13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/sambodhanarUpANi: Difference between revisions
(Created page with "{{DISPLAYTITLE:सम्बोधनरूपाणि}} {| class="wikitable" |'''Home''' |} <big>सम्बोधनरूपाणि</big> ") |
No edit summary |
||
(27 intermediate revisions by 4 users not shown) | |||
Line 1: | Line 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:सम्बोधनरूपाणि}} |
{{DISPLAYTITLE:२८. सम्बोधनरूपाणि}} |
||
== <big>'''सम्बोधनप्रथमा - एकवचन-रूपाणि ध्यानेन पठन्तु'''</big> == |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
![[File:PAthaM paThatu.jpg|frameless|187x187px]] |
|||
|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''' |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|'''<big>मोहन ! पाठं पठतु</big>''' |
|||
|} |
|||
![[File:PatraM yachChatu.jpg|frameless|192x192px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>हरे ! पत्रं यच्छतु</big> |
|||
|} |
|||
![[File:ShAlAM gachChatu.jpg|frameless|183x183px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>रघो ! शालां गच्छतु</big> |
|||
|} |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|[[File:GAyati bhavatI.jpg|frameless|183x183px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>सीते ! उत्तमं गायति भवती</big> |
|||
|} |
|||
|[[File:AgachChatu.jpg|frameless|205x205px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>गौरि ! आगच्छतु।</big> |
|||
|} |
|||
|[[File:Likhati bhavatI.jpg|frameless|195x195px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>मातः ! किं लिखति भवती?</big> |
|||
|} |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|[[File:Piba.jpg|frameless|201x201px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>'''पुत्र ! पिबतु'''</big> |
|||
|} |
|||
|[[File:AagachCha 1.jpg|frameless|247x247px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>'''राम ! उपविशतु'''</big> |
|||
|} |
|||
|[[File:Maa_vada.jpg|frameless|206x206px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>'''राघव ! श्रुणोतु'''</big> |
|||
|} |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|[[File:Chala.jpg|frameless|209x209px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>'''देवदत्त ! चल'''</big> |
|||
|} |
|||
|[[File:Putri -likha.jpg|frameless|220x220px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>'''पुत्रि ! लिख'''</big> |
|||
|} |
|||
|[[File:UttiShTha.jpg|frameless|214x214px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>शारदे''' ! उत्तिष्ठ'''</big> |
|||
|} |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|[[File:Patha.jpg|frameless|235x235px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>'''मोहन ! पठ'''</big> |
|||
|} |
|||
|[[File:Likha.jpg|frameless|233x233px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>'''श्याम ! पश्य'''</big> |
|||
|} |
|||
|[[File:KhAda.jpg|frameless|236x236px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>'''मदन ! खाद'''</big> |
|||
|} |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|[[File:ShRiNu.jpg|frameless|202x202px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>विजय''' ! शृणु'''</big> |
|||
|} |
|||
|[[File:BAlike piba.jpg|frameless|195x195px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>'''नलिनि ! स्वीकुरु'''</big> |
