05---sArvadhAtukaprakaraNam-adantam-aGgam/08---tudAdigaNaH: Difference between revisions
05---sArvadhAtukaprakaraNam-adantam-aGgam/08---tudAdigaNaH
Content added Content deleted
No edit summary |
No edit summary |
||
Line 6: | Line 6: | ||
<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">१) </span></span>[https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/63_tudAdigaNaH-1--paricayaH__sAmAnya-dhAtavaH_2017-01-25.mp3 tudAdigaNaH-1--paricayaH_+_sAmAnya-dhAtavaH_2017-01-25] |
<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">१) </span></span>[https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/63_tudAdigaNaH-1--paricayaH__sAmAnya-dhAtavaH_2017-01-25.mp3 tudAdigaNaH-1--paricayaH_+_sAmAnya-dhAtavaH_2017-01-25] |
||
<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">२) </span></span>[https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/64_tudAdigaNaH-2--visheSha-dhAtavaH---ikArAntAH-ukArAntAH-RukArAntAH-ca_2017-02-01.mp3 tudAdigaNaH-2--visheSha-dhAtavaH---ikArAntAH-ukArAntAH-RukArAntAH-ca_2017-02-01]<br /> |
<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">२) </span></span>[https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/64_tudAdigaNaH-2--visheSha-dhAtavaH---ikArAntAH-ukArAntAH-RukArAntAH-ca_2017-02-01.mp3 tudAdigaNaH-2--visheSha-dhAtavaH---ikArAntAH-ukArAntAH-RukArAntAH-ca_2017-02-01]<br />३) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/66_tudAdigaNaH-3--visheSha-dhAtavaH---RukArAntAH--RUkArAntAH-ca_2017-02-15.mp3 tudAdigaNaH-3--visheSha-dhAtavaH---RukArAntAH--RUkArAntAH-ca_2017-02-15] <br /><span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">2015 वर्गः<br /></span></span> |
||
⚫ | <span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">१) </span></span>[https://archive.org/download/Samskrita-Vyakaranam-2014_Paniniiya-Study-I/36_tudadiganah--1_ganasya-saiddhantikam-cintanam_2015-07-21.mp3 tudAdigaNaH--1_gaNasya-saiddhAntikaM-cintanam _2015-07-21]<br /><span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">२) </span></span>[https://archive.org/download/Samskrita-Vyakaranam-2014_Paniniiya-Study-I/37_tudadiganah--2_samanya-vishesha-caDhatavah__ikarantadhatavah_2015-07-28.mp3 tudAdigaNaH--2_sAmAnya-visheSha-ca dhAtavaH_+_ikArAntadhAtavaH _2015-07-28] |
||
३) [https://archive.org/download/SamskritaVyakaranam2015-PaniniiyaStudy/66_tudAdigaNaH-3--visheSha-dhAtavaH---RukArAntAH--RUkArAntAH-ca_2017-02-15.mp3 tudAdigaNaH-3--visheSha-dhAtavaH---RukArAntAH--RUkArAntAH-ca_2017-02-15] <br /> |
|||
<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">2015 वर्गः<br /> |
|||
</span></span> |
|||
<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">१) </span></span>[https://archive.org/download/Samskrita-Vyakaranam-2014_Paniniiya-Study-I/36_tudadiganah--1_ganasya-saiddhantikam-cintanam_2015-07-21.mp3 tudAdigaNaH--1_gaNasya-saiddhAntikaM-cintanam _2015-07-21]<br /> |
|||
⚫ | |||
<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">३) </span></span>[https://archive.org/download/Samskrita-Vyakaranam-2014_Paniniiya-Study-I/38_tudadiganah--3_ukarantadhatavah__rukarantadhatavah_2015-08-04.mp3 tudAdigaNaH--3_ukArAntadhAtavaH_+_RukArAntadhAtavaH _2015-08-04] |
<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">३) </span></span>[https://archive.org/download/Samskrita-Vyakaranam-2014_Paniniiya-Study-I/38_tudadiganah--3_ukarantadhatavah__rukarantadhatavah_2015-08-04.mp3 tudAdigaNaH--3_ukArAntadhAtavaH_+_RukArAntadhAtavaH _2015-08-04] |
||
Line 24: | Line 14: | ||
४) [https://archive.org/download/Samskrita-Vyakaranam-2014_Paniniiya-Study-I/39_tudadiganah--4_dirgha-rukarantadhatavah__dhatvadeshah_2015-08-11.mp3 tudAdigaNaH--4_dIrgha-RUkArAntadhAtavaH _+_dhAtvAdeshaH_2015-08-11]<br /> |
४) [https://archive.org/download/Samskrita-Vyakaranam-2014_Paniniiya-Study-I/39_tudadiganah--4_dirgha-rukarantadhatavah__dhatvadeshah_2015-08-11.mp3 tudAdigaNaH--4_dIrgha-RUkArAntadhAtavaH _+_dhAtvAdeshaH_2015-08-11]<br /> |
||
