Samskrita Vyakaranam

13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/ktvA-lyap: Difference between revisions

Page Discussion

13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/ktvA-lyap (view source)

Revision as of 20:50, 11 August 2023

12,573 bytes added ,  9 months ago
no edit summary
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
 
(13 intermediate revisions by 4 users not shown)
Line 1:
{{DISPLAYTITLE:३९. क्त्वा- ल्यप्}}
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']]
 
== <big>'''क्त्वा- ल्यप् प्रयोगः'''</big> ==
 
<big>क्त्वा, ल्यप् इति प्रत्ययौ स्तः।</big>
 
<big>एकः कर्ता कार्यद्वयं क्रमेण करोति । पूर्वकार्यं यद् अस्ति तस्य सूचना धातोः क्त्वान्तरूपेण भवति।  </big>
<big>क्त्वा , ल्यप् इति प्रत्ययौ स्तः।</big>
 
<big>यदि धातुः उपसर्गसहितः भवति तर्हि क्त्वाप्रत्ययस्य स्थाने ल्यप्-प्रत्ययः भवति।</big>
<big>एकः कर्ता कार्यद्वयं क्रमेण करोति । पूर्वकार्यं यद अस्ति तस्य सूचना धातोः क्त्वान्तरूपेण भवति।  </big>
 
<big>क्त्वान्तशब्दाः, -ल्याप्‌प्रत्ययान्तशब्दाः अव्ययानि भवन्ति।</big>
<big>यदि धातुः उपसर्गसहितः भवति भवति तर्हि क्त्वाप्रत्ययस्य स्थाने ल्यप्-प्रत्ययः भवति।</big>
 
<big>क्त्वान्त् -ल्याप्‌प्रत्ययान्तानि अव्ययानि स्तः।</big>
 
=== <big>'''क्त्वा प्रत्ययः'''</big> ===
 
===<big>'''क्त्वा प्रत्ययः'''</big>===
 
<big>'''ध्यानेन पठतु---'''</big>
 
{| class="wikitable"
!| colspan="2" |<big>'''प्रथमं कार्यं । द्वितीयं कार्यम्'''</big>
!<big>क्त्वान्त रुपम्क्त्वान्तरूपम्</big>
|-
|<big>बालकः देवालयं गच्छति।</big>
|<big>बालकःसः अर्चति।</big>
|<big>बालकः देवालयं गत्वा अर्चति।</big>
|-
|<big>बालकः खादति।</big>
|<big>बालकःसः पिबति।</big>
|<big>बालकः खादित्वा पिबति।</big>
|-
|<big>माता स्‍नाति।</big>
|<big>मातासा मोदकं पचति।</big>
|<big>माता स्‍नात्वा मोदकं पचति।</big>
|-
|<big>सः क्रीडति।</big>
|<big>सः खादति।</big>
|<big>सः क्रीडित्वा खादति।</big>
|-
|<big>त्वं पुस्तकं पठसि।</big>
|<big>त्वंत्वम् उत्तरं देहि।</big>
|<big>त्वं पुस्तकं पठित्वा उत्तरं देहि।</big>
|-
|<big>अहम् आपणं गच्छामि।</big>
|<big>अहं शाकानि आनयामि।</big>
|<big>अहम् आपणं गत्वा शाकानि आनयामि।</big>
|-
|<big>कृषकाः भूमिं कर्षन्ति।</big>
|<big>कृषकाः ते जलं सिञ्चन्ति।</big>
|<big>कृषकाः भूमिं कृष्ट्वा जलं सिञ्चन्ति।</big>
|-
|<big>कर्मकाराःकर्मकराः कार्यं कुर्वन्ति।</big>
|<big>कर्मकाराःते वेतनं नयन्ति।</big>
|<big>कर्मकाराःकर्मकराः कार्यं कृत्वा वेतनं नयन्ति।</big>
|-
|<big>रामः चिन्तयति।</big>
|<big>रामःसः उत्तरं लिखति।</big>
|<big>रामः चिन्तित्वाचिन्तयित्वा उत्तरं लिखति।</big>
|}
 
