| विषय सूचिका
|
| पाठः
|
विषयम्
|
पुट संख्या/Link
|
|
|
संस्कृतवर्णामाला
|
|
|
|
परिचयः
|
|
|
|
एतत् / तत्
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
संस्कृतवर्णामाला
|
|
| स्वराणी
[अच्]
|
|
अ
|
|
आ
|
|
इ
|
|
ई
|
|
उ
|
|
ऊ
|
|
| ऋ
|
|
ॠ
|
|
ऌ
|
|
ए
|
|
ऐ
|
|
ओ
|
|
औ
|
|
व्य
ञ्ज
ना
नि
[ह
ल्]
|
वर्गीय
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
क्
|
|
ख्
|
|
ग्
|
|
घ्
|
|
ङ्
|
|
|
|
|
|
च्
|
|
छ्
|
|
ज्
|
|
झ्
|
|
ञ्
|
|
|
|
|
|
ट्
|
|
ठ्
|
|
ड्
|
|
ढ्
|
|
ण्
|
|
|
|
|
|
त्
|
|
थ्
|
|
द्
|
|
ध्
|
|
न्
|
|
|
|
|
|
प्
|
|
फ्
|
|
ब्
|
|
भ्
|
|
म्
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
अवर्गीय
|
|
|
|
य्
|
|
र्
|
|
ल्
|
|
व्
|
|
|
|
|
|
|
|
श्
|
|
ष्
|
|
स्
|
|
ह्
|
|
|
|
| आयोगवाहाः
|
अनुस्वारः = ं
|
|
जिव्हामूलीय = [ᳲक्, ᳲख्]
|
| विसर्गः = :
|
|
उपध्मानीय = [ᳲप् , ᳲप् ]
|
| १३ स्वराणि, ३३ व्यञ्जनानि, ४ आयोगवाहाः
|
अक्षरः – उच्चार्यमाण ध्वनिः।
स्वरः - स्वयं राजन्ते ते स्वराः।
व्यञ्जनम् - अन्वग् भवति व्यञ्जनम् ।व्यञ्जनस्य उच्चारणं स्वरसहितं भवति।
गुणिताक्षराणि चिन्हानि
| स्वरः
|
अ
|
आ
|
इ
|
ई
|
उ
|
ऊ
|
ऋ
|
ॠ
|
ऌ
|
ए
|
ऐ
|
ओ
|
औ
|
अं
|
अः
|
| चिन्हः
|
|
ा
|
ि
|
ी
|
ु
|
ू
|
ृ
|
ॄ
|
ॢ
|
े
|
ै
|
ो
|
ौ
|
ं
|
:
|
गुणिताक्षराणि -व्यञ्जनाक्षराणि [सस्वरव्यञ्जनम् लेखनम्]
| स्वरः
|
अ
|
आ
|
इ
|
ई
|
उ
|
ऊ
|
ऋ
|
ॠ
|
ऌ
|
ए
|
ऐ
|
ओ
|
औ
|
अं
|
अः
|
| चिन्हः
|
|
ा
|
ि
|
ी
|
ु
|
ू
|
ृ
|
ॄ
|
ॢ
|
े
|
ै
|
ो
|
ौ
|
ं
|
:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| क्
|
क
|
का
|
कि
|
की
|
कु
|
कू
|
कृ
|
कॄ
|
कॢ
|
के
|
कै
|
को
|
कौ
|
कं
|
कः
|
| ख्
|
ख
|
खा
|
खि
|
खी
|
खु
|
खू
|
खृ
|
खॄ
|
खॢ
|
खे
|
खै
|
खो
|
खौ
|
खं
|
खः
|
Transiletaration Guide[IAST] Vowels
| अ
|
आ
|
इ
|
ई
|
उ
|
ऊ
|
ऋ
|
ॠ
|
ऌ
|
ए
|
ऐ
|
