चेत् , नो चेत्
13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/cet-no-cet
चेत् , नो चेत्
* चेत्
“यदि तर्हि” एति पदद्वयं यस्मिन् अर्थे उपयुज्यते तस्मिन् एव अर्थे “चेत्” इत्यस्य अपि उपयोगः करणीयः |
उदा - समयः अस्ति चेत् अहं आगच्छामि |
(यदि समयः अस्ति तर्हि अहं आगच्छामि इत्यर्थः |)
“यदि - तर्हि”, “चेत्” इत्येतयोः अर्थः समानः इत्यतः “यदि - तर्हि” इति यत्र प्रयुक्तम् वाक्ये “चेत् “इति न प्रयोक्तव्यम् |
उदा-यदि समयः अस्ति चेत् तर्हि अहं आगच्छामि - इत्येतत् वाक्यम् अशुद्धं | यत: “चेत्” इति यत्र अस्ति तत्र यदि इत्यपि प्रयुक्तम् |
अभ्यासः
चेत् , नो चेत्
अभ्यासः
अधः शब्दद्वयं निर्दिष्टम् अस्ति | पूर्वार्धे प्रथमशब्दम् , उत्तरार्धे द्वितीयशब्दं च प्रयुज्य “यदि - तर्हि” युक्तानि लिखन्तु |
उदा- निद्रा- शयनम्
यदि निद्रा आगच्छति तर्हि शयनं करोतु |
1.ज्वर: औषधाम्
…………अस्ति ………. ………. ……….. ………..|
2. बुभुक्षा - भोजनम्
3.पिपासा - जलम्
4. दृष्टिदोषः - उपनेत्रम्
5. धनम् - उद्योगः
…………… आवश्यकं …….. ……… …………… ………|
6. शान्तिः - आश्रमः
7. क्षीरम् - क्षीरकेन्द्रम्
8. कार्यसिद्धिः - परिश्रमः
9. चाकलेकः - आपणः
10. तृप्तिः - समाजसेवा
अभ्यासः
समीरः श्य्यादिवस्त्राणि भातकार्थं ददाति | भाटकविवरणम् तु-
वस्तुनाम | एकदिनस्य | दिनद्वयस्य | दिनत्रयस्य |
शय्या | ४.०० | ७.00 | १०.०० |
वस्त्रकटः | ५.०० | ९.०० | १२.०० |
उपधानम् | २.०० | ४.०० | ५.०० |
आच्चादकम् | १.०० | २.०० | ३.०० |
उपरितनविवरणस्य आधारेण किम् वस्तु कति दिनानि नीतम् चेत् कियत् दातव्यम् इति “यदि-तर्हि” युक्तेन वाक्येन लिखन्तु।
उदा- यदि श्य्या एकम् दिनम् नीयते तर्हि भातटकम् चत्वारि रूप्यकाणि ।
- …………शय्या दिनद्वयम् नीयते ……….भाटकम् ……… ……….।
- ………….शय्या ………… …………… भाटकम् ……… ……….।
- …………वस्त्रकटः ………… ………… ……… ……………….।
- …………वस्त्रकटः ………… ………… ……… ……………….।
- …………वस्त्रकटः ………… ………… ……… ……………….।
- …………उपधानम् ………… ………… ……… ……………….।
- …………उपधानम् ………… ………… ……… ……………….।
- …………उपधानम् ………… ………… ……… ……………….।
- …………आच्छादकम् ………… ………… ……… …………….।
- …………आच्छादकम् ………… ………… ……… …………।
- …………आच्छादकम् ………… ………… ……… …………।
अभ्यासः
अधः एकैकेन वाक्येन एकैकः सन्दर्भः निर्दिष्टः अस्ति । तत् सन्दर्भे भवन्तः किम् कुर्वन्ति इति “चेत्” युक्तेन वाक्येन लिखन्तु।
उदा - कार्यालयस्य विरामः भवति ।
कर्यालयस्य विरामः भवति चेत् गृहम् गच्छामि ।
- गृहे कोपि नास्ति ।
………………………………………………………..
2.कोषे धनम् नास्ति ।
…………………………………………………………
3.गृउहम् अतिथि: आगच्छति ।
……………………………………………………………
4.बालकाः कोलाहलम् कुर्वन्ति ।
……………………………………………………………
5.नगरयानानि न सञ्चरन्ति।
……………………………………………………………।
6.स्यूतः नष्टः भवति ।
………………………………………………………………।
7.अधिकारी तर्जयति ।
………………………………………………………………।
8.चोराः आगच्छन्ति ।
………………………………………………………………….।
9। पाके रुचिः न भवति ।
……………………………………………………………………।
10)रात्रौ निद्रा न आगच्छति ।
………………………………………………………………………।
अभ्यासः
अधस्तनवाक्येषु स्थितानि रिक्तस्थानानि “चेत् - नो चेत् यदि - तर्हि” इत्येतेषु केनचित् पदेन पूरयन्तु।
उदा-
भवान् शीग्रम् आगच्छन्तु । ……………। पिता तर्जयति ।
भवान् शिग्रम् आगच्छन्तु ।नो चेत् पिता तर्जयति ।
- औषधम् स्वीकरोतु । ………………।ज्वरः वर्धते ।
- इच्छा अस्ति ………………….भोजनम् करोतु ।
- यदि अध्यापकः अस्ति ……………।कक्ष्यायाम् उपविशामि।
- …………………………भवान् मधुरम् खादति तर्हि दन्ताः नश्यन्ति ।
- यदि भवन् असत्यम् वदति ………………।कः भवति विश्वासम् करोति ।
- परश्वः भवतः गृहम् आगमिष्यामि । ……………….प्रपरश्वः ।
- सम्यक् पठतु । ……………………उत्तीर्णता कथम् प्राप्येत ?
- सुरेशः आगच्छति …………………माम् आह्वयतु ।
- यदि दैवम् अनुकूलकरम् नास्ति …………… कः किम् वा कुर्यात् ।
- उपविश्य पठतु ।……………………उत्थाय वा पठतु ।