 
==== <big>'''क्त्वान्त रूपाणिक्त्वान्तरूपाणि ---'''</big> ====
 
{| class="wikitable"
|
|<big>धातुः</big>
|<big>लट्‌लकारः ए.व.</big>
|<big>क्त्वान्तरूपम्</big>
|-
|<big>१.</big>
|<big>गम्</big>
|<big>गच्छति</big>
|<big>गत्वा</big>
|-
|<big>२.</big>
|<big>पठ्</big>
|<big>पठति</big>
|<big>पठित्वा</big>
|-
|<big>३.</big>
|<big>लिख्</big>
|<big>लिखति</big>
|<big>लिखित्वा</big>
|-
|<big>४.</big>
|<big>कृ</big>
|<big>करोति</big>
|<big>कृत्वा</big>
|-
|<big>५.</big>
|<big>हस्</big>
|<big>हसति</big>
|<big>हसित्वा</big>
|-
|<big>६.</big>
|<big>खाद्</big>
|<big>खादति</big>
|<big>खादित्वा</big>
|-
|<big>७.</big>
|<big>धाव्</big>
|<big>धावति</big>
|<big>धावित्वा</big>
|-
|<big>८.</big>
|<big>पत्</big>
|<big>पतति</big>
|<big>पतित्वा</big>
|-
|<big>९.</big>
|<big>स्मृ</big>
|<big>स्मरति</big>
|<big>स्मृत्वा</big>
|-
|<big>१०.</big>
|<big>क्री</big>
|<big>क्रीणाति</big>
|<big>क्रीत्वा</big>
|-
|<big>११.</big>
|<big>हृ</big>
|<big>हरति</big>
|<big>हृत्वा</big>
|-
|<big>१२.</big>
|<big>सृ</big>
|<big>सरति</big>
|<big>सृत्वा</big>
|-
|<big>१३.</big>
|<big>श्रु</big>
|<big>शृणोति</big>
|<big>श्रुत्वा</big>
|-
|<big>१४.</big>
|<big>स्ना</big>
|<big>स्नाति</big>
|<big>स्नात्वा</big>
|-
|<big>१५.</big>
|<big>भ्रम्</big>
|<big>भ्रमति</big>
|<big>भ्रमित्वा</big>
|-
|<big>१६.</big>
|<big>जप्</big>
|<big>जपति</big>
|<big>जपित्वा</big>
|-
|<big>१७.</big>
|<big>खन्</big>
|<big>खनति</big>
|<big>खनित्वा</big>
|-
|<big>१८.</big>
|<big>क्रन्द्</big>
|<big>क्रन्दति</big>
|<big>क्रन्दित्वा</big>
|-
|<big>१९.</big>
|<big>निन्द्</big>
|<big>निन्दति</big>
|<big>निन्दित्वा</big>
|-
|<big>२०</big>
|<big>नृत्य्</big>
|<big>नृत्यति</big>
|<big>नर्तित्वा</big>
|}
 
 
==== <big>'''विशेषरूपाणि---'''</big> ====
 
{| class="wikitable"
|
|<big>धातुः</big>
|<big>लट्‌लकारः ए.व.</big>
|<big>क्त्वान्तरूपम्</big>
|-
|<big>१.</big>
|<big>पा</big>
|<big>पिबति</big>
|<big>पीत्वा</big>
|-
|<big>२.  </big>
|<big>दा</big>
|<big>ददाति</big>
|<big>दत्वादत्त्वा</big>
|-
|<big>३.</big>
|<big>स्था</big>
|<big>तिष्ठति</big>
|<big>स्थित्वा</big>
|-
|<big>४.  </big>
|<big>रुद्</big>
|<big>रोदिति</big>
|<big>रोदित्वारुदित्वा</big>
|-
|<big>५.  </big>
|<big>पच्</big>
|<big>पचति</big>
|<big>पक्त्वा</big>
|-
|<big>६.  </big>
|<big>भू</big>
|<big>अस्तिभवति</big>
|<big>भूत्वा</big>
|-
|<big>७.  </big>
|<big>दृश्अस्</big>
|<big>पश्यतिअस्ति</big>
|<big>दृष्ट्वाभूत्वा</big>
|-
|<big>८.  </big>
|<big>पृच्छ्दृश्</big>
|<big>पृच्छतिपश्यति</big>
|<big>पृष्ट्वादृष्ट्वा</big>
|-
|<big>९.</big>
|<big>नम्पृच्छ्</big>
|<big>नमतिपृच्छति</big>
|<big>नत्वापृष्ट्वा</big>
|-
|<big>१०.</big>
|<big>ज्ञानम्</big>
|<big>जानातिनमति</big>
|<big>ज्ञात्वानत्वा</big>
|-
|<big>११.</big>
|<big>ज्ञा</big>
|ग्रह्
|<big>जानाति</big>
|गृह्णाति
|<big>ज्ञात्वा</big>
|गृहीत्वा
|-
|<big>१२.</big>
|<big>ग्रह्</big>
|<big>गृह्णाति</big>
|<big>गृहीत्वा</big>
|}
 
