13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bahuvacanakriyApadani: Difference between revisions
No edit summary |
No edit summary |
||
(21 intermediate revisions by 4 users not shown) | |||
Line 1: | Line 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:बहुवचनक्रियापदनि}} |
{{DISPLAYTITLE:१६. बहुवचनक्रियापदनि}} |
||
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']] |
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']] |
||
== <big>'''बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः)'''</big> == |
|||
=== <big>बहुवचनक्रियापदनि </big> === |
|||
<big>(वर्तमानकालः / लट्कारः)</big> |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
| |
| |
||
|<big>प्र. पु. ए. व.</big> |
|<big>'''प्र. पु. ए. व'''.</big> |
||
| |
| |
||
|<big>प्र. पु. ब. व.</big> |
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big> |
||
|- |
|- |
||
| [[File:Gachati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
| |
|||
|<big>गच्छति</big> |
|<big>गच्छति</big> |
||
| [[File:Gachanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
| |
|||
|<big>गच्छन्ति</big> |
|<big>गच्छन्ति</big> |
||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| [[File:Agachati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>आगच्छति</big> |
|<big>आगच्छति</big> |
||
| [[File:Agachanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
| |
|||
|<big>आगच्छन्ति</big> |
|<big>आगच्छन्ति</big> |
||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| [[File:Kridati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>क्रीडति</big> |
|<big>क्रीडति</big> |
||
| [[File:Kridanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
| |
|||
|<big>क्रीडन्ति</big> |
|<big>क्रीडन्ति</big> |
||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| [[File:Khadati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>खादति</big> |
|<big>खादति</big> |
||
| [[File:Khadanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
| |
|||
|<big>खादन्ति</big> |
|<big>खादन्ति</big> |
||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| [[File:Pashyati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>पश्यति</big> |
|<big>पश्यति</big> |
||
| [[File:Pashyanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
| |
|||
|<big>पश्यन्ति</big> |
|<big>पश्यन्ति</big> |
||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| [[File:Nrutyati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>नृत्यति</big> |
|<big>नृत्यति</big> |
||
| [[File:Nrutyanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
| |
|||
|<big>नृत्यन्ति</big> |
|<big>नृत्यन्ति</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>'''वर्तमानकाले (लट्लकारे) बहुवचनानि'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>क्र.</big> |
|<big>'''क्र.'''</big> |
||
|<big>प्र. पु. ए. व.</big> |
|<big>'''प्र. पु. ए. व.'''</big> |
||
|<big> |
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>१</big> |
|<big>१</big> |
||
Line 89: | Line 114: | ||
|<big>११</big> |
|<big>११</big> |
||
|<big>पिबति</big> |
|<big>पिबति</big> |
||
|<big> |
|<big>पिबन्ति</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>१२</big> |
|<big>१२</big> |
||
Line 132: | Line 157: | ||
|- |
|- |
||
|<big>२२</big> |
|<big>२२</big> |
||
|<big> |
|<big>पृच्छति</big> |
||
|<big> |
|<big>पृच्छन्ति</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>२३</big> |
|<big>२३</big> |
||
Line 166: | Line 191: | ||
|<big>तिष्ठति</big> |
|<big>तिष्ठति</big> |
||
|<big>तिष्ठन्ति</big> |
|<big>तिष्ठन्ति</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>लोट्लकारे (प्रार्थना अथवा आज्ञा) बहुवचनानि</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>क्र.</big> |
|<big>'''क्र.'''</big> |
||
|<big>प्र. पु. ए. व.</big> |
|<big>'''प्र. पु. ए. व.'''</big> |
||
|<big> |
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>१</big> |
|<big>१</big> |
||
Line 259: | Line 285: | ||
|- |
|- |
||
|<big>२२</big> |
|<big>२२</big> |
||
|<big> |
|<big>पृच्छतु</big> |
||
|<big>पृच्छन्तु</big> |
|<big>पृच्छन्तु</big> |
||
|- |
|- |
||
Line 293: | Line 319: | ||
|<big>तिष्ठतु</big> |
|<big>तिष्ठतु</big> |
||
|<big>तिष्ठन्तु</big> |
|<big>तिष्ठन्तु</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>वर्तमानकाले (लट्लकारे) विशेषक्रियापदानि</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>क्र</big> |
|<big>'''क्र'''</big> |
||
|<big> |
|<big>'''धातुः'''</big> |
||
|<big>प्र. पु. ए. व.</big> |
|<big>'''प्र. पु. ए. व.'''</big> |
||
|<big> |
