6---sArvadhAtukaprakaraNam-anadantam-aGgam/12---tinganteShu-halsandhi-kAryANi---saMgrahaH: Difference between revisions
6---sArvadhAtukaprakaraNam-anadantam-aGgam/12---tinganteShu-halsandhi-kAryANi---saMgrahaH (view source)
Revision as of 23:04, 25 May 2021
, 2 years agono edit summary
Shubhada V (talk | contribs) No edit summary |
Shubhada V (talk | contribs) No edit summary |
||
Line 402:
|-
|<big>आर्धधातुके परे तकारः</big>
|}
{| class="mw-collapsible mw-collapsed"
|+<big>'''<u>तकारादि-थकारादि-प्रत्यययोः परयोः सन्धिकार्याणि</u>'''</big>
|'''<big>पूर्ववर्णः</big>'''
|'''<big>आदेशः</big>'''
|'''<big>कार्यम्</big>'''
|'''<big>सूत्रम्</big>'''
|'''<big>उदाहरणम्</big>'''
|-
|<big>क् + त्/थ्</big>
|<big>क् + त्/थ्</big>
|<big>ककारस्य चर्त्वे ककार एव भवति</big>
|<big>खरि च</big>
|<big>शक् + ता → शक्ता</big>
|-
| rowspan="3" |<big>ख् + त्/थ्</big>
| rowspan="3" |<big>क् + त्/थ्</big>
| rowspan="3" |<big>खकारस्य चर्त्वेन ककारः</big>
| rowspan="3" |<big>खरि च</big>
|<big>लेलेख् + ति → लेलेक् + ति</big>
|-
|
|-
| <big> → लेलेक्ति</big>
|-
| rowspan="2" |<big>ग् + त्/थ्</big>
| rowspan="2" |<big>क् + त्/थ्</big>
| rowspan="2" |<big>गकारस्य चर्त्वेन ककारः</big>
| rowspan="2" |<big>खरि च</big>
|<big>तात्वङ्ग् + ति → तात्वङ्क् + ति</big>
|-
| <big> → तात्वङ्क्ति</big>
|-
| rowspan="2" |<big>घ् + त्/थ्</big>
| rowspan="2" |<big>ग् + ध्</big>
|<big>तथयोः धकारादेशः, घकारस्य</big><span lang="hi-IN">पूर्ववर्णः</span>
|<big>झषस्तथोर्धोऽधः</big>
|<big>जाघघ् + ति → जाघघ् + धि</big>
|-
|<big>जश्त्वेन गकारः</big>
|<big>झलां जश् झशि</big>
| <big> → जाघग्धि</big>
|-
| rowspan="2" |<big>च् + त्/थ्</big>
| rowspan="2" |<big>ष् + ट्/ठ्</big>
|<big>१) व्रश्च्-धातोः षत्वम्,</big>
|<big>व्रश्चभ्रस्ज...</big>
|<big>व्रश्च् + ता → व्रष् + ता</big>
|-
|<big>तथयोः ष्टुत्वम्</big>
|<big>ष्टुना ष्टुः</big>
| <big> → व्रष्टा</big>
|-
|
|<big>क् + त्/थ्</big>
|<big>२) अन्येषां चकारान्तानां कुत्वेन ककारः</big>
|<big>चोः कुः</big>
|<big>पच् + ता → पक्ता</big>
|-
| rowspan="6" |<big>छ् + त्/थ्</big>
|<big>ष् + ट्/ठ्</big>
|<big>१) तुक्-सहित-छकारास्य शत्वं, तदा षत्वम्; तथयोः ष्टुत्वम्</big>
|<big>१) च्छ्वोः शूडनुनासिके</big>
|<big>प्रच्छ् + ता → प्रष् + ता</big>
|-
|
|<big>२) तुक्-रहित-छकारास्य कुत्वं, खकारस्य चर्त्वेन ककारः</big>
|<big>व्रश्चभ्रस्ज...</big>
| <big> → प्रष्टा</big>
|-
|<big>क् + त्/थ्</big>
