12---vyAvahArikii-shikShikA/arabhaniyamarambhaniyam: Difference between revisions
(Created page with "<please replace this with content from corresponding Google Sites page> ") |
No edit summary |
||
| Line 1: | Line 1: | ||
<big>'''विषयः'''''''''''''''—'''''''''''''''''' आरभणीयम् / आरम्भणीयम्</big> |
|||
<please replace this with content from corresponding Google Sites page> |
|||
<big>'''प्रश्नः'''</big> |
|||
<big>"विलम्बेन विना सत्कार्यम् आरभणीयम्" उत "विलम्बेन विना सत्कार्यम् आरम्भणीयम्" -- अनयोः कः प्रयोगः साधुः ?</big> |
|||
'''<big>उत्तरम्</big>''' |
|||
<big>"विलम्बेन विना सत्कार्यम् आरम्भणीयम्" इत्येव साधुः प्रयोगः |</big> |
|||
<big>- रभ राभस्ये इति भ्वादिगणीयः सकर्मकः, आत्मनेपदी, अनिट् धातुः | अनुबन्धलोपानन्तरं रभ् इति लौकिकधातुः निष्पद्यते |</big> |
|||
<big>- आङ्-उपसर्गपूर्वकः रभ्-धातोः लटि आरभते, लोटि आरभताम्, लङि आरभत, विधिलिङि आरभेत इत्यादीनि रूपाणि दृश्यन्ते |</big> |
|||
<big>- अनीयर्-प्रत्ययान्तविवक्षायां कदाचित् आरभणीयम् इति प्रयोगः श्रूयते | अयं मकाररहितः अनीयर्-प्रत्ययान्तप्रयोगः वस्तुतः दोषयुक्तः |</big> |
|||
<big>- रभ्-धातुतः अनीयर्-प्रत्यये विहिते '''रभेरशब्लिटोः''' (७.१.६३) इत्यनेन नुमागमः, तस्माच्च आरम्भणीयम् इति मकारघटितम् अनीयर्-प्रत्ययान्तं रूपं सिध्यति |</big> |
|||
<big>- '''रभेरशब्लिटोः''' इत्यनेन रभ्-अङ्गस्य शब्लिड्वर्जिते अजादौ प्रत्यये परे नुमागमो भवति | रभ् इत्यनेन उपसर्गपूर्वकस्य आरभ्-अङ्गस्यापि ग्रहणम् |</big> |
|||
<big>- शप् च लिट् च शब्लिट् इति द्वन्द्वसमासः | शब्लिट्-वर्जितः नाम यः प्रत्ययः शप् नास्ति, लिट्-विवक्षायां नास्ति सः, शब्लिट्-अतिरिक्तः |</big> |
|||
<big>- आरभ्-अङ्गात् विहितः प्रत्ययः न शप् न वा लिट् किन्तु आजादिः चेत् '''रभेरशब्लिटोः''' इत्यनेन रभ्-धातोः नुमागमः भवति |</big> |
|||
<big>- '''मिदचोऽन्त्यात्परः''' (१.१.४७) इत्यनेन नुमागमः रभ्-धातोः अच्-वर्णेषु अन्त्यात् परः आयाति | आरभ् + अनीयर् '''→''' आरभ् + नुम् + अनीय '''→''' आरन्भ् + अनीय |</big> |
|||
<big>- आरन्भ् + अनीय इत्यस्यां दशायां '''नश्चापदान्तस्य झलि''' (८.३.२४) इत्यनेन नकारस्य स्थाने अनुस्वारादेशः '''→''' आरंभ् + अनीय |</big> |
|||
<big>- आरंभ् + अनीय '''→''' आरंभनीय इत्यस्यां दशायां '''अट्कुप्वाङ्नुम्व्यवायेऽपि''' (८.४.२) इत्यनेन णत्वम्, आरंभनीय '''→''' आरंभणीय |</big> |
|||
<big>- अन्ते आरंभणीय इत्यस्मिन् '''अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः''' (८.४.५८) इत्यनेन अनुस्वारस्य स्थाने मकारादेशः, आरंभणीय '''→''' आरम्भणीय इति अनीयर्-प्रत्ययान्तं रूपं निष्पन्नम् |</big> |
|||
<big>- आहत्य, आरभ् + अनीयर् '''→''' आरभ् + नुम् + अनीय '''→''' आरन्भ् + अनीय '''→''' आरंभ् + अनीय '''→''' आरंभणीय → '''आरम्भणीय''' |</big> |
|||
<big>- अनीयर्-स्थाने समानार्थके तव्यत्-प्रत्यये विहिते, तव्यत्-प्रत्ययः अजादिः नास्ति इत्यतः '''रभेरशब्लिटोः''' इत्यनेन नुमागमः न भवति | आरभ् + तव्यत् → आरभ् + तव्य → आरब्धव्य |</big> |
|||
<big>- तथैव लट् इत्यादिषु सार्वधातुकलकारेषु शप्-प्रत्यये विहिते, '''रभेरशब्लिटोः''' इत्यनेन नुमागमः न भवति | यथा लटि, आरभ् + ते '''→''' आरभ् + शप् + ते '''→''' आरभते |</big> |
|||
Revision as of 07:26, 27 May 2021
विषयः''''''''''—''''''''''''' आरभणीयम् / आरम्भणीयम्
प्रश्नः
"विलम्बेन विना सत्कार्यम् आरभणीयम्" उत "विलम्बेन विना सत्कार्यम् आरम्भणीयम्" -- अनयोः कः प्रयोगः साधुः ?
