01---dhAtugaNaparicayah/1---dhAtugaNAH: Difference between revisions
01---dhAtugaNaparicayah/1---dhAtugaNAH
Content deleted Content added
Vamsisudha (talk | contribs) No edit summary |
No edit summary |
||
(51 intermediate revisions by 5 users not shown) | |||
Line 1:
{{DISPLAYTITLE:1 - धातुगणाः}}
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
!<big>ध्वनिमुद्रणानि--</big>
Line 34 ⟶ 15:
|<big>५) [https://archive.org/download/Samskrita-Vyakaranam-2014_Paniniiya-Study-I/03_dasha_dhatuganah_2_2014-09-16.mp3 दश धातुगणाः-2 2014-09-16]</big>
|}
<big>'''दशगणाः'''</big>
Line 49 ⟶ 30:
<big>ति – तिङ्-प्रत्ययः [लकारं निर्दिशति] |</big>
<big><br />▼
<big><br /></big>▼
▲<big><br />अत्र सन्ति धातूनां दश गणाः | पश्यतु कथं भिन्नगणेषु विकरण-प्रत्ययाः भिद्यन्ते | वस्तुतः विकरणप्रत्ययानां भेदेन दश गणाः निर्मीयन्ते |</big>
<big><br />▼
▲<big>१. भ्वादिः (प्रथमः गणः = भू इत्यादयः धातवः; “'''भवति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि) | यस्य गणस्य आदौ भू-धातुः अस्ति, सः भ्वादि-गणः |</big>
<big>विकरण प्रत्ययः शप् → अ</big>
Line 61 ⟶ 43:
<big>उदा-- खाद् (खादति), पठ् (पठति), क्रीड् (क्रीडति), वद् (वदति); शुच् (शोचति), वृत् (वर्तते); जि (जयति), स्रु (स्रवति), हृ (हरति)</big>
=== <big> २. अदादिः (द्वितीयः गणः = अद् इत्यादयः धातवः; “'''अत्ति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big> ===▼
▲<big><br />
▲२. अदादिः (द्वितीयः गणः = अद् इत्यादयः धातवः; “'''अत्ति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big>
<big>विकरण प्रत्ययः नास्ति [शप् इत्यस्य लुक् (लोपः)]</big>
<big>उदा-- अस् (अस्ति), हन् (हन्ति), वच् (वक्ति); आस् (आस्ते), शी (शेते)</big>
=== <big> ३. जुहोत्यादिः (तृतीयः गणः = हु इत्यादयः धातवः; “'''जुहोति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big> ===▼
▲<big><br />
▲३. जुहोत्यादिः (तृतीयः गणः = हु इत्यादयः धातवः; “'''जुहोति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big>
<big>विकरण प्रत्ययः नास्ति [शपः श्लु (लोपः इव)] | लक्षणं = धातोः द्वित्वम् |</big>
<big>उदा-- दा (ददाति), धा (दधाति), भी (बिभेति), हा (जहाति)</big>
=== <big> ४. दिवादिः (चतुर्थः गणः = दिव् इत्यादयः धातवः; “'''दीव्यति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big> ===▼
▲<big><br />
▲४. दिवादिः (चतुर्थः गणः = दिव् इत्यादयः धातवः; “'''दीव्यति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big>
<big>विकरण प्रत्ययः श्यन् → य</big>
<big>उदा-- नश् (नश्यति), नृत् (नृत्यति), कुप् (कुप्यति), क्रुध् (क्रुध्यति), तुष् (तुष्यति); मन् (मन्यते), विद् (विद्यते)</big>
<big><br />▼
▲५. स्वादिः (पञ्चमः गणः = सु इत्यादयः धातवः;“'''सुनोति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big>
<big>विकरण प्रत्ययः श्नु → नु → नो</big>
<big>उदा-- आप् (आप्नोति), चि (चिनोति), शक् (शक्नोति), धू (धूनोति)</big>
=== <big> ६. तुदादिः (षष्ठः गणः = तुद् इत्यादयः धातवः;“'''तुदति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big> ===▼
▲६. तुदादिः (षष्ठः गणः = तुद् इत्यादयः धातवः;“'''तुदति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big>
<big>विकरण प्रत्ययः श → अ</big>
<big>उदा-- मिल् (मिलति), लिख् (लिखति), क्षिप् (क्षिपति), कृष् (कृषति)</big>
=== <big> ७. रुधादिः (सप्तमः गणः = रुध् इत्यादयः धातवः;“'''रुणद्धि'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big> ===▼
▲७. रुधादिः (सप्तमः गणः = रुध् इत्यादयः धातवः;“'''रुणद्धि'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big>
<big>विकरण प्रत्ययः श्नम् → न</big>
<big>उदा-- छिद् (छिनत्ति), तृद् (तृणत्ति), भिद् (भिनत्ति), भुज् (भुनक्ति) (भुङ्क्ते), युज् (युनक्ति)</big>
▲८. तनादिः (अष्टमः गणः = तन् इत्यादयः धातवः;“'''तनोति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big>
<big>विकरण प्रत्ययः उ → ओ</big>
<big>उदा-- कृ (करोति), तृण् (तृणोति=खादति), सन् (सनोति=ददाति)</big>
=== <big> ९. क्र्यादिः (नवमः गण: = क्री इत्यादयः धातवः; "'''क्रीणाति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big> ===▼
▲९. क्र्यादिः (नवमः गण: = क्री इत्यादयः धातवः; "'''क्रीणाति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big>
<big>विकरण प्रत्ययः श्ना → ना</big>
<big>उदा-- ग्रह् (गृह्णाति), ज्ञा (जानाति), अश् (अश्नाति=खादति), वृ (वृणाति), बन्ध् (बध्नाति), सि (सिनाति)</big>
▲१०. चुरादिः (दशमः गणः = चुर् इत्यादयः धातवः; “'''चोरयति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big>
=== <big> १०. चुरादिः (दशमः गणः = चुर् इत्यादयः धातवः; “'''चोरयति'''" इत्यादीनि क्रियापदानि)</big> ===
<big>स्वार्थे णिच् प्रत्ययः, तदा विकरण प्रत्ययः शप् → अ [अतः आहत्य "अय"]</big>
Line 125 ⟶ 89:
<big>[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/f/fc/1_-_dhAtugaNAH.pdf 1 - dhAtugaNaH.pdf] (30k)
<big>Swarup - July 2012</big>
<big>
▲<big><br />
<br /></big>
|