===<big>'''ल्यप् - प्रत्ययः'''</big>===
 
<big>'''ध्यानेन पठतु ---'''</big>
 
{| class="wikitable"
|+
| colspan="2" |<big>'''प्रथमं कार्यं ।'''</big>
!<big>ल्यबन्तरूपम्</big>
|-
|<big>बालकः उपविशति।</big>
|<big>सः जलं पिबति।</big>
|<big>बालकः उपविश्य जलं पिबति</big>
|-
|<big>माता द्वारं प्रक्षालयति।</big>
|<big>सा रङ्गवल्लीं लिखति।</big>
|<big>माता द्वारं प्रक्षाल्य रङ्गवल्लीं लिखति।</big>
|-
|<big>श्यामः द्वारम् उद्‍घाटयति।</big>
|<big>सः बहिः गच्छति।</big>
|<big>श्यामः द्वारम् उद्‍घाट्य बहिः गच्छति।</big>
|-
|<big>छात्रा लेखनीं स्वीकरोति।</big>
|<big>सा चित्रं लिखति ।</big>
|<big>छात्रा लेखनीं स्वीकृत्य चित्रं लिखति ।</big>
|-
|<big>भक्तः प्रतिमां संस्थापयति।</big>
|<big>सः पूजां करोति।</big>
|<big>भक्तः प्रतिमां संस्थाप्य पूजां करोति।</big>
|-
|<big>सा माम् अनुसरति।</big>
|<big>सा वेगेन आगच्छति।</big>
|<big>सा माम् अनुसृत्य वेगेन आगच्छति।</big>
|-
|<big>वानरः वृक्षम् आरोहति।</big>
|<big>सः फलानि पातयति।</big>
|<big>वानरः वृक्षम् आरुह्य फलानि पातयति।</big>
|-
|<big>ग्राहकः फलानि स्वीकरोति।</big>
|<big>सः धनं ददाति।</big>
|<big>ग्राहकः फलानि स्वीकृत्य धनं ददाति।</big>
|-
|<big>बालः आगच्छति।</big>
|<big>सः दुग्धं पिबति।</big>
|<big>बालः आगत्य दुग्धं पिबति।</big>
|-
|<big>धनिकः धनं सङ्‍गृह्णाति।</big>
|<big>सः दानं करोति।</big>
|<big>धनिकः धनं सङ्‍गृह्य दानं करोति।</big>
|}
 
 
===<big>'''ल्यबन्तरूपाणि ---'''</big>===
 
{| class="wikitable"
|
|<big>धातुः</big>
|<big>लट्‌लकारः ए.व.</big>
|<big>उपसर्गसहितं क्रियापदम्</big>
|<big>ल्यबन्तरूपम्</big>
|-
|<big>१.</big>
|<big>गम्</big>
|<big>गच्छति</big>
|<big>आगच्छति</big>
|<big>आगत्य</big>
|-
|<big>२.</big>
|<big>नी</big>
|<big>नयति</big>
|<big>आनयति</big>
|<big>आनीय</big>
|-
|<big>३.</big>
|<big>कृ</big>
|<big>करोति</big>
|<big>स्वीकरोति</big>
|<big>स्वीकृत्य</big>
|-
|<big>४.</big>
|<big>स्मृ</big>
|<big>स्मरति</big>
|<big>विस्मरति</big>
|<big>विस्मृत्य</big>
|-
|<big>५.</big>
|<big>लिख्</big>
|<big>लिखति</big>
|<big>विलिखति</big>
|<big>विलिख्य</big>
|-
|<big>६.</big>
|<big>क्री</big>
|<big>क्रीणाति</big>
|<big>विक्रीणीते</big>
|<big>विक्रीय</big>
|-
|<big>७.</big>
|<big>ज्ञा</big>
|<big>जानाति</big>
|<big>विजानाति</big>
|<big>विज्ञाय</big>
|-
|<big>८.</big>
|<big>स्था</big>
|<big>तिष्ठति</big>
|<big>उत्तिष्ठति</big>
|<big>उत्थाय</big>
|-
|<big>९.</big>
|<big>भू</big>
|<big>भवति</big>
|<big>अनुभवति</big>
|<big>अनुभूय</big>
|-
|<big>१०.</big>
|<big>स्थापि </big>
|<big>स्थापयति</big>
|<big>संस्थापयति</big>
|<big>संस्थाप्य</big>
|}
 