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>१</big> |
|<big>१</big> |
||
Line 333: | Line 360: | ||
|- |
|- |
||
|<big>७</big> |
|<big>७</big> |
||
|<big>प्र+ |
|<big>प्र+आप्</big> |
||
|<big>प्राप्नोति</big> |
|<big>प्राप्नोति</big> |
||
|<big>प्राप्नुवन्ति</big> |
|<big>प्राप्नुवन्ति</big> |
||
Line 340: | Line 367: | ||
|<big>रुद्</big> |
|<big>रुद्</big> |
||
|<big>रोदिति</big> |
|<big>रोदिति</big> |
||
|<big> |
|<big>रुदन्ति</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>९</big> |
|<big>९</big> |
||
|<big> |
|<big>दा</big> |
||
|<big>ददाति</big> |
|<big>ददाति</big> |
||
|<big>ददति</big> |
|<big>ददति</big> |
||
Line 362: | Line 389: | ||
|<big>जानन्ति</big> |
|<big>जानन्ति</big> |
||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
| |
| |
||
| |
|||
|<big>उ.पु.ए.व.</big> |
|||
| |
|||
|<big>उ. पु. ब. व.</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
|<big>'''उ. पु. ए. व.'''</big> |
|||
|<big>'''उ. पु. ब. व.'''</big> |
|||
|- |
|- |
||
|<big>१</big> |
|<big>१</big> |
||
Line 428: | Line 460: | ||
|} |
|} |
||
=== <big>वाक्यरचनां करोतु </big> === |
|||
<big>यथा ---</big> |
|||
<big>एकवचनम् बहुवचनम्</big> |
|||
=== <big>'''उदाहरणानुसारं वाक्यरचनां करोतु''' </big> === |
|||
<big>एषः अस्ति । एते सन्ति।</big> |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+ |
|+ |
||
| colspan="4" |<big>'''प्रथमः पुरुषः'''</big> |
|||
|- |
|||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
||
|- |
|- |
||
| colspan="2" |<big>'' |
| colspan="2" |<big>''एषः अस्ति ।''</big> |
||
| colspan="2" |<big>'' |
| colspan="2" | <big>''एते सन्ति ।''</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>एषः</big> |
|<big>एषः</big> |
||
Line 465: | Line 496: | ||
<big>फलम्</big> |
<big>फलम्</big> |
||
| |
|||
| |
|||
<big>अस्ति</big> |
<big>अस्ति</big> |
||
Line 495: | Line 525: | ||
<big>फलानि</big> |
<big>फलानि</big> |
||
| |
|||
| |
|||
<big>सन्ति</big> |
<big>सन्ति</big> |
||
Line 504: | Line 533: | ||
|- |
|- |
||
| colspan=" |
| colspan="4" |<big>'''मध्यमः पुरुषः'''</big> |
||
| colspan="2" |<big>'''मध्यमः पुरुषः'''</big> |
|||
|- |
|- |
||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
|||
| |
|||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
<big>त्वम् </big> |
<big>त्वम् </big> |
||
|<big>असि </big> |
|<big>असि </big> |
||
Line 515: | Line 545: | ||
<big>लिखसि</big> |
<big>लिखसि</big> |
||
| |
| |
||
<big>यूयम्</big> |
|||
<big>युवां</big> |
|||
|<big>स्थ</big> |
|<big>स्थ</big> |
||
Line 524: | Line 553: | ||
<big>लिखथ</big> |
<big>लिखथ</big> |
||
|- |
|- |
||
| |
|||
| colspan="2" |<big>'''उत्तमः पुरुषः'''</big> |
|||
| |
|||
| colspan="2" |<big>'''उत्तमः पुरुषः'''</big> |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
| colspan="4" |<big>'''उत्तमः पुरुषः'''</big> |
|||
| |
|||
|- |
|||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
|||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
<big>अहम् </big> |
<big>अहम् </big> |
||
|<big>अस्मि </big> |
|<big>अस्मि </big> |
||
Line 543: | Line 578: | ||
<big>लिखामः</big> |
<big>लिखामः</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>बहुवचनक्रियापदनि ( अभ्यासः)</big> === |
|||
<big>(वर्तमानकालः / लट्कारः)</big> |
|||
=== '''<big>अभ्यासः -</big> <big>(वर्तमानकालः / लट्लकारः)</big>''' === |
|||
==== <big> |
==== <big>'''उदाहरणानुरूपं रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> ==== |
||
<big>१. सिंहः गर्जति |
<big>१. सिंहः गर्जति ------ ------ सिंहाः गर्जन्ति</big> |
||
<big>२. मूषकः खादति |
<big>२. मूषकः खादति ------ ------</big> |
||
<big>३. मृगः धावति |
<big>३. मृगः धावति ------ ------</big> |
||
<big>४. बिडालः पिबति |
<big>४. बिडालः पिबति ------ ------</big> |
||
<big>५. पिकः कूजति |
<big>५. पिकः कूजति ------ ------</big> |
||
<big>६. |
<big>६. मयूरः नृत्यति ------ ------</big> |
||
<big>७. कृषकः कर्षति |
<big>७. कृषकः कर्षति ------ ------</big> |
||
<big>८. सैनिकः रक्षति |
<big>८. सैनिकः रक्षति ------ ------</big> |
||
<big>९. अजा चरति |
<big>९. अजा चरति ------ ------</big> |
||
<big>१०. बाला वदति |
<big>१०. बाला वदति ------ ------</big> |
||
<big>११. महिला गायति |
<big>११. महिला गायति ------ ------</big> |
||
<big>१२. अम्बा पचति |
<big>१२. अम्बा पचति ------ ------</big> |
||
<big>१३. पुष्पं विकसति |
<big>१३. पुष्पं विकसति ------ ------</big> |
||
<big>१४. छात्रः तिष्ठति |
<big>१४. छात्रः तिष्ठति ------ ------</big> |
||
<big>१५. फलं पतति |
<big>१५. फलं पतति ------ ------</big> |
||
<big>१६. वाहनं चलति |
<big>१६. वाहनं चलति ------ ------</big> |
