pAThe hal-sandhi-saMgrahaH-1__2015-07-01]</big>▼
|-
|<big>२) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/46_dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-1_sakArAdi-pare_2015-07-08.mp3 dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-1_sakArAdi-pare_2015-07-08]</big>▼
|-
|<big>३) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/47_dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-2_takArAdi-pare_thakArAdi-pare-ca_2015-07-15.mp3 dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-2_takArAdi-pare_thakArAdi-pare-ca_2015-07-15]</big>▼
|-
|<big>४) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/48_dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-3_dhakArAdi-pare_2015-07-22.mp3 dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-3_dhakArAdi-pare_2015-07-22]</big>▼
|}
 
 
▲<big>ध्वनिमुद्रणानि--</big>
 
▲<big>2018-वर्गः</big>
 
▲<big>१) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/132_dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-1_sakAre-pare_2018-08-29.mp3 dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-1_sakAre-pare_2018-08-29]</big>
 
▲<big>२) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/133_dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-2_takAre-thakAre-ca-pare_2018-09-05.mp3 dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-2_takAre-thakAre-ca-pare_2018-09-05]</big>
 
▲<big>३) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/134_dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-3_sa-ta-tha-cintanam__dhakAre-pare_2018-09-12.mp3 dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-3_sa-ta-tha-cintanam_+_dhakAre-pare_2018-09-12]</big>
 
▲<big>४) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/135_dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-4_dhakAre-pare__vishiShTAbhyAsaH----_2018-09-19.mp3 dhAtu-pAThe-hal-sandhi-samagra-cintanam-4_dhakAre-pare_+_vishiShTAbhyAsaH---लोलुञ्च्‌-लटि_2018-09-19]</big>
 
 
▲<big>2015-वर्गः</big>
 
▲<big>१) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/45a_dhatu-patheHal-sandhi-samgrahah-1__2015-07-01.mp3 dhAtu-pAThe hal-sandhi-saMgrahaH-1__2015-07-01]</big>
 
▲<big>२) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/46_dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-1_sakArAdi-pare_2015-07-08.mp3 dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-1_sakArAdi-pare_2015-07-08]</big>
 
▲<big>३) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/47_dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-2_takArAdi-pare_thakArAdi-pare-ca_2015-07-15.mp3 dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-2_takArAdi-pare_thakArAdi-pare-ca_2015-07-15]</big>
 
▲<big>४) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam-PaniniiyaStudyII/48_dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-3_dhakArAdi-pare_2015-07-22.mp3 dhAtu-pAThe_hal-sandhi-saMgrahaH-3_dhakArAdi-pare_2015-07-22]</big>
 
