Samskrita Vyakaranam

13---bhAShita-saMskRutam//saMskrutashiKshaNasAmagrI/1---prathamastaraH: Difference between revisions

Page Discussion

13---bhAShita-saMskRutam//saMskrutashiKshaNasAmagrI/1---prathamastaraH (view source)

Revision as of 06:17, 2 August 2023

19,328 bytes added ,  9 months ago
no edit summary
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Line 8,474:
 
'''PAGE 21'''
----######################################################################################
 
== '''<big>२२. दिशाः</big>''' ==
{| class="wikitable"
|<big>पुरतः</big>
|[[File:Puratah2.jpg|frameless|263x263px]]
|-
|
|
|-
|<big>पृष्ठतः</big>
|[[File:Prushtatah.jpg|frameless|308x308px]]
|-
|
|
|-
|<big>वामतः</big>
|[[File:Vamatah2.jpg|frameless|218x218px]]
|-
|
|
|-
|<big>दक्षिणतः</big>
|[[File:Dakshinatah.jpg|frameless|243x243px]]
|-
|
|
|-
|<big>उपरि</big>
|[[File:Upari.jpg|frameless|225x225px]]
|-
|
|
|-
|<big>अधः</big>
|[[File:Adhah.jpg|frameless|225x225px]]
|}
====<big>अभ्यासः </big>====
{| class="wikitable"
| [[File:Puratah2.jpg|frameless|215x215px|center]]
|<big>मम पुरतः किम् अस्ति?</big>
|[[File:Sanganakam.jpg|center|frameless|200x200px]]
|<big><nowiki>मम पुरतः सड्गणकम् अस्ति |</nowiki></big>
|-
|
|
|
|
|-
|[[File:Prushtatah.jpg|frameless|207x207px|center]]
|<big>मम पृष्टतः किम् अस्ति?</big>
|[[File:Dvichakrika.jpg|center|frameless|200x200px]]
|<big>मम पृष्टतः द्विचक्रिका अस्ति ।</big>
|-
|
|
|
|
|-
|[[File:Vamatah2.jpg|frameless|218x218px|center]]
|<big>मम वामतः किम् अस्ति?</big>
|[[File:Dvaram.jpg|center|frameless|200x200px]]
|<big>मम वामतः द्वारम् अस्ति ।</big>
|-
|
|
|
|
|-
|[[File:Dakshinatah.jpg|frameless|222x222px|center]]
|<big>मम दक्षिणतः किम् अस्ति?</big>
|[[File:Vatayanam.jpg|center|frameless|200x200px]]
|<big>मम दक्षिणतः वातायनम् अस्ति।</big>
|-
|
|
|
|
|-
|[[File:Upari.jpg|frameless|206x206px|center]]
|<big>मम उपरि किम् अस्ति?</big>
|[[File:VyajanaM.jpg|center|frameless|200x200px]]
|<big>मम उपरि व्यजनम् अस्ति।</big>
|-
|
|
|
|
|-
|[[File:Adhah.jpg|frameless|195x195px|center]]
|<big>मम अधः  किम् अस्ति?</big>
|[[File:Kuttimah.png|center|frameless|300x300px]]
|<big>मम अधः कुट्टिमः अस्ति। </big>
|}
 
 
'''PAGE 22 PDF'''
----######################################################################################
 
== '''<big>२३. पञ्चम्यर्थे तः</big>''' ==
 
===<big>पञ्चम्यर्थे तः इति प्रयोगः सरलः। तः इति अव्ययपदम्। अतः सर्वेषु लिङ्गेषु तस्य रूपं समानम् ।</big>===
{| class="wikitable"
|<big>'''पञ्चमीविभक्तिः'''</big>
|
|<big>'''तः'''</big>
|-
|<big>विद्यालयात्</big>
|=
|<big>'''विद्यालयतः'''</big>
|-
|<big>नद्याः</big>
|=
|<big>'''नदीतः  '''</big>
|-
|<big>ग्रन्थात्</big>
|=
|<big>'''ग्रन्थतः'''</big>
|-
|<big>गृहात्</big>
|=
|<big>'''गृहतः'''</big>
|-
|<big>शालायाः</big>
|=
|<big>'''शालातः'''</big>
|-
|<big>बालकस्य</big>
|=
|<big>'''बालकतः'''</big>
|}
 