||
<big>१७. बालः हसति |
<big>१७. बालः हसति ------ ------</big> |
||
<big>१८. |
<big>१८. वृद्धः पश्यति ------ ------</big> |
||
<big>१९. बालिका पठति |
<big>१९. बालिका पठति ------ ------</big> |
||
<big>२०. चोरः धावति |
<big>२०. चोरः धावति ------ ------</big> |
||
==== <big>यथोचितानि रूपाणि रिक्तस्थानेषु लिखन्तु --- </big> ==== |
|||
# <big>पिबति --- पिबन्ति ।</big> |
|||
# <big>खादति --- -----</big> |
|||
# <big>----- --- धावन्ति ।</big> |
|||
# <big>जिघ्रति --- ----- ।</big> |
|||
# <big>----- --- पश्यन्ति ।</big> |
|||
# <big>नमति --- ----- ।</big> |
|||
# <big>गच्छति --- ----- ।</big> |
|||
# <big>----- --- रटन्ति ।।</big> |
|||
# <big>----- -- आरोहन्ति ।</big> |
|||
# <big>----- --- अर्चन्ति ।</big> |
|||
# <big>रक्षति --- ----- ।</big> |
|||
# <big>गायति --- ----- ।</big> |
|||
# <big>----- --- विकसन्ति ।</big> |
|||
# <big>----- --- चलन्ति ।</big> |
|||
# <big>----- --- हसन्ति ।</big> |
|||
# <big>स्नाति --- ----- ।</big> |
|||
# <big>पठति --- ----- ।</big> |
|||
# <big>नृत्यति --- ----- ।</big> |
|||
# <big>पतति --- ----- ।</big> |
|||
# <big>तिष्ठति --- -----।</big> |
|||
=== <big>'''यथोचितानि रूपाणि रिक्तस्थानेषु लिखतु'''</big> === |
|||
==== <big>उदाहरणानुसारं वाक्यानि लिखन्तु ---</big> ==== |
|||
# <big>पिबति ------------ पिबन्ति।</big> |
|||
<big>एषः मयूरः अस्ति --- एते मयुराः सन्ति ।</big> |
|||
# <big>खादति ------------</big> |
|||
# <big>----------- धावन्ति ।</big> |
|||
# <big>जिघ्रति ------------</big> |
|||
# <big>------------ पश्यन्ति ।</big> |
|||
# <big>नमति ------------</big> |
|||
# <big>गच्छति ------------</big> |
|||
# <big>------------ रटन्ति ।।</big> |
|||
# <big>------------ आरोहन्ति ।</big> |
|||
# <big>------------ अर्चन्ति ।</big> |
|||
# <big>रक्षति ------------</big> |
|||
# <big>गायति -----------</big> |
|||
# <big>----------- विकसन्ति ।</big> |
|||
# <big>-----------चलन्ति ।</big> |
|||
# <big>------------हसन्ति ।</big> |
|||
# <big>स्नाति -----------</big> |
|||
# <big>पठति ------------</big> |
|||
# <big>नृत्यति ------------</big> |
|||
# <big>पतति -----------</big> |
|||
# <big>तिष्ठति ------------</big> |
|||
<big>मयूरः नृत्यति --- मयूराः नृत्यन्ति ।</big> |
|||
<big>एषः मयूरः नृत्यति --- एते मयूराः नृत्यन्ति ।</big> |
|||
=== <big>'''उदाहरणानुसारं वाक्यानि लिखतु'''</big> === |
|||
# <big>एषः वानरः अस्ति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>एषः मयूरः अस्ति । एते मयुराः सन्ति ।</big> |
|||
# <big>वानरः आरोहति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषः --- ----- --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषः हंसः अस्ति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>हंसः तरति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>--- ---- ----- --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषः सिंहः अस्ति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>सिंहः गर्जति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>--- --- ----- --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा बालिका अस्ति --- एताः ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>बालिका पठति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा --- ----- --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा लेखिका अस्ति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>लेखिका लिखति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>--- --- ----- --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा कलिका --- --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>कलिका विकसति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>--- --- विकसति --- ----- ----- ----- । </big> |
|||
# <big>एतत् यानम् अस्ति --- एतानी ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>यानम् भ्रमति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् --- ----- --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् फलं अस्ति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>फलम् पतति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् --- --- --- ----- ----- ----- । </big> |
|||
# <big>एतत् मित्रं अस्ति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>मित्रं क्रीडति --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् --- --- --- ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>मयूरः नृत्यति। मयूराः नृत्यन्ति ।</big> |
|||
==== <big>अधोरेखाङ्कितस्य केवलं वचनपरिवर्तनं करोतु ---</big> ==== |
|||
<big>एषः मयूरः नृत्यति। एते मयूराः नृत्यन्ति ।</big> |
|||
==== <big>अभ्यासः</big> ==== |
|||