 
Line 31 ⟶ 33:
<u><big>सकारादौ प्रत्यये परे सन्धिकार्याणि</big></u>
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|!'''<big>पूर्ववर्णः</big>'''
|!'''<big>आदेशः</big>'''
|!'''<big>कार्यम्</big>'''
|!'''<big>सूत्रम्</big>'''
|!'''<big>उदाहरणम्‌</big>'''
|-
|<big>क्‌ + स्</big>
Line 225 ⟶ 227:
|<big>जाहय्‌ + सि → जाहसि</big>
|-
|<big>र्‍र् + स्‌</big>
|<big>र्‍र् + ष्‌</big>
|<big>रेफस्य किमपि कार्यं न, सकारस्य षत्वम्‌</big>
|<big>आदेशप्रत्यययोः</big>
|<big>जागर्‍जागर् + सि → जागर्षि</big>
|-
|<big>ल्‌ + स्‌</big>
Line 275 ⟶ 277:
|}
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|!'''<big>पूर्ववर्णः</big>'''
|!'''<big>आदेशः</big>'''
|!'''<big>कार्यम्</big>'''
|!'''<big>सूत्रम्</big>'''
|!'''<big>उदाहरणम्‌</big>'''
|-
| rowspan="3" |<big>ह्‌ + स्</big>
Line 370 ⟶ 372:
|<big>                → नत्स्यति</big>
|}
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
!<big>'''पूर्ववर्णाः'''</big>
|+'''<big><u>अयं सङ्ग्रहः</u></big>'''
|!<big>'''पूर्ववर्णाःआदेशः'''</big>
|<big>'''आदेशः'''</big>▼
|-
|<big>क्‌, ख्‌, ग्‌, घ्‌‍, च्‌, छ्‌, ज्‌, झ्‌, ढ्‌, श्‌, ष्‌, ह्‌</big>
Line 393 ⟶ 394:
|<big>लोपः</big>
|-
|<big>र्‌र्, ल्</big>
|<big>न किमपि</big>
|-
Line 403 ⟶ 404:
|<big>आर्धधातुके परे तकारः</big>
|}
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
!'''<big>पूर्ववर्णः</big>'''
▲|+
▲|<big>!'''<big>आदेशः'''</big>'''
<big><u>तकारादि-थकारादि-प्रत्यययोः परयोः सन्धिकार्याणि</u></big>
|!'''<big>पूर्ववर्णःकार्यम्</big>'''
|!'''<big>आदेशःसूत्रम्</big>'''
|!'''<big>कार्यम्उदाहरणम्‌</big>'''
|'''<big>सूत्रम्</big>'''
|'''<big>उदाहरणम्‌</big>'''
|-
|<big>क्‌ + त्‌/थ्‌</big>
Line 576 ⟶ 575:
|}
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|!<big>'''पूर्ववर्णः'''</big>
|!<big>'''आदेशः'''</big>
|!<big>'''कार्यम्'''</big>
|!<big>'''सूत्रम्'''</big>
|!<big>'''उदाहरणम्‌'''</big>
|-
|<big>त् + त्‌/थ्</big>
Line 656 ⟶ 655:
|<big>किमपि कार्यं न</big>
|
|<big>जागर्‍जागर् + ति → जागर्ति</big>
|-
|<big>ल् + त्‌/थ्</big>
Line 824 ⟶ 823:
|}
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|+!<big><u>अयं सङ्ग्रहः</u>पूर्ववर्णाः</big>
|!<big>पूर्ववर्णाःआदेशः</big>
|<big>आदेशः</big>
|-
|<big>घ्‌, झ्‌, ध्‌, भ्</big>
Line 855 ⟶ 853:
|<big>लोपः</big>
|-
|<big>र्‍र्, ल्‌</big>
|<big>न किमपि</big>
|-
Line 867 ⟶ 865:
|<big>ढकारः/घकारः, तथयोः धकारादेशः, ढघयोः जश्त्वम्‌</big>
|}
 
 
<big><u>धकारादौ प्रत्यये परे सन्धिकार्याणि</u></big>
 
 
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|!'''<big>पूर्ववर्णः</big>'''
|!'''<big>आदेशः</big>'''
|!'''<big>कार्यम्</big>'''
|!'''<big>सूत्रम्</big>'''
|!'''<big>उदाहरणम्‌</big>'''
|-
|<big>क्‌ + ध्‌</big>
Line 1,037 ⟶ 1,040:
|}
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|!'''<big>पूर्ववर्णः</big>'''
|!'''<big>आदेशः</big>'''
|!'''<big>कार्यम्</big>'''
|!'''<big>सूत्रम्</big>'''
|!'''<big>उदाहरणम्‌</big>'''
|-
|<big>त् + ध्‌</big>
Line 1,134 ⟶ 1,137:
|}
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|!<big>'''पूर्ववर्णः'''</big>
|!<big>'''आदेशः'''</big>
|!<big>'''कार्यम्'''</big>
|!<big>'''सूत्रम्'''</big>
|!<big>'''उदाहरणम्‌'''</big>
|-
| rowspan="4" |<big>ह्‌ + ध्‌</big>
Line 1,303 ⟶ 1,306:
 
 
<big>'''चरफलोश्च''' (७.४.८७) = चर्‌‍चर्, फल्‌, इत्यनयोः धात्वोः अभ्यासस्य नुक्‌-आगमो भवति यङि यङ्लुकि च | इदं सूत्रं पृथक्तया उक्तं येन अग्रे केवलं चर्‍चर्, फल्‌, इत्यनयोः '''उत्परस्यातः''' (७.४.८८) इत्यनेन अभ्यासोत्तर-अतः उत्त्वं स्यात्‌ | चरश्च फल्‌ च तोरितरेतरद्वन्द्वः चरफलौ, तयोः चरफलोः | चरफलोः षष्ठ्यन्तं, चाव्ययं, द्विपदमिदं सूत्रम्‌ | '''अत्र लोपोऽभ्यासस्य''' (७.४.५८) इत्यस्मात्‌ '''अभ्यासस्य''' इत्यस्य अनुवृत्तिः | '''गुणो यङ्लुकोः''' (७.४.८२) इत्यस्मात्‌ '''यङ्लुकोः''' इत्यस्य अनुवृत्तिः | '''नुगतोऽनुनासिकान्तस्य''' (७.४.८५) इत्यस्मात्‌ '''नुक्‌''' इत्यस्य अनुवृत्तिः | '''अङ्गस्य''' (६.४.१) इत्यस्य अधिकारः | अनुवृत्ति-सहितसूत्रं— '''चरफलोः च अङ्गस्य अभ्यासस्य नुक्‌ यङ्लुकोः''' |</big>
 