==== '''<big>पञ्चमीविभक्तेः तः इत्यनयोः अर्थभेदः नास्ति।</big>''' ====
{| class="wikitable"
! colspan="2" |
===<big>अवधेयम्</big>===
|-
!<big>अशुद्धम्</big>
!<big>शुद्धम्</big>
|-
|<big>अत्रतः</big>
|<big>अतः</big>
|-
|<big>तत्रतः                      </big>
|<big>ततः</big>
|-
|<big>कुत्रतः                    </big>
|<big>कुतः</big>
|-
|<big>उपरितः                </big>
| <big>उपरिष्टात्</big>
|}
 
 
===<big>कोष्ठके दत्तानि वाक्यानि पठतु अवगच्छतु च ।</big>===
{| class="wikitable"
|+
|-
|<big>गङ्गा हिमालयतः प्रवहति।</big>
|
|<big>पत्राणि वृक्षतः पतन्ति।</big>
|-
|<big>फलं  वृक्षतः पतति।</big>
|
|<big>माता शाटिका वस्त्रालयतः क्रीतवति।  </big>
|-
|<big>मोहनः विद्यालयतः आगच्छति।</big>
|
|<big>औषधयः  पृथिवीतः उद्भवन्ति।</big>
|-
|<big>शब्दः दूरवाणीतः भवति।</big>
|
|<big>युवकाः क्रीडाङ्गणतः आगच्छन्ति।</big>
|-
|<big>लोकयानं चेन्नैनगरतः गच्छति।</big>
|
|<big>कपयः वृक्षतः अवरोहन्ति ।</big>
|-
|<big>श्वासः नासिकातः आगच्छति।</big>
|
|<big>वयम् आचार्यतः ज्ञानं सम्पादयामः।</big>
|-
|<big>कमलं सरोवरतः जायते।</big>
|
|<big>कृषकाः नगरतः ग्रामं गच्छन्ति।</big>
|-
|<big>हस्ततः कङ्गणं पतति।</big>
|
|<big>नार्याः नदीतः जलम् आनयन्ति।</big>
|-
|<big>शीतलता कौमुदीतः प्रवहति।</big>
|
|<big>मधुरं पिपिलिकातः रक्षतु।</big>
|-
|<big>पुरुषः कार्यालयतः गृहम् आगच्छति।</big>
|
|<big>सः वित्तकोशतः धनम् आनयति।</big>
|}
===<big>अभ्यासः - उचितपदानि चित्वा कस्मात् किम् आगतः इति लिखतु</big>===
{| class="wikitable"
|<big>ग्रन्थालयतः</big>
|<big>औष्ण्यम्</big>
|-
|<big>दूरवाणीतः</big>
|<big>गन्धः</big>
|-
|<big>शीतपेटिकातः</big>
|<big>वृष्टिः</big>
|-
|<big>आतपतः</big>
|<big>पुस्तकम्</big>
|-
|<big>बीजतः</big>
|<big>चूर्णम्</big>
|-
|<big>तण्डुलतः    </big>
|<big>जलम्</big>
|-
|<big>रुग्णालयतः        </big>
|<big>क्षीरम्</big>
|-
|<big>गन्धवर्तिकातः</big>
|<big>शब्दः</big>
|-
|<big>क्षीरकेन्द्रतः</big>
|<big>औषधम्</big>
|-
|<big>सरोवरतः</big>
|<big>शैत्यम्</big>
|-
|<big>वित्तकोशतः</big>
|<big>अङ्कुरः</big>
|-
|<big>मेघतः</big>
|<big>धनम्</big>
|}
#<big>---- ---- ----</big>
# <big>---- ---- ----</big>
#<big>---- ---- ----</big>
#<big>---- ---- ----</big>
#<big>---- ---- ----</big>
#<big>---- ---- ----</big>
#<big>---- ---- ----</big>
#<big>---- ---- ----</big>
#<big>---- ---- ----</big>
#<big>---- ---- ----</big>
#<big>---- ---- ----</big>
 