# <big>एषः वानरः अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>वानरः आरोहति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषः ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषः हंसः अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>हंसः तरति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>--- ---- -----। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषः सिंहः अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>सिंहः गर्जति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा बालिका अस्ति। एताः ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>बालिका पठति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा । ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा लेखिका अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>लेखिका लिखति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>। ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा कलिका। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>कलिका विकसति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>----- ----- विकसति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् यानम् अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>यानं भ्रमति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् फलम् अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>फलं पतति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् मित्रम् अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>मित्रं क्रीडति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
=== <big>'''अधोरेखाङ्कितस्य केवलं वचनपरिवर्तनं करोतु'''</big> === |
|||
<big>यथाः</big> |
<big>यथाः</big> |
||
<big>सः विद्यालये पठति । |
<big>सः विद्यालये पठति । ------------ ते विद्यालये पठन्ति ।</big> |
||
# <big>सा गृहे वसति। |
# <big>सा गृहे वसति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>एषः कार्यालये तिष्ठति । |
# <big>एषः कार्यालये तिष्ठति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>लतायां पुष्पं विकसति । |
# <big>लतायां पुष्पं विकसति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>भवान् क्रीडाङ्गणे क्रीडति। |
# <big>भवान् क्रीडाङ्गणे क्रीडति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>भवती प्रतिदिनं नृत्यति। |
# <big>भवती प्रतिदिनं नृत्यति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>वने |
# <big>वने सिंहः गर्जति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>एषा चित्रं पश्यति । |
# <big>एषा चित्रं पश्यति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>बालः शालां गच्छति । |
# <big>बालः शालां गच्छति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>वानरः फलं खादति । |
# <big>वानरः फलं खादति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>सा गीतं गायति । |
# <big>सा गीतं गायति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>सैनिकः देशं रक्षति । |
# <big>सैनिकः देशं रक्षति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>लेखकः कथां कथयति। |
# <big>लेखकः कथां कथयति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>नर्तिका |
# <big>नर्तिका गुरुवन्दनाय नृत्यति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>त्वं चलचित्रं पश्यसि। |
# <big>त्वं चलचित्रं पश्यसि। ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>अहं शीतपेयं पिबामि। |
# <big>अहं शीतपेयं पिबामि। ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>बालिका मोदकं खादति। |
# <big>बालिका मोदकं खादति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>अध्यापकः पाठं पाठयति । |
# <big>अध्यापकः पाठं पाठयति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>अम्बा देवालयं गच्छति। |
# <big>अम्बा देवालयं गच्छति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>अर्चकः पूजां करोति। |
# <big>अर्चकः पूजां करोति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
# <big>धनिकः धनं ददाति । |
# <big>धनिकः धनं ददाति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
==== <big>वचनपरिवर्तनं करोतु</big> ==== |
|||
<big>१. बालकः पठति । --- बालकाः पठन्ति ।</big> |
|||
=== <big>'''वचनपरिवर्तनं करोतु'''</big> === |
|||
<big>२. गजः चलति । --- --------------- ।</big> |
|||
<big>१. बालकः पठति । ------------ बालकाः पठन्ति ।</big> |
|||
<big> |