 
===<big>क्त्वान्तरूपाणि ल्यबन्तरूपाणि च---</big>===
 
{| class="wikitable"
|
|<big>धातु:</big>
|<big>क्तवा रूपम्</big>
|<big>उपसर्गम्</big>
|<big>ल्यप् रूपम्</big>
|-
|<big>१.</big>
|<big>नी</big>
|<big>नीत्वा</big>
|<big>आ</big>
|<big>आनीय</big>
|-
|<big>२.</big>
|<big>हृ</big>
|<big>हृत्वा</big>
|<big>आ</big>
|<big>आहृत्य</big>
|-
|<big>३.</big>
|<big>स्मृ</big>
|<big>स्मृत्वा</big>
|<big>वि</big>
|<big>विस्मृत्य</big>
|-
|<big>४.</big>
|<big>कृष्</big>
|<big>कृष्ट्वा</big>
|<big>आ</big>
|<big>आकृष्य</big>
|-
|<big>५.</big>
|<big>कृ</big>
|<big>कृत्वा</big>
|<big>उप</big>
|<big>उपकृत्य</big>
|-
|<big>६.</big>
|<big>ज्ञा</big>
|<big>ज्ञात्वा</big>
|<big>वि</big>
|<big>विज्ञाय</big>
|-
|<big>७.</big>
|<big>क्री</big>
|<big>क्रीत्वा</big>
|<big>वि</big>
|<big>विक्रीय</big>
|-
|<big>८.</big>
|<big>नम्</big>
|<big>नत्वा</big>
|<big>प्र</big>
|<big>प्रणम्य</big>
|-
|<big>९.</big>
|<big>त्यज्</big>
|<big>त्यक्त्वा</big>
|<big>परि</big>
|<big>परित्यज्य</big>
|-
|<big>१०.</big>
|<big>लिख्</big>
|<big>लिखित्वा</big>
|<big>वि</big>
|<big>विलिख्य</big>
|-
|<big>११.</big>
|<big>स्था</big>
|<big>स्थित्वा</big>
|<big>सम्</big>
|<big>संस्थाय</big>
|-
|<big>१२.</big>
|<big>गृह्</big>
|<big>गृहीत्वा</big>
|<big>सम्</big>
|<big>सङ्गृह्य</big>
|-
|<big>१३.</big>
|<big>प्रेषि</big>
|<big>प्रेषयित्वा</big>
|<big>सम्</big>
|<big>सम्प्रेष्य</big>
|-
|<big>१४.</big>
|<big>स्था</big>
|<big>स्थित्वा</big>
|<big>उत्</big>
|<big>उत्थाय</big>
|-
|<big>१५.</big>
|<big>हस्</big>
|<big>हसित्वा</big>
|<big>वि</big>
|<big>विहस्य</big>
|}
 