उत्तरम्
"विलम्बेन विना सत्कार्यम् आरम्भणीयम्" इत्येव साधुः प्रयोगः |
- रभ राभस्ये इति भ्वादिगणीयः सकर्मकः, आत्मनेपदी, अनिट् धातुः | अनुबन्धलोपानन्तरं रभ् इति लौकिकधातुः निष्पद्यते |
- आङ्-उपसर्गपूर्वकः रभ्-धातोः लटि आरभते, लोटि आरभताम्, लङि आरभत, विधिलिङि आरभेत इत्यादीनि रूपाणि दृश्यन्ते |
- अनीयर्-प्रत्ययान्तविवक्षायां कदाचित् आरभणीयम् इति प्रयोगः श्रूयते | अयं मकाररहितः अनीयर्-प्रत्ययान्तप्रयोगः वस्तुतः दोषयुक्तः |
- रभ्-धातुतः अनीयर्-प्रत्यये विहिते रभेरशब्लिटोः (७.१.६३) इत्यनेन नुमागमः, तस्माच्च आरम्भणीयम् इति मकारघटितम् अनीयर्-प्रत्ययान्तं रूपं सिध्यति |
- रभेरशब्लिटोः इत्यनेन रभ्-अङ्गस्य शब्लिड्वर्जिते अजादौ प्रत्यये परे नुमागमो भवति | रभ् इत्यनेन उपसर्गपूर्वकस्य आरभ्-अङ्गस्यापि ग्रहणम् |
- शप् च लिट् च शब्लिट् इति द्वन्द्वसमासः | शब्लिट्-वर्जितः नाम यः प्रत्ययः शप् नास्ति, लिट्-विवक्षायां नास्ति सः, शब्लिट्-अतिरिक्तः |
- आरभ्-अङ्गात् विहितः प्रत्ययः न शप् न वा लिट् किन्तु आजादिः चेत् रभेरशब्लिटोः इत्यनेन रभ्-धातोः नुमागमः भवति |
- मिदचोऽन्त्यात्परः (१.१.४७) इत्यनेन नुमागमः रभ्-धातोः अच्-वर्णेषु अन्त्यात् परः आयाति | आरभ् + अनीयर् → आरभ् + नुम् + अनीय → आरन्भ् + अनीय |
- आरन्भ् + अनीय इत्यस्यां दशायां नश्चापदान्तस्य झलि (८.३.२४) इत्यनेन नकारस्य स्थाने अनुस्वारादेशः → आरंभ् + अनीय |
- आरंभ् + अनीय → आरंभनीय इत्यस्यां दशायां अट्कुप्वाङ्नुम्व्यवायेऽपि (८.४.२) इत्यनेन णत्वम्, आरंभनीय → आरंभणीय |
- अन्ते आरंभणीय इत्यस्मिन् अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः (८.४.५८) इत्यनेन अनुस्वारस्य स्थाने मकारादेशः, आरंभणीय → आरम्भणीय इति अनीयर्-प्रत्ययान्तं रूपं निष्पन्नम् |
- आहत्य, आरभ् + अनीयर् → आरभ् + नुम् + अनीय → आरन्भ् + अनीय → आरंभ् + अनीय → आरंभणीय → आरम्भणीय |
- अनीयर्-स्थाने समानार्थके तव्यत्-प्रत्यये विहिते, तव्यत्-प्रत्ययः अजादिः नास्ति इत्यतः रभेरशब्लिटोः इत्यनेन नुमागमः न भवति | आरभ् + तव्यत् → आरभ् + तव्य → आरब्धव्य |
- तथैव लट् इत्यादिषु सार्वधातुकलकारेषु शप्-प्रत्यये विहिते, रभेरशब्लिटोः इत्यनेन नुमागमः न भवति | यथा लटि, आरभ् + ते → आरभ् + शप् + ते → आरभते |