<big>२. गजः चलति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>३. भिक्षुकः अटति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>४. दीपः ज्वलति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>५. वृक्षः फलति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>६. बालिका प्रक्षालयति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>७. सर्पः सर्पति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>८. नेत्रं स्फुरति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>९. व्याघ्रः जिघ्रति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>१०. अनुजा वदति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>११. महराजा आरोहति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>१२. नदी वहति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>१३. परिचारिका मार्जयति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>१४. अध्यापिका पाठयति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>१५. अग्रजा पृच्छति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>१६. छात्रा पश्यति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>१७. फलं पतति। ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>१८. देवी तुष्यति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big> |
<big>१९. यन्त्रः चलति । ----- ----- ----- ।</big> |
||
<big>२०. मयूरः नृत्यति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
=== अधोलिखित क्रियापदानि उपयुज्य उदाहरणानुसारं उचितक्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयन्तु ---वाक्यानि लिखन्तु --- === |
|||
=== <big>'''अधोलिखितानि क्रियापदानि उपयुज्य उदाहरणानुसारम् उचितक्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>करोति – कुर्वन्ति</big> |
|<big>करोति – कुर्वन्ति</big> |
||
Line 755: | Line 796: | ||
# <big>वयं पूजां कर्तुं -- ।</big> |
# <big>वयं पूजां कर्तुं -- ।</big> |
||
==== <big>उदाहरणानुगुणम् ऊचितैः क्रियापदरूपै: रिक्तस्थानानि पूरयन्तु ---</big> ==== |
|||
=== <big>'''उदाहरणानुगुणम् उचितैः क्रियापदरूपै: रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> === |
|||
# <big>उदाः सा संस्कृतं जानाति । (ज्ञा)</big> |
# <big>उदाः सा संस्कृतं जानाति । (ज्ञा)</big> |
||
# <big>वयं संस्कृतं न ----- । (ज्ञा)</big> |
# <big>वयं संस्कृतं न ----- । (ज्ञा)</big> |
||
Line 762: | Line 804: | ||
# <big>महिला शटिकां ---- । (क्री)</big> |
# <big>महिला शटिकां ---- । (क्री)</big> |
||
# <big>ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)</big> |
# <big>ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)</big> |
||
# <big>गृहिणी |
# <big>गृहिणी रोटिकां ----- । (दा) </big> |
||
# <big>ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)</big> |
# <big>ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)</big> |
||
# <big>अनुजः चित्रं ------- । (दृश्)</big> |
# <big>अनुजः चित्रं ------- । (दृश्)</big> |
||
# <big>वैद्याः औषधं ------ । (दा)</big> |
# <big>वैद्याः औषधं ------ । (दा)</big> |
||
# <big>भवन्तः पुस्ताकानि --। (क्री)</big> |
# <big>भवन्तः पुस्ताकानि -----। (क्री)</big> |
||
# <big>अहं फलानि ------ । (क्री)</big> |
# <big>अहं फलानि ------ । (क्री)</big> |
||
# <big>ते कोलाहलं -------- । (श्रु)</big> |
# <big>ते कोलाहलं -------- । (श्रु)</big> |
||
Line 773: | Line 815: | ||
# <big>सा चित्रं लेखितुं -----। (शक्)</big> |
# <big>सा चित्रं लेखितुं -----। (शक्)</big> |
||
# <big>वयं गीतं गातुं ------ । (शक्)</big> |
# <big>वयं गीतं गातुं ------ । (शक्)</big> |
||
# <big>बालकाः |
# <big>बालकाः श्लोकान् पठितुं - । (शक्)</big> |
||
=== <big>बहुवचनक्रियापदनि </big> === |
|||
=== <big>'''बहुवचनयुक्तानि प्रश्नवाक्यानि।'''</big> === |
|||
==== <big>बहुवचनयुक्त -प्रश्न – वाक्यानि| </big> ==== |
|||
<big> |
<big>'''सम्यक् स्मरतु'''</big> |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
| |
|||
| colspan="5" |<big>'''प्रश्नवाचकाः'''</big> |
|||
| colspan="4" |<big>'''प्रश्नवाचकाः'''</big> |
|||
|- |
|- |
||
| |
|||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
||
| |
|||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>समिपे</big> |
|||
|<big>दुरे</big> |
|||
| |
| |
||
|<big> |
|<big>''समीपे''</big> |
||
|<big> |
|<big>''दूरे''</big> |
||
|<big>''समीपे ''</big> |
|||
|<big>''दूरे''</big> |
|||
|- |
|- |
||
|<big>'''पुलिंङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एषः कः ?</big> |
|<big>एषः कः ?</big> |
||
|<big>सः कः ?</big> |
|<big>सः कः ?</big> |
||
|<big>पुलिंङ्गः</big> |
|||
|<big>एते के ? </big> |
|<big>एते के ? </big> |
||
|<big>ते के ?</big> |
|<big>ते के ?</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>'''स्त्रीलिङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एषा का ?</big> |
|<big>एषा का ?</big> |
||
|<big>सा का ?</big> |
|<big>सा का ?</big> |
||
|<big>स्त्रीलिङ्गः</big> |
|||
|<big>एताः काः ?</big> |
|<big>एताः काः ?</big> |
||
|<big>ताः काः ?</big> |
|<big>ताः काः ?</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>'''नपुंसकलिङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एतत् किम् ?</big> |
|<big>एतत् किम् ?</big> |
||
|<big>तत् किम् ?</big> |
|<big>तत् किम् ?</big> |