ओ
|
औ
|
अं
|
अः
|
| a
|
ā
|
i
|
ī
|
u
|
ū
|
ṛ
|
ṝ
|
ḷ
|
e
|
ai
|
o
|
ou
|
ṃ
|
ḥ
|
Transliteration Guide [IAST] – Consonants
| क्
|
k
|
ख्
|
kh
|
ग्
|
g
|
घ्
|
gh
|
ङ्
|
ṅ
|
| च्
|
c
|
छ्
|
ch
|
ज्
|
j
|
झ्
|
jh
|
ञ्
|
ñ
|
| ट्
|
ṭ
|
ठ्
|
ṭh
|
ड्
|
ḍ
|
ढ्
|
ḍh
|
ण्
|
ṅ
|
| त्
|
t
|
थ्
|
th
|
द्
|
d
|
ध्
|
dh
|
न्
|
n
|
| प्
|
p
|
फ्
|
ph
|
ब्
|
b
|
भ्
|
bh
|
म्
|
m
|
| य्
|
y
|
र्
|
r
|
ल्
|
l
|
व्
|
v
|
|
|
| श्
|
ś
|
ष्
|
ṣ
|
स्
|
s
|
ह्
|
h
|
|
|
संयुक्ताक्षराणि [Conjunct consonants]:
यदा द्वे अथवा अधिकानि व्यञ्जनानि एकत्ररूपेण विद्यन्ते, तदा तस्य संयुक्ताक्षरम् इति कथ्यते।
Two or more consonants together without intervening vowel or pause between them is called “ Conjunct Consonant”.
उदाः ---
आत्मा – इत्यतस्मिन् त् + म् = त्म
संस्कृतम् – इत्यस्मिन् स् + क् = स्क्
तत्र – इत्यस्मिन् = त् + र् = त्र्
कृष्णः – इत्यस्मिन् ष् + ण् = ष्ण्
श्यामः – इत्यस्मिन् श् + य् = श्य्
कानिचन् संयुक्ताक्षराणि ---
क् + क् = क्क् क् + त् = क्त् क् + त् + व् = क्त्व्
ग् + र् = ग्र् ग् + ल् = ग्ल् ग् + व् = ग्व्
घ् + न् = घ्न् श् + र् = श्र् श् + ल् = श्ल्
ष् + क् = ष्क् श् + न् = श्न् त् + स् = त्स्
श् + व् = श्व् श् + च् = श्च् ङ् + ग् = ङ्ग्
च् + छ् = च्छ् त् + य् = त्य् न् + त् = न्त्
(1A) परिचयः
चित्रं पठत अवगच्छत च | ( मम/ भवतः / भवत्याः )
| पुल्लिङ्गः (Masculine)
|
|
|
|
|
|
|
|
| स्त्रीलिङ्गः (feminine)
|
|
|
|
विशेषः –
* भवतः - पुल्लिङ्गे | भवत्याः – स्त्रीलिङ्गे |
* “नाम” इत्यत्र विसर्गः (:) नास्ति | अनुस्वारः (ं) अपि नास्ति |
एतत् संभाषणम् उच्चैः पठत अवगच्छत च –
आचार्यः – सर्वेभ्यः स्वागतम् | नमस्काराः | मम नाम अरुणः | भवतः नाम किम् ?
रमेशः – मम नाम रमेशः |
आचार्यः – भवत्याः नाम किम् ?
लता – मम नाम लता |
आचार्यः – मम नाम किम् ?