 
<big>'''उत्परस्यातः''' (७.४.८८) = चर्‌चर्, फल्‌, इत्यनयोः धात्वोः अभ्यासात्‌ परस्य ह्रस्व-अकारस्य स्थाने उत्‌ आदेशो भवति यङि यङ्लुकि च | उत्‌ प्रथमान्तं, परस्य षष्ठ्यन्तम्‌, अतः षष्ठ्यन्तं, त्रपदमिदं सूत्रम्‌ | '''अत्र लोपोऽभ्यासस्य''' (७.४.५८) इत्यस्मात्‌ '''अभ्यासस्य''' इत्यस्य विभक्तिपरिणामं कृत्वा '''अभ्यासात्‌''' इति अनुवृत्तिः | '''चरफलोश्च''' (७.४.८७) इत्यस्मात्‌ '''चरफलोः''' इत्यस्य अनुवृत्तिः | '''गुणो यङ्लुकोः''' (७.४.८२) इत्यस्मात्‌ '''यङ्लुकोः''' इत्यस्य अनुवृत्तिः | '''अङ्गस्य''' (६.४.१) इत्यस्य अधिकारः | अनुवृत्ति-सहितसूत्रं— '''चरफलोः च अङ्गस्य अभ्यासात्‌ परस्य अतः उत्‌ यङ्लुकोः''' |</big>
 
 
Line 1,312 ⟶ 1,315:
 
 
<big>चर्‌‍चर् → चर्‌‍चर् चर्‌‍‍चर् → च चर्‌‍चर् → चञ्चर्‌‍चञ्चर् → चञ्चुर्‌‍चञ्चुर् इति यङ्लुगन्तधातुः</big>
 
 
<big>चञ्चुर्‌‍चञ्चुर् + ति → '''हलि च''' (८.२.७७) → चञ्चूर्ति</big>
 
 
Line 1,324 ⟶ 1,327:
 
 
<big>प्रश्नः अस्ति यत्‌ तपकरणस्य सामर्थ्यात्‌ यया रीत्या गुणः निवारितः, किमर्थं न एवमेव चञ्चुर्‌‍चञ्चुर् + ति इति स्थितौ '''हलि च''' (८.२.७७) इत्यनेन यः दीर्घादेशः प्रसक्तः, सोऽपि निवारितो भवेत्‌ किल | अत्र किन्तु '''पूर्वत्रासिद्धम्‌''' (८.२.१) इत्यनेन '''उत्परस्यातः''' (७.४.८८) इत्यस्य दृष्ट्या '''हलि च''' (८.२.७७) इत्यस्य अस्तित्वं नास्ति अतः '''उत्परस्यातः''' (७.४.८८) इति सूत्रद्वारा यत्‌ तपकरणस्य सामर्थ्यां, तद्द्वारा बाधा न सम्भ्वति | किमर्थमिति चेत्‌, उच्यते | '''पूर्वत्रासिद्धम्‌''' (८.२.१) इत्यस्य द्विविधं कार्यम्‌ अस्माभिः अधीतं— शास्त्रासिद्धं, कार्यासिद्धञ्च | शास्त्रासिद्धं भवति यत्र सूत्रद्वयं युगपत्‌ प्रसक्तं; तत्र पूर्वसूत्रं प्रति त्रिपाद्यां स्थितं परसूत्रम्‌ असिद्धिम्‌ | अपि च त्रिपाद्यां स्थितस्य परसूत्रस्य कार्यं पूर्वमेव जातमिति चेत्‌, तत्र पूर्वसूत्रं प्रति तच्च कार्यम्‌ असिद्धम्‌ | नाम यद्यपि कार्यं जातं, तथापि न दृश्यते पूर्वसूत्रेण | अधुना अनयोः द्विविधयोः कार्ययोः मध्ये अत्र प्रकृतस्थितिः उभयत्रापि न सङ्गच्छते | यतोहि द्वयोः प्रसक्तिः युकपत्‌ नस्ति अपि च यस्य ('''उत्परस्यातः''' (७.४.८८) इत्यस्य) कार्यं जातं; तत्सूत्रं तु '''हलि च''' (८.२.७७) प्रति पूर्वसूत्रं न तु परसूत्रम्‌ | तर्हि न शास्त्रासिद्धं, न वा कार्यासिद्धम्‌ |</big>
 
 
Vidhya
page_and_link_managers, Administrators
5,097

edits

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/4945...9679"