 
<big>               </big>
==='''<big>अभ्यासः -</big> <big>कस्मात् किम् आगतम् इति लिखतु</big>'''===
 
 
[[File:Butterfly Life Cycle2.0.png|frameless|373x373px]]
#<big>---- ---- ----</big>
# <big>---- ---- ----</big>
#<big>---- ---- ----</big>
#<big>---- ---- ----</big>
===<big>पञ्चम्यर्थे तः इत्यस्य  प्रयोगः</big>===
{| class="wikitable"
|+
!<big>क्षीरकेन्द्रम्, हिमालयः, वाराणासी, क्रीडाङ्गणम्, नदी, नगरम्,  छुरिका,  आपणम्,  पाकशाला,</big> <big>कार्यालयम्    ग्रामः,  गोशाला,  मुखं,  यानम्,  पाञ्चालिका, वृक्षः,  ग्रन्थालयः, शाखा, बाष्पस्थाली।</big>
|}
 
==== <big> '''उपरिष्टात् कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयतु |'''                </big> ====
{| class="wikitable"
|<big>  १</big>
|<big>'''कुतः धूमः आगच्छति'''</big>
|<big>'''पाकशालातः धूमः आगच्छति।'''</big>
|-
|<big>  २</big>
|<big>भवती  कुतः क्षीरं क्रीणाति?        </big>
|
|-
|<big>  ३</big>
|<big>बाष्पः कुतः आगच्छति?</big>
|
|-
|<big>४</big>
|<big>यात्रिका कुतः पतति?</big>
|
|-
|<big>५</big>
|<big>भवान्  कुतः पुस्तकानि स्वीकरोति?</big>
|
|-
|<big>६</big>
|<big>गोपालकः कुतः गां  नयति?</big>
|
|-
|<big>७</big>
|<big>फलरसः कुतः श्रवति?</big>
|
|-
|<big>८</big>
| <big>खजूरः कुतः क्रीणाति?</big>
|
|-
|<big>९</big>
|<big>कृषकः कुतः आगच्छति?</big>
|
|-
|<big>१०</big>
|<big>कुतः फलानि पतति?</big>
|
|-
|<big>११</big>
|<big>बालकः कुतः आगच्छति?</big>
|
|-
|<big>१२</big>
|<big>ग्रामीणः कुतः जलम् आनयति?</big>
|
|-
|<big>१३</big>
|<big>पुष्पं कुतः पतितम्?</big>
|
|-
|<big>१४</big>
|<big>शब्दः कुतः आगच्छति?</big>
|
|-
|<big>१५</big>
|<big>रेल्यानं  कुतः आगच्छति?</big>
|
|-
| colspan="3" |<big>'''*उत्तराणि अधोभागे दत्तानि।'''</big>
|}
====<big>आवरणान्तर्गतेन शब्देन वाक्यानि पूरयत।</big>====
<big>उदाहरणम्</big>
 