||
|<big>नपुंसकलिङ्गः</big> |
|||
|<big>एतानि कानि?</big> |
|<big>एतानि कानि?</big> |
||
|<big>तानि कानि?</big> |
|<big>तानि कानि?</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>'''ध्यानेन पठतु'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big> |
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big> |
||
Line 860: | Line 904: | ||
|<big>तानि कानि ?</big> |
|<big>तानि कानि ?</big> |
||
|<big>तानि नेत्राणि सन्ति।</big> |
|<big>तानि नेत्राणि सन्ति।</big> |
||
|} |
|} |
||
==== <big>ध्यानेन पठन्तु ---</big> ==== |
|||
<big>छात्राः कुत्र गच्छन्ति । छात्राः विद्यालयं [विद्यालयः] गच्छन्ति ।</big> |
|||
<big>बालकाः कुत्र गच्छन्ति? बालकाः क्रीडाङ्गणं गच्छन्ति।</big> |
|||
=== <big>'''ध्यानेन पठतु'''</big> === |
|||
<big>बालकाः किमर्थं विद्यालयं गच्छन्ति ? बालकाः विद्यालयं अध्ययनाय [अध्ययनम्] गच्छन्ति। </big> |
|||
<big>छात्राः कुत्र गच्छन्ति । छात्राः विद्यालयं (विद्यालयः) गच्छन्ति ।</big> |
|||
<big> |
<big>बालकाः कुत्र गच्छन्ति? बालकाः क्रीडाङ्गणं (क्रीडाङ्गणम्) गच्छन्ति।</big> |
||
<big>बालकाः किमर्थं विद्यालयं गच्छन्ति ? बालकाः विद्यालयम् अध्ययनाय (अध्ययनम्) गच्छन्ति। </big> |
|||
<big>छात्राः किमर्थं पठन्ति? छात्राः ज्ञानार्जनाय [ज्ञानार्जनम्] पठन्ति।</big> |
|||
<big>तरुणाः किमर्थं चित्रालयं गच्छन्ति? तरुणाः चलचित्रदर्शनाय (चलचित्रदर्शनम्) चित्रालयं गच्छन्ति।</big> |
|||
=== <big>बहुवचनक्रियापदनि अभ्यासः</big> === |
|||
<big>छात्राः किमर्थं पठन्ति? छात्राः ज्ञानार्जनाय [ज्ञानार्जनम्] पठन्ति।</big> |
|||
==== <big>बहुवचनयुक्त -प्रश्न – वाक्यानि सम्यक स्मरन्तु -</big> ==== |
|||
=== <big>'''बहुवचनान्तक्रियापदानाम् अभ्यासः'''</big> === |
|||
==== <big>'''बहुवचनयुक्तानि प्रश्नवाक्यानि सम्यक् स्मरतु'''</big> ==== |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
| |
|||
| colspan="5" |<big>'''प्रश्नवाचकाः'''</big> |
|||
| colspan="4" |<big>'''प्रश्नवाचकाः'''</big> |
|||
|- |
|- |
||
| |
|||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
||
| |
|||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>समिपे</big> |
|||
|<big>दुरे</big> |
|||
| |
| |
||
|<big> |
|<big>समीपे</big> |
||
|<big> |
|<big>दूरे</big> |
||
|<big>समीपे</big> |
|||
|<big>दूरे</big> |
|||
|- |
|- |
||
|<big>'''पुलिंङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एषः कः ?</big> |
|<big>एषः कः ?</big> |
||
|<big>सः कः ?</big> |
|<big>सः कः ?</big> |
||
|<big>पुलिंङ्गः</big> |
|||
|<big>एते के ?</big> |
|<big>एते के ?</big> |
||
|<big>ते के ?</big> |
|<big>ते के ?</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>'''स्त्रीलिङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एषा का ?</big> |
|<big>एषा का ?</big> |
||
|<big>सा का ?</big> |
|<big>सा का ?</big> |
||
|<big>स्त्रीलिङ्गः</big> |
|||
|<big>एताः काः ?</big> |
|<big>एताः काः ?</big> |
||
|<big>ताः काः ?</big> |
|<big>ताः काः ?</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>'''नपुंसकलिङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एतत् किम् ?</big> |
|<big>एतत् किम् ?</big> |
||
|<big>तत् किम् ?</big> |
|<big>तत् किम् ?</big> |
||
|<big>नपुंसकलिङ्गः</big> |
|||
|<big>एतानि कानि?</big> |
|<big>एतानि कानि?</big> |
||
|<big>तानि कानि?</big> |
|<big>तानि कानि?</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>'''उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big> |
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big> |
||
Line 976: | Line 1,027: | ||
| |
| |
||
|<big>--- ?</big> |
|<big>--- ?</big> |
||
|<big>--- - |
|<big>--- - ?</big> |
||
|<big>--- ----- ।</big> |
|<big>--- ----- ।</big> |
||
|- |
|- |
||
Line 982: | Line 1,033: | ||
| |
| |
||
|<big>--- ?</big> |
|<big>--- ?</big> |
||
|<big>--- - ?</big> |
|<big>--- - ?</big> |
||
|<big>--- ----- ।</big> |
|<big>--- ----- ।</big> |
||
|- |
|- |
||
Line 989: | Line 1,040: | ||
| |
| |
||
|<big>--- ?</big> |
|<big>--- ?</big> |
||
|<big>--- - ?</big> |
|<big>--- - ?</big> |
||
|<big>--- ----- ।</big> |
|<big>--- ----- ।</big> |
||
|- |
|- |
||
Line 996: | Line 1,047: | ||
| |
| |
||
| |
| |
||
|<big>--- - ?</big> |
|<big>--- - ?</big> |
||
|<big>--- ----- ।</big> |
|<big>--- ----- ।</big> |
||
|- |
|- |
||
Line 1,003: | Line 1,054: | ||
| |
| |
||
|<big>--- ?</big> |
|<big>--- ?</big> |
||
|<big>--- - ?</big> |
|<big>--- - ?</big> |
||
|<big>--- ----- ।</big> |
|<big>--- ----- ।</big> |
||
|- |
|- |
||
Line 1,013: | Line 1,064: | ||
|<big>--- ----- ।</big> |
|<big>--- ----- ।</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>[ |
|<big>[नर्तकी] - </big> |
||
| |
| |
||