|
|
|
|-
|
|
|<big>ष्टुना ष्टुः</big>
|<big>वावाञ्छ् + ति → वावांख् + ति</big>
|-
|
|
|<big>२) चोः कुः</big>
| <big> → वावांक् + ति</big>
|-
|
|
| <big> खरि च</big>
| <big> → वावाङ्क्ति</big>
|-
| rowspan="3" |<big>ज् + त्/थ्</big>
| rowspan="3" |<big>ष् + ट्/ठ्</big>
|<big>१) व्रश्चादिगणे पठितानां षत्वम्,</big>
|<big>व्रश्चभ्रस्ज...</big>
|<big>यज् + ता → यष् + ता</big>
|-
|
|
|
|-
|<big>तथयोः ष्टुत्वम्</big>
|<big>ष्टुना ष्टुः</big>
| <big> → यष्टा</big>
|-
| rowspan="2" |
| rowspan="2" |<big>क् + त्/थ्</big>
|<big>२) अन्येषां धातूनां जकारस्य</big>
|<big>चोः कुः</big>
|<big>त्यज् + ता → त्यग् + ता</big>
|-
|<big>कुत्वेन गः, तस्य चर्त्वेन ककारः</big>
|<big>खरि च</big>
| <big> → त्यक्ता</big>
|-
| rowspan="3" |<big>झ् + त्/थ्</big>
| rowspan="3" |<big>ग् + ध्</big>
|<big>तथयोः धकारादेशः,</big>
|<big>झषस्तथोर्धोऽधः</big>
|<big>जाझर्झ् + ति → जाझर्झ् + धि</big>
|-
|<big>झकारस्य कुत्वेन घकारः,</big>
|<big>चोः कुः</big>
| <big> → जाझर्घ् + धि</big>
|-
|<big>तस्य जश्त्वेन गकारः</big>
|<big>झलां जश् झशि</big>
| <big> → जाझर्ग्धि</big>
|-
|<big>ट् + त्/थ्</big>
|<big>ट् + ट्/ठ्</big>
|<big>तथयोः ष्टुत्वम्</big>
|<big>ष्टुना ष्टुः</big>
|<big>नानट् + ति → नानट्टि</big>
|-
| rowspan="2" |<big>ठ् + त्/थ्</big>
| rowspan="2" |<big>ट् + ट्/ठ्</big>
|<big>तथयोः ष्टुत्वम्,</big>
|<big>ष्टुना ष्टुः</big>
|<big>लोलुण्ठ् + ति → लोलुण्ठ् + टि</big><span lang="hi-IN">पूर्ववर्णः</span>
|-
|<big>ठकारस्य चर्त्वेन ट्कारः</big>
|<big>खरि च</big>
| <big> → लोलुण्ट्टि</big>
|-
| rowspan="2" |<big>ड् + त्/थ्</big>
| rowspan="2" |<big>ट् + ट्/ठ्</big>
|<big>तथयोः ष्टुत्वम्,</big>
|<big>ष्टुना ष्टुः</big>
|<big>जागण्ड् + ति → जागण्ड् + टि</big>
|-
|<big>डकारस्य चर्त्वेन ट्कारः</big>
|<big>खरि च</big>
| <big> → जागण्ट्टि</big>
|-
| rowspan="4" |<big>ढ् + त्/थ्</big>
| rowspan="4" |<big>ढ्</big>
|<big>तथयोः धकारादेशः,</big>
|<big>झषस्तथोर्धोऽधः</big>
|<big>लेढ् + ता → लेढ् + धा</big>
|-
|<big>धकारस्य ष्टुत्वेन ढकारः,</big>
|<big>ष्टुना ष्टुः</big>
| <big> → लेढ् + ढा</big>
|-
|<big>पूर्वढकारस्य लोपः</big>
|<big>ढो ढे लोपः</big>
| <big> → ले + ढा</big>
|-
|
|
| <big> → लेढा</big>
|}
{| class="wikitable"
|<big>पूर्ववर्णः</big>
|<big>आदेशः</big>
|<big>कार्यम्</big>
|<big>सूत्रम्</big>
|<big>उदाहरणम्</big>
|-
|<big>त् + त्/थ्</big>
|<big>त् + त्/थ्</big>
|<big>तकारस्य चर्त्वेन तकार एव</big>