<big>'''१.  जलं <u>द्रोणीतः</u> (द्रोणी) उद्गच्छति।'''</big>
 
<big>२. तैलं---------(कूपी)  स्रवति।</big>
 
<big>३. युवकाः----- (यानम्) कूर्दन्ति।</big>
 
<big>४. नदी ------   (गिरिः) प्रवहति।</big>
 
<big>५.  दध्यन्नं ----- (मार्जारः) रक्षतु।</big>
 
<big>६.  नवनीतं -----(दधि)  प्राप्नोति।</big>
 
<big>७.  वयं -----(समुद्रतीरम्) शङ्खम् आनयामः ।</big>
 
<big>८. सर्वकार:-----(भूकम्पः) जनान् रक्षति ।</big>
 
<big>९. मणिः --------(माला) पतति ।</big>
 
<big>१०. बालः -------(शाला) आगच्छति।</big>
 
<big>११. गायकः -----(सभा) बहिरागच्छति ।</big>
 
<big>१२. सा ---------(विदशराज्यम्) अत्र आगता ।</big>
 
<big>१३. अन्नं-------- (स्थालिका) पतति ।</big>
 
<big>१४. शब्दः ------(घण्टा) भवति ।</big>
 
<big>१५. नूपुरं -------(पादः) पतति।  </big>
 
<big>१६. धूमः ------(यानम्) आगच्छति।</big>
 
<big>१७. कृषकः -----(अजाः) कृषिभूमिं रक्षति ।</big>
 
<big>१८.वृष्टिः ------(मेघः) पतति।</big>
 
<big>१९.दन्तः -------(मुखं) पतति</big>
 
<big>२०.सा ---------(कपाटिका) पुस्तकानि स्वीकरोति।</big>
 
<big>२१.ध्वनिः ------(आकाशवाणी) भवति।</big>
 
<big>२२.बालकः ---- (वर्गः) बहिः तिष्ठति।</big>
 
<big>२३.शिशुः -----(शय्या) न उत्तिष्ठति।</big>
 
<big>२४.----- (वातनियन्त्रकः)  शैत्यम् आगच्छति।</big>
 
<big>२५.स:  ---- (विदेशः) आगन्तुम् इच्छति।</big>
 
<big>२६. अम्बा---(गृहम्) भोजनम् आनयति।</big>
 
<big>२७.  माला-----(नीलगिरी) प्रयाणं करोति।</big>
 
<big>२८. मोनिषा पुस्तकानि ----(विदेशः) आनयति।</big>
 
<big>२९. मातुलः वस्त्राणि ----(आपणः) क्रीतवान्।</big>
 
<big>३०. निर्झरः -----(पर्वतः) प्रवहति।</big>
 
 
<big> <nowiki>*</nowiki>'''उत्तराणि'''- १. पाकशालातः, २. क्षीरकेन्द्रतः, ३. बाष्पस्थालीतः, ४. यानतः, ५. ग्रन्धालयतः, ६. गोशालातः,  </big>
 
<big>        ७. छुरिकातः ८.आपणतः, ९. नगरतः, १०. वृक्षतः, ११. क्रीडाङ्गणतः, १२. नदीतः, १३.शाखातः,</big>
 
<big>        १४. मुखतः, १५. वाराणसीतः।</big>  
 
'''PAGE 23 PDF'''
----######################################################################################
 
== '''<big>२४. शीघ्रम् , मन्दं ,शनैः ,उच्चैः</big>''' ==
 
===<big>शीघ्रं , मन्दं ,शनैः ,उच्चैः च पठत, अवगच्छत च।</big>===
{| class="wikitable"
|+
|[[File:ShambUkaH.png|frameless|135x135px]]
|<big>शम्बूकः मन्दं गच्छति ।</big>
|-
|
|
|-
|[[File:SyenaH.png|frameless|141x141px]]
|<big>श्येनः शीघ्रं डयते ।  </big>
|-
|
|
|-
|[[File:KukuTTaH.png|frameless|138x138px]]
|<big>कुक्कुटः उच्चैः रवति ।</big>
|-
|
|
|-
|[[File:BaalikA.png|frameless|157x157px]]
|<big>बालिका शनैः रोदिति ।</big>
|}
===<big>अभ्यासः</big>===
==== <big>1. चित्रं दृष्ट्वा रिक्तस्थानं  पूरयतु।</big>====
{| class="wikitable"
![[File:RIShabhashakaTah.png|frameless|177x177px]]
{| class="wikitable"
!<big>ऋषभशकटः</big>
|}
![[File:UchchabhAShiNi.png|frameless|184x184px]]
{| class="wikitable"
!<big>उच्चभाषिणी</big>
|}
![[File:AshvaH.png|frameless|172x172px]]
{| class="wikitable"
!<big>अश्वः</big>
|}
![[File:Shashah.png|frameless|163x163px]]
{| class="wikitable"
!<big>शशः</big>
|}
|-
|
|
|
|
|-
|[[File:SiMhah.png|frameless|153x153px]]
{| class="wikitable"
!<big>सिंहः</big>
|}
|[[File:UllUkah.png|frameless|158x158px]]
{| class="wikitable"
!<big>उलूकः</big>
|}
|[[File:KUrmah.png|frameless|182x182px]]
{| class="wikitable"
!<big>कूर्मः</big>
|}
|[[File:VimAnam- shrIghram.png|frameless|208x208px]]
{| class="wikitable"
!<big>विमानम्</big>
|}
|}
==='''<big>शीघ्रं, मन्दं, शनैः, उच्चैः पठत अवगच्छत च।</big>'''===
<big>१. ऋषभशकटः ----- गच्छति ।</big>
 