|||
|} |
|||
|[[File:AgachCha.jpg|frameless|191x191px]] |
|||
{| class="wikitable" |
|||
!<big>'''लते ! आगच्छ'''</big> |
|||
|} |
|||
|} |
|||
=== '''<big>सम्बोधनसमये हे, भोः, अये, अयि, रे इत्यादीनि अव्ययानि अपि कदाचित् प्रयुज्यन्ते ।</big> <big>रामः, गौरी, मित्रम् इत्यादीनां सर्वेषां शब्दानां सम्बोधनरूपाणि एकवचने प्रथमाविभक्तितः भिन्नानि भवन्ति।</big>''' === |
|||
<big>अधः सम्बोधनरूपाणि प्रथमाविभक्तिरूपतः कथं भिन्नानि भवन्ति इति निर्दिष्टम् अस्ति।</big> |
|||
<big>'''ध्यानेन पठतु'''</big> |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|<big>प्रथमा विभक्तिः</big> |
|||
<big>एकवचनम्</big> |
|||
|<big>सम्बोधनरूपम्</big> |
|||
<big>एकवचनम्</big> |
|||
|<big>प्रथमाविभक्तितः भेदः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>रामः</big> |
|||
|<big>राम !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने विसर्गः न दृश्यते ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>हरिः</big> |
|||
|<big>हरे !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने विसर्गः न दृश्यते ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>गुरुः</big> |
|||
|<big>गुरो !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने उकारस्य स्थाने ओकारः ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>राजा</big> |
|||
|<big>राजन् !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने आकारस्य स्थाने अकारः, अनन्तरं नकारः ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>रमा</big> |
|||
|<big>रमे !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने आकारस्य स्थाने एकारः ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>सुमतिः</big> |
|||
|<big>सुमते !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने इकारस्य स्थाने एकारः ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>गौरी</big> |
|||
|<big>गौरि</big> |
|||
|<big>सम्बोधने ईकारस्य ह्रस्वः ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>लक्ष्मीः</big> |
|||
|<big>लक्ष्मि !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने ईकारस्य ह्रस्वः, विसर्गः न दृश्यते । ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>धेनुः</big> |
|||
|<big>धेनो !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने उकारस्य स्थाने ओकारः, विसर्गः न दृश्यते । ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>पिता</big> |
|||
|<big>पितः</big> |
|||
|<big>सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>माता</big> |
|||
|<big>मातः</big> |
|||
|<big>सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>अम्बा</big> |
|||
|<big>अम्ब !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने आकारस्य स्थाने अकारः ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>मान्या</big> |
|||
|<big>मान्ये</big> |
|||
|<big>सम्बोधने आकारस्य स्थाने एकारः ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>कर्ता</big> |
|||
|<big>कर्तः</big> |
|||
|<big>सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>मित्रम्</big> |
|||
|<big>मित्र !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने मकारस्य लोपः।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>फलम्</big> |
|||
|<big>फल !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने मकारस्य लोपः।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>पुस्तकम्</big> |