 
===<big>अभ्यासः</big>===
 
====<big>१) उदाहरणं दृष्ट्वा वाक्येषु क्त्वाप्रयोगं कृत्वा लिखतु ---</big>====
 
{| class="wikitable"
!
!<big>वाक्यानि</big>
!<big>क्त्वाप्रयोगः</big>
|-
!<big>उदाः</big>
!<big>सः शालां गच्छति, पाठं पठति।</big>
!<big>सः शालां गत्वा पाठं पठति।</big>
|-
|<big>१.</big>
|<big>कार्यं कुर्वन्ति, श्रान्ता: भवन्ति ।</big>
|
|-
|<big>२.</big>
|<big>शिशुः क्रीडाङ्गणे पतति, रोदनं करोति ।</big>
|
|-
|<big>३.</big>
|<big>अहं फलं खदितवान्, जलं पीतवान् ।</big>
|
|-
|<big>४.</big>
|<big>किञ्चित् पानीयं पिबतु, अनन्तरं गच्छतु।</big>
|
|-
|<big>५.</big>
|<big>सा पत्रं लिखितवती, प्रेषितवती।</big>
|
|-
|<big>६.</big>
|<big>भवन्त: वार्तां श्रुण्वन्ति, विषयं जानन्ति।</big>
|
|-
|<big>७.</big>
|<big>वयं नाटकं पश्याम: । गृहं गच्छाम: ।</big>
|
|-
|<big>८.</big>
|<big>ता: बालिका: विषयं स्मरन्ति, सम्यक् लिखन्ति ।</big>
|
|}
 
 
===<big>२) क्त्वान्तरूपाणि लिखतु ---</big>===
 
<big>'''उदाहरणम् - पठति – पठित्वा ।'''</big>
 
 
<big>१. गच्छति - -----।</big>
 
<big>२. खादति - -----।</big>
 
<big>३. पिबति - -----।</big>
 
<big>४. करोति - -----।</big>
 
<big>५. क्रीडति - -----।</big>
 
<big>६. हरति - -----।</big>
 
<big>७. लिखति - -----।</big>
 
<big>८. स्‍नाति - -----।</big>
 
<big>९. पतति - -----।</big>
 
<big>१०. धावति - -----।</big>
 
 
===<big>३) ल्यबन्तरूपाणि लिखतु ---</big>===
 
<big>'''उदाहरणम् - आगच्छति – आगत्य ।'''</big>
 
<big>१. प्रणमति - -----।</big>
 
<big>२. अनुभवति - -----।</big>
<big>३. निर्दिशति - -----।</big>
<big>४. उत्तिष्ठति - -----।</big>
<big>५. संस्मरति - -----।</big>
<big>६. संहरति - -----।</big>
<big>७. विलिखति - -----।</big>
<big>८. विजानाति - -----।</big>
<big>९. उपकरोति - -----।</big>
<big>१०. सङ्‍गृह्णाति - -----।</big>
 
 
 
===<big>४) यथोदाहरणं क्त्वान्तरूपाणि अथवा ल्यबन्तरूपाणि उपयुज्य वाक्यानि रचयतु ---</big> ===
 
<big>यथा</big> -
 
<big>१. पिता स्‍नाति। देवपूजां करोति।</big>
 
<big>पिता स्‍नात्वा देवपूजां करोति।</big>
 
<big>२. गुर: उपविशति। पाठं पाठयति।</big>
 
<big>गुरुः उपविश्य पाठं पाठयति ।</big>
 
 
 
 
<big>३. कृष्णः रथं स्थापयति । सर्वान् पश्यति। = --- --- --- --- ---।</big>
 
<big>४. माला धावति। लक्ष्यं प्राप्नोति। = --- --- --- ---।</big>
 
<big>५. राघवः गृहम् आगच्छति । जलं पिबति। = --- --- --- ---।</big>
 
<big>६. लेखिका गीतं विलिखति । गायति । = --- --- --- ---।</big>
 
<big>७. श्यामः वाक्यं स्मरति । वदति । = --- --- --- ---।</big>
 
<big>८. छात्रः कथां लिखति । कण्ठस्थीकरोति । = --- --- --- --- ---।</big>
 
<big>९. वानरः वृक्षं पश्यति । आरोहति । = --- --- --- --- ---।</big>
 
<big>१०. सा मातरं पृच्छति । अर्थं जानाति । = --- --- --- ---।</big>
 
 
<big>'''[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/6/66/PAGE_39_PDF.pdf क्त्वा- ल्यप् प्रयोगः pdf]'''</big>
 
 
'''PAGE 39'''
Shobha Chillal
deletepagepermission, page_and_link_managers, teachers
1,046

edits

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/Special:MobileDiff/18841...20958"