Line 1,027: | Line 1,078: | ||
|<big>--- ----- ।</big> |
|<big>--- ----- ।</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>[ |
|<big>[वृद्धा] - </big> |
||
| |
| |
||
Line 1,075: | Line 1,126: | ||
|<big>--- - ?</big> |
|<big>--- - ?</big> |
||
|<big>--- ----- ।</big> |
|<big>--- ----- ।</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>'''प्रश्नोत्तरवाक्यानि पठित्वा कः कुत्र गच्छति इति लिखतु'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>'''प्रश्नाः'''</big> |
|<big>'''प्रश्नाः'''</big> |
||
Line 1,122: | Line 1,174: | ||
|<big>क्रीडाङ्गणम्</big> |
|<big>क्रीडाङ्गणम्</big> |
||
| |
| |
||
|} |
|} |
||
==== <big>उदाहरणानुसारं प्रश्न अपि च उत्तराणि वाक्यानि लिखन्तु--</big> ==== |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|<big>बालकाः</big> |
|||
<big>छात्राः</big> |
|||
=== <big>'''उदाहरणानुसारं प्रश्न-वाक्यानि उत्तर-वाक्यानि च लिखतु'''</big> === |
|||
<big>भवन्तः</big> |
|||
{| class="wikitable" |
|||
| |
|||
<big>शिशवः</big> |
|||
# <big>बालकाः</big> |
|||
<big> |
# <big>छात्राः</big> |
||
# <big>भवन्तः</big> |
|||
<big> |
# <big>शिशवः</big> |
||
# <big>मातरः</big> |
|||
<big> |
# <big>बालिकाः</big> |
||
# <big>अध्यापिकाः</big> |
|||
<big> |
# <big>यूयम्</big> |
||
# <big>अग्रजाः</big> |
|||
<big> |
# <big>गायिकाः</big> |
||
<big>गायिकाः</big> |
|||
| |
| |
||
# <big> |
# <big>फलम्</big> |
||
# <big> |
# <big>पुस्तकम्</big> |
||
# <big> |
# <big>पत्रम्</big> |
||
# <big> |
# <big>दुग्धम्</big> |
||
# <big> |
# <big>दूरदर्शनम्</big> |
||
# <big> |
# <big>पुष्पम्</big> |
||
# <big> |
# <big>पुस्तकम्</big> |
||
# <big> |
# <big>मोदकम्</big> |
||
# <big> |
# <big>क्रीडनकम्</big> |
||
# <big> |
# <big>गीतम्</big> |
||
| |
| |
||
# <big>खादति</big> |
# <big>खादति</big> |
||
Line 1,168: | Line 1,214: | ||
# <big>गायति</big> |
# <big>गायति</big> |
||
|} |
|} |
||
<big>यथा ---</big> |
<big>यथा ---</big> |
||
# <big>बालकाः फलानि |
# '''<big>बालकाः किं कुर्वन्ति? बालकाः फलम् / फलानि खादन्ति</big>''' |
||
# <big>छात्राः |
# <big>छात्राः ----- ------ ।</big> |
||
# <big>भवन्तः |
# <big>भवन्तः ----- ------ ।</big> |
||
# <big>शिशवः |
# <big>शिशवः ----- ------ ।</big> |
||
# <big>मातरः |
# <big>मातरः ----- ------ ।</big> |
||
# <big>बालिकाः |
# <big>बालिकाः ----- ------ ।</big> |
||
# <big>अध्यापिकाः ---- ------ ।</big> |
# <big>अध्यापिकाः ---- ------ ।</big> |
||
# <big> |
# <big>यूयम् ----- ------ ।</big> |
||
# <big>अग्रजाः |
# <big>अग्रजाः ----- ------ ।</big> |
||
# <big>गायिकाः ----- ------ ।</big> |
# <big>गायिकाः ----- ------ ।</big> |
||
<big>'''[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/5/59/Lesson_16_corrected.pdf बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PDF]'''</big> |
|||
<big>'''[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/016%20-%20Bahuvachana%20Kriyapadani.ppsx बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PPTX with audio]'''</big> |
|||
<big>'''[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/016%20-%20Bahuvachana%20Kriyapadani%20NA.ppsx बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PPTX without audio]'''</big> |
|||
'''PAGE 16''' |
Latest revision as of 20:37, 6 April 2024
बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः)
प्र. पु. ए. व. | प्र. पु. ब. व. | ||
गच्छति | गच्छन्ति | ||
आगच्छति | आगच्छन्ति | ||
क्रीडति | क्रीडन्ति | ||
खादति | खादन्ति | ||
पश्यति | पश्यन्ति | ||
नृत्यति | नृत्यन्ति |
वर्तमानकाले (लट्लकारे) बहुवचनानि
क्र. | प्र. पु. ए. व. | प्र. पु. ब. व. |
१ | भवति | भवन्ति |
२ | पठति | पठन्ति |
३ | लिखति | लिखन्ति |
४ | नमति | नमन्ति |
५ | यच्छति | यच्छन्ति |
६ | नृत्यति | नृत्यन्ति |
७ | स्नाति | स्नान्ति |
८ | पतति | पतन्ति |
९ | गच्छति | गच्छन्ति |
१० | गायति | गायन्ति |
११ | पिबति | पिबन्ति |
१२ | खादति | खादन्ति |
१३ | धावति | धावन्ति |
१४ | हसति | हसन्ति |
१५ | भ्रमति | भ्रमन्ति |
१६ | गर्जति | गर्जन्ति |
१७ | रक्षति | रक्षन्ति |
१७ | कर्षति | कर्षन्ति |
१९ | क्षिपति | क्षिपन्ति |
२० | वदति | वदन्ति |
२१ | पचति | पचन्ति |
२२ | पृच्छति | पृच्छन्ति |
२३ | पश्यति | पश्यन्ति |
२४ | विकसति | विकसन्ति |
२५ | चरति | चरन्ति |
२६ | स्मरति | स्मरन्ति |
२७ | अर्चति | अर्चन्ति |
२८ | क्रीडति | क्रीडन्ति |
२९ | तरति | तरन्ति |
३० | तिष्ठति | तिष्ठन्ति |
लोट्लकारे (प्रार्थना अथवा आज्ञा) बहुवचनानि
क्र. | प्र. पु. ए. व. | प्र. पु. ब. व. |
१ | भवतु | भवन्तु |
२ | पठतु | पठन्तु |
३ | लिखतु | लिखन्तु |
४ | नमतु | नमन्तु |
५ | यच्छतु | यच्छन्तु |
६ | नृत्यतु | नृत्यन्तु |
७ | स्नातु | स्नान्तु |
८ | पततु | पतन्तु |
९ | गच्छतु | गच्छन्तु |