|||
|<big>पुस्तक !</big> |
|||
|<big>सम्बोधने मकारस्य लोपः।</big> |
|||
|} |
|||
==== <big>'''सम्बोधनरूपाणाम् अभ्यासः ---'''</big> ==== |
|||
<big>१) उदाहरणानुगुणं सम्बोधनरूपाणि लिखतु ---</big> |
|||
<big>'''प्रथमा ए. व. सम्बोधनप्रथमा ए.व.'''</big> |
|||
<big>उदाः '''रामः राम !'''</big> |
|||
<big> बालकः -----</big> |
|||
<big> पुत्रः -----</big> |
|||
<big> कृष्णः -----</big> |
|||
<big> भरतः -----</big> |
|||
<big> लक्ष्मणः -----</big> |
|||
<big> भिक्षुकः -----</big> |
|||
<big> गिरीशः -----</big> |
|||
<big> भास्करः -----</big> |
|||
<big> गजाननः -----</big> |
|||
<big> '''राधा राधे !'''</big> |
|||
<big> सीता -----</big> |
|||
<big> रमा -----</big> |
|||
<big> माला -----</big> |
|||
<big> गीता -----</big> |
|||
<big> शीला -----</big> |
|||
<big> सुधा -</big> <big>--</big> |
|||
<big> बालिका -----</big> |
|||
<big> ललिता -----</big> |
|||
<big> अध्यापिका -----</big> |
|||
<big> '''भगिनी भगिनि !'''</big> |
|||
<big> गौरी -----</big> |
|||
<big> पार्वती -----</big> |
|||
<big> सरस्वती -----</big> |
|||
<big> सुमती -----</big> |
|||
<big> देवी -----</big> |
|||
<big> नन्दिनी -----</big> |
|||
==== <big>'''२) आवरणे दत्तानां शब्दानाम् उचितैः रूपैः रिक्तस्थालानि पूरयतु ।'''</big> ==== |
|||
<big>यथाः</big> |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|<big>………. ! भवान् कुत्र गच्छति ? (राघवः )</big> |
|||
<big>राघव ! भवान् कुत्र गच्छति?</big> |
|||
|} |
|} |
||
<big>सम्बोधनरूपाणि</big> |
|||
<big>१. ………. ! आगच्छ । (उषा)</big> |
|||
<big>२. ………. ! भवान् सेवकम् आह्वयतु । (कृष्णः)</big> |
|||
<big>३. ………. ! पाठं पठ । (पुत्री)</big> |
|||
<big>४. ………. ! अत्र आगच्छतु । (भगिनी)</big> |
|||
<big>५. ………. ! कोलाहलं मा कुरु । (बालकः)</big> |
|||
<big>६. ………. ! श्वः मम गृहम् आगच्छतु । (मित्रम्)</big> |
|||
<big>७. ………. ! गृहपाठं लिखतु । (पुत्रः)</big> |
|||
<big>८. ………. ! अद्य सायं मम आगमने विलम्बः भवेत् । (अम्बा)</big> |
|||
<big>९. ………. ! क्षीरं पिब । (गोपालः )</big> |
|||
<big>१०. ………. ! चिन्ता मा करोतु भवती । (नन्दिनी)</big> |
|||
<big>११. ………. ! श्लोकं वद । (गीता)</big> |
|||
<big>१२. ………. ! उत्तरं वद। (शिष्यः)</big> |
|||
<big>१३. ………. ! किमर्थम् अद्य आगमने विलम्बः ? (लक्ष्मीः)</big> |
|||
<big>१४. ………. ! जलम् आनय। (सुखदा)।</big> |
|||
<big>१५. ………. ! किं खादसि? (गणेशः)</big> |
|||
<big>१६. ………. ! अद्य किं मधुरं ददाति? (माता)</big> |
|||
<big>१७. ………. ! मा हस । ( मूर्खः)</big> |
|||
<big>१८. ………. ! प्रवासार्थं धनं ददातु। (पिता)</big> |
|||
<big>१९. ………. ! सङ्कोचं मा अनुभवतु । (सखी)</big> |
|||
<big>२०. ………. ! शिघ्रम् उत्तिष्ठ । ( वत्सः)</big> |
|||
<big>२१. ………. ! दूरे उपविश्य दूरदर्शनं पश्यतु ।( नलिनी)</big> |
|||
<big>२२. ………. ! किञ्चित् सारं परिवेषयतु । (अम्बा)</big> |
|||
<big>२३. ………. ! किमर्थं मौनेन स्थितवती? ( राधा)</big> |
|||
<big>२४. ………. ! एतत् पाठयतु । (अध्यापकः)</big> |
|||
<big>२५. ………. ! किमर्थं रोदिति ? ( मालिनी)</big> |
|||
'''<big>[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/1/16/Lesson_28-3.pdf सम्बोधनरूपाणि PDF]</big>''' |
|||
'''<big>[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/028%20-%20SambodhanaRupani.ppsx सम्बोधनरूपाणि PPTX with audio]</big>''' |
|||