⚫ | <span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">तुदा</span>दिगणे</span>, <span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">कर्त्रर्थे सार्वधातुकप्रत्य</span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">ये परे धातुभ्यः श</span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">-</span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">विकरणप्रत्ययः विहितः अस्ति </span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">| </span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">वस्तुतः प्रथमं </span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">'<nowiki/>''कर्तरि शप्''</span></span>'''''<span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"> </span></span></span></span>'''''</span>'''''<span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">(</span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">३</span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">.</span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">१</span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">.</span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">६८</span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">) </span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">इत्यनेन शप् विहितः</span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">, </span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">तदा </span></span></span></span>'''कर्तरि शप्'''<span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"> इति सूत्रं प्रबाध्य </span></span>'''तुदादिभ्यः शः''' <span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">(</span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span style="font-weight:normal">३</span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">.</span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span style="font-weight:normal">१</span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">.</span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span style="font-weight:normal">७७</span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">) </span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">आगत्य कार्यं करोति </span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">| </span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">किमर्थम् </span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">? </span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">अस्यां दशायां </span></span></span></span>'''तुदादिभ्यः शः'''<span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"> </span></span>स्वस्य कार्यं न करोति चेत् इदं सूत्रं निरवकाशं भविष्यति | '''कर्तरि शप्''' इत्यस्य अन्यत्रलब्धावकाशः अस्ति | <span lang="hi-IN">अतः '''तुदादिभ्यः शः''', '''कर्तरि शप्''' इत्यस्य अपवादभूतसूत्रम् | '''पूर्वपरनित्यान्तरङ्गापवादानामुत्तरोत्तरं बलीयः''' इति <span lang="hi-IN">परिभाषया यत् सूत्रं अपवादः अस्ति</span>, <span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">तत् अपरस्य अपेक्षया बलवत् </span></span>| <span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">अतः अत्र </span>'''तुदादिभ्यः शः'''<span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"> '''''' <span lang="hi-IN">इति सूत्रस्य कार्यं सिध्यति </span>|<span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><nowiki/></span></span></span>'''''<span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">''''' |
||
<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN"><br /> |
|||
</span></span> |
|||
⚫ | <span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">तुदा</span>दिगणे</span>, <span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">कर्त्रर्थे सार्वधातुकप्रत्य</span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">ये परे धातुभ्यः श</span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">-</span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">विकरणप्रत्ययः विहितः अस्ति </span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">| </span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">वस्तुतः प्रथमं </span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">'<nowiki/>''कर्तरि शप्''</span></span>'''''<span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN"> </span></span></span></span>'''''</span>'''''<span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">(</span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">३</span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">.</span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">१</span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">.</span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">६८</span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">) </span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">इत्यनेन शप् विहितः</span></span></span></span></span><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><span style="text-decoration:none">, </span></span></span></span><span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">तदा </span></span></span></span |
||
<br /> |
<br /> |
||
Line 454: | Line 440: | ||
<span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">' |