<big>२. उच्चभाषिणी ---- शब्दं करोति ।</big>
 
<big>३. अश्वः  ------  धावति ।  </big>
 
<big>४. .शशः -----धावति ।              </big>
 
<big>५. सिंहः ------- गर्जति ।</big>
 
<big>६. उलूकः -----डयते ।</big>
 
<big>७. कुर्मः ------गच्छति।</big>
 
<big>८. विमानम्‌ ----गच्छति।</big>
 
===<big>2. अधोभागे दत्तान् शब्दान्  प्रयुज्य वाक्यानि  रचयतु ।</big>  ===
{| class="wikitable"
| colspan="3" | [[File:PaThati-khAdati-dhAvati.png|frameless|300x300px]]
|-
!'''<big>पठति</big>'''
!'''<big>खादति</big>'''
!'''<big>धावति</big>'''
|-
|
|
|
|-
| colspan="3" |[[File:GAyati-pachati-prakShalayati.png|frameless|300x300px]]
|-
!'''<big>गायति</big>'''
!'''<big>पचति</big>'''
!<big>प्रक्षालयति</big>
|}'''<big>यथा</big>'''
 
'''<big>बालकः शीघ्रं पठति।</big>'''
#<big>---- ---- ----।</big>
#<big>---- ---- ----।</big>
#<big>---- ---- ----।</big>
#<big>---- ---- ----।</big>
#<big>---- ---- ----।</big>
===<big>3. शीघ्रं, मन्दं, शनैः, उच्चैः च  इत्येतेषु उचित-पदेन रिक्तस्थानं पूरयत।</big>===
<big>१.पण्डितः -------- श्लोकान् स्मरति।</big>
 
<big>२.गुरुः ---------धर्मं बोधयति ।</big>
 
<big>३.रुग्णः -------- भाषयति।</big>
 
<big>४.बालकः------- उत्तरं प्राप्तवान्।</big>
 
<big>५. युवकः ----- यानं चालयति।</big>
 
<big>६.शिशुः------- रोदिति ।</big>
 
<big>७.सस्यानि-------वर्धन्ते ।</big>
 
<big>८. नदी ------- प्रवहति ।</big>
 
<big>९.पाठम् ----- पठतु ।</big>
 
<big>१०. चिन्तयित्वा ------ लिखतु।</big>
 
===<big>4. आवरणे सूचितानां शब्दानां साहाय्येन अधो निर्दिष्टानां प्रश्नानाम् उत्तरं लिखतु।</big>===
'''<big>(शीघ्रं,मन्दं, शनैः, उच्चैः )</big>'''
 
<big>१.यानं कथं गच्छति ?</big>
 
<big>२. कूर्मः कथं गच्छति ?</big>
 
<big>३.गजः कथं गच्छति ?</big>
 
<big>४.विमानं कथम् उड्डयते ?</big>
 
<big>५.सिंहः कथं गर्जति ?</big>
 
<big>६.चोरः कथं धावति ?</big>
 
<big>७.मार्जारः कथं गच्छति ?</big>
 
<big>८.छात्राः कथं कोलाहलं करोति ?</big>
 
<big>९. वृद्धा कथं भाषते ?</big>
 
<big>१०.पुष्पं कथं विकसति ?</big>
 
<big>११. बालकः कथं पठति ?</big>
 
<big>१२. मृगाः कथं धावन्ति ?</big>
 
<big>१३. वृद्धः कथं गच्छति ?</big>
 
<big>१४.  मीनाः कथं तरन्ति ?</big>
 
<big>१५. कन्दुकः कथं पतति ?</big>
 
'''PAGE 24 PDF'''
----
----
Aurobind Padiyath
deletepagepermission, page_and_link_managers, teachers
2,632

edits

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/20820"