'''<big>[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/028%20-%20SambodhanaRupani%20NA.ppsx सम्बोधनरूपाणि PPTX without audio]</big>''' |
|||
'''PAGE 28''' |
Latest revision as of 22:05, 17 May 2024
सम्बोधनप्रथमा - एकवचन-रूपाणि ध्यानेन पठन्तु
सम्बोधनसमये हे, भोः, अये, अयि, रे इत्यादीनि अव्ययानि अपि कदाचित् प्रयुज्यन्ते । रामः, गौरी, मित्रम् इत्यादीनां सर्वेषां शब्दानां सम्बोधनरूपाणि एकवचने प्रथमाविभक्तितः भिन्नानि भवन्ति।
अधः सम्बोधनरूपाणि प्रथमाविभक्तिरूपतः कथं भिन्नानि भवन्ति इति निर्दिष्टम् अस्ति।
ध्यानेन पठतु
प्रथमा विभक्तिः
एकवचनम् |
सम्बोधनरूपम्
एकवचनम् |
प्रथमाविभक्तितः भेदः |
रामः | राम ! | सम्बोधने विसर्गः न दृश्यते । |
हरिः | हरे ! | सम्बोधने विसर्गः न दृश्यते । |
गुरुः | गुरो ! | सम्बोधने उकारस्य स्थाने ओकारः । |
राजा | राजन् ! | सम्बोधने आकारस्य स्थाने अकारः, अनन्तरं नकारः । |
रमा | रमे ! | सम्बोधने आकारस्य स्थाने एकारः । |
सुमतिः | सुमते ! | सम्बोधने इकारस्य स्थाने एकारः । |
गौरी | गौरि | सम्बोधने ईकारस्य ह्रस्वः । |
लक्ष्मीः | लक्ष्मि ! | सम्बोधने ईकारस्य ह्रस्वः, विसर्गः न दृश्यते । । |
धेनुः | धेनो ! | सम्बोधने उकारस्य स्थाने ओकारः, विसर्गः न दृश्यते । । |
पिता | पितः | सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च । |
माता | मातः | सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च । |
अम्बा | अम्ब ! | सम्बोधने आकारस्य स्थाने अकारः । |
मान्या | मान्ये | सम्बोधने आकारस्य स्थाने एकारः । |
कर्ता | कर्तः | सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च । |
मित्रम् | मित्र ! | सम्बोधने मकारस्य लोपः। |
फलम् | फल ! | सम्बोधने मकारस्य लोपः। |
पुस्तकम् | पुस्तक ! | सम्बोधने मकारस्य लोपः। |
सम्बोधनरूपाणाम् अभ्यासः ---
१) उदाहरणानुगुणं सम्बोधनरूपाणि लिखतु ---
प्रथमा ए. व. सम्बोधनप्रथमा ए.व.
उदाः रामः राम !
बालकः -----
पुत्रः -----
कृष्णः -----
भरतः -----
लक्ष्मणः -----
भिक्षुकः -----
गिरीशः -----
भास्करः -----
गजाननः -----
राधा राधे !
सीता -----
रमा -----
माला -----
गीता -----
शीला -----
सुधा - --
बालिका -----
ललिता -----
अध्यापिका -----
भगिनी भगिनि !
गौरी -----
पार्वती -----
सरस्वती -----
सुमती -----
देवी -----
नन्दिनी -----
२) आवरणे दत्तानां शब्दानाम् उचितैः रूपैः रिक्तस्थालानि पूरयतु ।
यथाः
………. ! भवान् कुत्र गच्छति ? (राघवः )
राघव ! भवान् कुत्र गच्छति? |
१. ………. ! आगच्छ । (उषा)
२. ………. ! भवान् सेवकम् आह्वयतु । (कृष्णः)
३. ………. ! पाठं पठ । (पुत्री)
४. ………. ! अत्र आगच्छतु । (भगिनी)
५. ………. ! कोलाहलं मा कुरु । (बालकः)
६. ………. ! श्वः मम गृहम् आगच्छतु । (मित्रम्)
७. ………. ! गृहपाठं लिखतु । (पुत्रः)
८. ………. ! अद्य सायं मम आगमने विलम्बः भवेत् । (अम्बा)
९. ………. ! क्षीरं पिब । (गोपालः )
१०. ………. ! चिन्ता मा करोतु भवती । (नन्दिनी)
११. ………. ! श्लोकं वद । (गीता)
१२. ………. ! उत्तरं वद। (शिष्यः)
१३. ………. ! किमर्थम् अद्य आगमने विलम्बः ? (लक्ष्मीः)
१४. ………. ! जलम् आनय। (सुखदा)।
१५. ………. ! किं खादसि? (गणेशः)
१६. ………. ! अद्य किं मधुरं ददाति? (माता)
१७. ………. ! मा हस । ( मूर्खः)
१८. ………. ! प्रवासार्थं धनं ददातु। (पिता)
१९. ………. ! सङ्कोचं मा अनुभवतु । (सखी)
२०. ………. ! शिघ्रम् उत्तिष्ठ । ( वत्सः)
२१. ………. ! दूरे उपविश्य दूरदर्शनं पश्यतु ।( नलिनी)
२२. ………. ! किञ्चित् सारं परिवेषयतु । (अम्बा)
२३. ………. ! किमर्थं मौनेन स्थितवती? ( राधा)
२४. ………. ! एतत् पाठयतु । (अध्यापकः)
२५. ………. ! किमर्थं रोदिति ? ( मालिनी)
सम्बोधनरूपाणि PPTX without audio
PAGE 28