छात्राः – भवतः नाम अरुणः |
आचार्यः – मम पुस्तकम् | मम मुखम् | मम पादः | एवं सर्वे वदन्तु | पुस्तकम् , चित्रम् , मित्रम् , वृक्षः, हस्तः, लेखनी |
छात्राः – मम पुस्तकम् | मम चित्रम् | मम मित्रम् | मम वृक्षः | मम हस्तः | मम लेखनी |
आचार्यः – भवतः पुस्तकम् | भवतः चित्रम् | एवं क्रमेण वदन्तु |
छात्राः – भवतः मित्रम् | भवतः वृक्षः | भवतः हस्तः | भवतः लेखनी |
आचार्यः – भवत्याः पुस्तकम् | भवत्याः चित्रम् | एवं क्रमेण वदन्तु |
छात्राः – भवत्याः मित्रम् | भवत्याः वृक्षः | भवत्याः हस्तः | भवत्याः लेखनी |
(1B) परिचयः
अभ्यासाः (मम / भवतः / भवत्याः )
१. यथोदाहरणं रिक्तस्थानानि पूरयत –
यथा – रामः – भवतः नाम किम् ? रावणः – मम नाम रावणः |
सीता – भवत्याः नाम किम् ? शूर्पणखा – ममा – मम नाम शूर्पणका
- विनोदः - _____ _ _____ ? प्रकाशः - _____ _____ |
- द्रोणः - _____ _____ ? - एकलव्यः ____ ____ |
- अर्जुनः - _____ _____ ? सुभद्रा - ____ _____ |
- आञ्जनेयः - _____ _____ ? भीमः - ___ ________ |
- बृहन्नला - _____ _____ ? उत्तरा - ___ __ _____ |
२. नामानुगुणं प्रश्नम् पृच्छन्तु |
यथा - १. नारायणः – भवतः नाम किम् ?
- श्रीशः - ____________________________ ?
- ललिता - ___________________________ ?
- नलिनी - ____________________________ ?
- दिवाकरः - ___________________________ ?
- पद्मा - ______________________________ ?
- तपनः - _____________________________ ?
३. भवतः , भवत्याः , मम , नाम , किम्
१. मम नाम रामः | _______________ नाम किम् ?
२. ___________________ नाम दिनेशः |
३. ________________ नाम _________ ?
४. मम _______________ रुक्मिणी |
५. _________________ नाम किम् ?
६. ___________________ नाम अरुणः |
४. [मम पुस्तकम् | भवतः पुस्तकम् | भवत्याः पुस्तकम् | ] एतेन क्रमेण अधः सुचितानाम् शब्दानां उपयोगम् कृत्वा वाक्यानि रचयन्तु |
ग्रामः , देशः , राज्यम् , कुञ्चिका , स्यूतः , कथा , पत्रिका , धनम् , आसन्दः , भगिनी
- ______ ग्रामः | _______ ग्रामः | __________ ग्रामः |
- __________ |____________ | ____________ |
- __________ | ____________| ____________ |
- __________ | _ __________ |_____ _______ |
- __________ | ___________ | ____ ________ |
- __________ | ___________ | _____________ |
- __________ | ___________ | _____________ |
- __________ | ___________ | _____________ |
- __________ | ___________ | _____________ |
- __________ | ___________ | _____________ |
(2A) एतत् / तत् [ समीपस्थस्य बोधनाय - एतत्; दूरस्य तु तत् इति नपुंसकलिंगे प्रयोगः]
(2B) एषः / सः [समीपस्थस्य बोधनाय - एषः; दूरस्य तु सः इति पुंल्लिंगे प्रयोगः]
(2C) एषा / सा [समीपस्थस्य बोधनाय - एषा ; दूरस्य तु सा इति प्रयोगः]
(2D) एते प्रश्नवाचकाः
कः ? का ? किम् ?
सम्यक् स्मरन्तु—
| प्रश्नः
|
लिंङ्गम्
|
उत्तरम्
|
| एषः / सः -कः ?
|
पुंलिंङ्गम्
|
एषः नर्तकः / सः गायकः
|
| एषा / सा - का ?
|
स्त्रीलिंङ्गम्
|
एषा वैद्या / सा शिक्षिका
|
| एतत् / तत् - किम् ?
|
नपुंसक लिंङ्गम्
|
एतत् भवनम् / तत् मन्दिरम्
|