<span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">'''अनेकाल्शित् सर्वस्य''</span></span>''''' '''''' </span>(<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">५५</span>) <span lang="hi-IN">इति सूत्रं वक्ति यत् आदेशः अनेकाल् अस्ति चेत् </span>(<span lang="hi-IN">आदेशे एक एव वर्णः न अपि तु अनेके वर्णाः</span>), <span lang="hi-IN">तर्हि सर्वस्य</span>, <span lang="hi-IN">नाम सर्वाङ्गस्य स्थाने आदेशः आयाति </span>| <span lang="hi-IN">इयङ् इत्यस्मिन् आदेशे अकार</span>-<span lang="hi-IN">ङकारयोः इत्</span>-<span lang="hi-IN">संज्ञा भवतः अतः इय् इति अवशिष्यते </span>| <span lang="hi-IN">इय् इत्यस्मिन् एक एव वर्णः न अपि तु तस्मात् अधिकाः वर्णाः </span>(“<span lang="hi-IN">इ”</span>, “<span lang="hi-IN">य्” इति</span>), <span lang="hi-IN">अतः अनेकाल् अस्ति </span>| <span lang="hi-IN">इदं सूत्रम् '''अलोऽन्त्यस्य''' </span>(<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">५२</span>) <span lang="hi-IN">इत्यस्य अपवादः </span>| <span lang="hi-IN">तर्हि अत्र पूर्णस्य </span>"<span lang="hi-IN">रि</span>" <span lang="hi-IN">इत्यस्य स्थाने इयङ् भवतु इति इदं सूत्रं विदधाति </span>| <span lang="hi-IN">परन्तु '''ङिच्च''' </span>(<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">५३</span>), <span lang="hi-IN"><span style="text-decoration:none"><span lang="hi-IN">'''अनेकाल्शित् सर्वस्य'''</span></span> इत्यस्य अपवादभूतसूत्रम् </span>| <span lang="hi-IN">'''ङिच्च''' इति सूत्रेण आदेशः ङित् चेत्</span>, <span lang="hi-IN">तर्हि अनेकाल् चेदपि अङ्गस्य अन्त्यस्य एव स्थाने आदेशः </span>| <span lang="hi-IN">अतः रि</span>-<span lang="hi-IN">धातौ इकारस्थाने इय्</span>-<span lang="hi-IN">आदेशः </span>| |
||
<br /> |
<br /> |
||
Line 573: | Line 559: | ||
<span lang="hi-IN">मृङ् प्राणत्यागे → मृ </span>+ <span lang="hi-IN">श → मृ </span>+ <span lang="hi-IN">अ → '''इको यणचि' |
<span lang="hi-IN">मृङ् प्राणत्यागे → मृ </span>+ <span lang="hi-IN">श → मृ </span>+ <span lang="hi-IN">अ → '''इको यणचि''''</span>'''''(<span lang="hi-IN">६</span>.<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">७७</span>) '''''' <span lang="hi-IN">इत्यस्य प्राप्तिः</span>, <span lang="hi-IN">तत् प्रबाध्य '''सार्वधातुकार्धधातुकयोः''' </span>(<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">३</span>.<span lang="hi-IN">८४</span>) <span lang="hi-IN">इत्यनेन गुण</span>-<span lang="hi-IN">प्राप्तिः</span>, <span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">'''सार्वधातुकमपित्'''</span><span lang="hi-IN"> </span></span>(<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">१</span></span>.<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">२</span></span>.<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">४</span></span>) <span lang="hi-IN">इत्यनेन <span lang="hi-IN">अपित्त्वात् ङि</span><span lang="hi-IN">द्वत्</span></span>, <span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">'''क्क्ङिति च''' </span></span>(<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">१</span></span>.<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">१</span></span>.<span lang="hi-IN"><span lang="hi-IN">५</span></span>) <span lang="hi-IN">इत्यनेन ङित्त्वात् गुणनिषेधः → '''रिङ् शयग्लिङ्क्षु''' </span>(<span lang="hi-IN">७</span>.<span lang="hi-IN">४</span>.<span lang="hi-IN">२८</span>) <span lang="hi-IN">इत्यनेन श</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्यये परे ऋकारान्तस्य अङ्गस्य रिङ्</span>-<span lang="hi-IN">आदेशः </span>(<span lang="hi-IN">मृ</span>-<span lang="hi-IN">धातोः पूर्णतया स्थाने रि</span>); <span lang="hi-IN">'''ङिच्च''' </span>(<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">१</span>.<span lang="hi-IN">५३</span>) <span lang="hi-IN">इत्यनेन आदेशः ङित् चेत्</span>, <span lang="hi-IN">तर्हि अनेकाल् चेदपि अङ्गस्य अन्त्यस्य एव स्थाने आदेशः → म् </span>+ <span lang="hi-IN">रि </span>+ <span lang="hi-IN">अ → म्रि </span>+ <span lang="hi-IN">अ → '''इको यणचि''' इत्यनेन यण्</span>-<span lang="hi-IN">सन्धेः प्राप्तिः → श</span>-<span lang="hi-IN">प्रत्ययः अजादिः अपित् अतः यण्</span>-<span lang="hi-IN">सन्धिं प्रबाध्य '''अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ''' </span>(<span lang="hi-IN">६</span>.<span lang="hi-IN">४</span>.<span lang="hi-IN">७७</span>) <span lang="hi-IN">इत्यनेन इयङ् आदेशः → इयङ् आदेशः ङित् अतः '''ङिच्च''' इत्यनेन अन्त्यस्य एव आदेशः</span>, <span lang="hi-IN">इकारस्य स्थाने इय्</span>-<span lang="hi-IN">आदेशः → म्र् </span>+ <span lang="hi-IN">इय् </span>+ <span lang="hi-IN">अ → म्रिय् </span>+ <span lang="hi-IN">अ → म्रिय इति अङ्गम् → म्रिय </span>+ <span lang="hi-IN">ते → म्रियते</span> |
||
<br /> |
<br /> |