|<big>खरि च</big>
|<big>चाचत् + ति → चाचत्ति</big>
|-
|<big>थ् + त्/थ्</big>
|<big>त् + त्/थ्</big>
|<big>थकारस्य चर्त्वेन तकारः</big>
|<big>खरि च</big>
|<big>मामन्थ् + ति → मामन्त्ति</big><span lang="hi-IN">पूर्ववर्णः</span>
|-
|<big>द् + त्/थ्</big>
|<big>त् + त्/थ्</big>
|<big>दकारस्य चर्त्वेन तकारः</big>
|<big>खरि च</big>
|<big>अद् + ति → अत्ति</big>
|-
| rowspan="3" |<big>ध् + त्/थ्</big>
| rowspan="3" |<big>द् + ध्</big>
|<big>तथयोः धकारादेशः,</big>
|<big>झषस्तथोर्धोऽधः</big>
|<big>क्रोध् + ता → क्रोध् + धा</big>
|-
|
|
|
|-
|<big>पूर्वधकारस्य जश्त्वेन दकारः</big>
|<big>झलां जश् झशि</big>
| <big> → क्रोद्धा</big>
|-
|<big>प् + त्/थ्</big>
|<big>प् + त्/थ्</big>
|<big>पकारस्य चर्त्वेन पकार एव</big>
|<big>खरि च</big>
|<big>तप् + ता → तप्ता</big>
|-
|<big>फ् + त्/थ्</big>
|<big>प् + त्/थ्</big>
|<big>फकारस्य चर्त्वेन पकारः</big>
|<big>खरि च</big>
|<big>जोगुम्फ् + ति → जोगुम्प्ति</big>
|-
|<big>ब् + त्/थ्</big>
|<big>प् + त्/थ्</big>
|<big>बकारस्य चर्त्वेन पकारः</big>
|<big>खरि च</big>
|<big>लालम्ब् + ति → लालम्प्ति</big>
|-
| rowspan="3" |<big>भ् + त्/थ्</big>
| rowspan="3" |<big>ब् + ध्</big>
|<big>तथयोः धकारादेशः,</big>
|<big>झषस्तथोर्धोऽधः</big>
|<big>लभ् + ता → लभ् + धा</big>
|-
|
|
|
|-
|<big>भकारस्य जश्त्वेन बकारः</big>
|<big>झलां जश् झशि</big>
| <big> → लब्धा</big>
|-
|<big>य् + त्/थ्</big>
|<big>त्/थ्</big>
|<big>यकारस्य लोपः</big>
|<big>लोपो व्योर्वलि</big>
|<big>जाहय् + ति → जाहति</big>
|-
|<big>र् + त्/थ्</big>
|<big>र् + त्/थ्</big>
|<big>किमपि कार्यं न</big>
|
|<big>जागर् + ति → जागर्ति</big>
|-
|<big>ल् + त्/थ्</big>
|<big>ल् + त्/थ्</big>
|<big>किमपि कार्यं न</big>
|
|<big>पम्फुल् + ति → पम्फुल्ति*</big>
|-
|<big>व् + त्/थ्</big>
|<big>त्/थ्</big>
|<big>वकारस्य लोपः</big>
|<big>लोपो व्योर्वलि</big>
|<big>अवसरः नास्ति</big>
|-
| rowspan="3" |<big>श् + त्/थ्</big>
| rowspan="3" |<big>ष् + ट्/ठ्</big>
|<big>शकारस्य व्रश्चादिना षत्वम्,</big>
|<big>व्रश्चभ्रस्ज...</big>
|<big>क्रोश् + ता → क्रोष् + ता</big>
|-
|
|
|
|-
|<big>तथयोः ष्टुत्वम्</big>
|<big>ष्टुना ष्टुः</big>
| <big> → क्रोष्टा</big>
|-
|<big>ष् + त्/थ्</big>
|<big>ष् + ट्/ठ्</big>
|<big>तथयोः ष्टुत्वम्</big>
|<big>ष्टुना ष्टुः</big>
|<big>चरीकर्ष् + ति → चरीकर्ष्टि</big>
|-
|<big>स् + त्/थ्</big>
|<big>स् + त्/थ्</big>
|<big>किमपि कार्यं न</big>
|
|<big>चाकस् + ति → चाकस्ति</big>
|}
|