१० | गायतु | गायन्तु |
११ | पिबतु | पिबन्तु |
१२ | खादतु | खादन्तु |
१३ | धावतु | धावन्तु |
१४ | हसतु | हसन्तु |
१५ | भ्रमतु | भ्रमन्तु |
१६ | गर्जतु | गर्जन्तु |
१७ | रक्षतु | रक्षन्तु |
१८ | कर्षतु | कर्षन्तु |
१९ | क्षिपतु | क्षिपन्तु |
२० | वदतु | वदन्तु |
२१ | पचतु | पचन्तु |
२२ | पृच्छतु | पृच्छन्तु |
२३ | पश्यतु | पश्यन्तु |
२४ | विकसतु | विकसन्तु |
२५ | चरतु | चरन्तु |
२६ | स्मरतु | स्मरन्तु |
२७ | अर्चतु | अर्चन्तु |
२८ | क्रीडतु | क्रीडन्तु |
२९ | तरतु | तरन्तु |
३० | तिष्ठतु | तिष्ठन्तु |
वर्तमानकाले (लट्लकारे) विशेषक्रियापदानि
क्र | धातुः | प्र. पु. ए. व. | प्र. पु. ब. व. |
१ | कृ | करोति | कुर्वन्ति |
२ | क्री | क्रीणाति | क्रीणन्ति |
३ | ग्रह् | गृह्णाति | गृह्णन्ति |
४ | शक् | शक्नोति | शक्नुवन्ति |
५ | श्रु | शृणोति | शृण्वन्ति |
६ | चि | चिनोति | चिन्वन्ति |
७ | प्र+आप् | प्राप्नोति | प्राप्नुवन्ति |
८ | रुद् | रोदिति | रुदन्ति |
९ | दा | ददाति | ददति |
१० | हु | जुहोति | जुह्वति |
११ | बन्ध् | बध्नाति | बध्नन्ति |
१२ | ज्ञा | जानाति | जानन्ति |
उ. पु. ए. व. | उ. पु. ब. व. | ||
१ | कृ | करोमि | कुर्मः |
२ | क्री | क्रीणामि | क्रीणीमः |
३ | ग्रह् | गृह्णामि | गृह्णीमः |
४ | शक् | शक्नोमि | शक्नुमः |
५ | श्रु | शृणोमि | शृणुमः |
६ | चि | चिनोमि | चिनुमः |
७ | प्र + आप् | प्राप्नोमि | प्राप्नुमः |
८ | रुद् | रोदिमि | रुदिमः |
९ | दा | ददामि | दद्मः |
१० | हु | जुहोमि | जुहुमः |
११ | बन्ध् | बध्नामि | बध्नीमः |
१२ | ज्ञा | जानामि | जानीमः |
उदाहरणानुसारं वाक्यरचनां करोतु
प्रथमः पुरुषः | |||
एकवचनम् | बहुवचनम् | ||
एषः अस्ति । | एते सन्ति । | ||
एषः
एषा एतत् सः सा तत् भवान् भवति बालकः बालिका मित्रम् फलम् |
अस्ति पठति लिखति |
एते
एताः एतानि ते ताः तानि भवन्तः भवत्यः बालकाः बालिकाः मित्राणि फलानि |
सन्ति पठन्ति लिखन्ति |
मध्यमः पुरुषः | |||
एकवचनम् | बहुवचनम् | ||
त्वम् |
असि
पठसि लिखसि |
यूयम् |
स्थ
पठथ लिखथ |
उत्तमः पुरुषः | |||
एकवचनम् | बहुवचनम् | ||
अहम् |
अस्मि
पठामि लिखामि |
वयं |
स्मः
पठामः लिखामः |
अभ्यासः - (वर्तमानकालः / लट्लकारः)
उदाहरणानुरूपं रिक्तस्थानानि पूरयतु
१. सिंहः गर्जति ------ ------ सिंहाः गर्जन्ति
२. मूषकः खादति ------ ------
३. मृगः धावति ------ ------
४. बिडालः पिबति ------ ------
५. पिकः कूजति ------ ------
६. मयूरः नृत्यति ------ ------
७. कृषकः कर्षति ------ ------
८. सैनिकः रक्षति ------ ------
९. अजा चरति ------ ------
१०. बाला वदति ------ ------
११. महिला गायति ------ ------
१२. अम्बा पचति ------ ------
१३. पुष्पं विकसति ------ ------
१४. छात्रः तिष्ठति ------ ------
१५. फलं पतति ------ ------
१६. वाहनं चलति ------ ------
१७. बालः हसति ------ ------
१८. वृद्धः पश्यति ------ ------
१९. बालिका पठति ------ ------
२०. चोरः धावति ------ ------
यथोचितानि रूपाणि रिक्तस्थानेषु लिखतु
- पिबति ------------ पिबन्ति।
- खादति ------------
- ----------- धावन्ति ।
- जिघ्रति ------------
- ------------ पश्यन्ति ।
- नमति ------------
- गच्छति ------------
- ------------ रटन्ति ।।
- ------------ आरोहन्ति ।
- ------------ अर्चन्ति ।
- रक्षति ------------
- गायति -----------
- ----------- विकसन्ति ।
- -----------चलन्ति ।
- ------------हसन्ति ।
- स्नाति -----------
- पठति ------------
- नृत्यति ------------
- पतति -----------
- तिष्ठति ------------
उदाहरणानुसारं वाक्यानि लिखतु
एषः मयूरः अस्ति । एते मयुराः सन्ति ।
मयूरः नृत्यति। मयूराः नृत्यन्ति ।
एषः मयूरः नृत्यति। एते मयूराः नृत्यन्ति ।
अभ्यासः
- एषः वानरः अस्ति। ----- ----- ----- ।
- वानरः आरोहति । ----- ----- ----- ।
- एषः ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एषः हंसः अस्ति। ----- ----- ----- ।
- हंसः तरति। ----- ----- ----- ।
- --- ---- -----। ----- ----- ----- ।
- एषः सिंहः अस्ति। ----- ----- ----- ।
- सिंहः गर्जति । ----- ----- ----- ।
- ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एषा बालिका अस्ति। एताः ----- ----- ----- ।
- बालिका पठति। ----- ----- ----- ।
- एषा । ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एषा लेखिका अस्ति। ----- ----- ----- ।
- लेखिका लिखति। ----- ----- ----- ।
- । ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एषा कलिका। ----- ----- ----- ।
- कलिका विकसति। ----- ----- ----- ।
- ----- ----- विकसति। ----- ----- ----- ।
- एतत् यानम् अस्ति। ----- ----- ----- ।
- यानं भ्रमति। ----- ----- ----- ।
- एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एतत् फलम् अस्ति। ----- ----- ----- ।
- फलं पतति। ----- ----- ----- ।
- एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एतत् मित्रम् अस्ति। ----- ----- ----- ।
- मित्रं क्रीडति। ----- ----- ----- ।
- एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
अधोरेखाङ्कितस्य केवलं वचनपरिवर्तनं करोतु
यथाः
सः विद्यालये पठति । ------------ ते विद्यालये पठन्ति ।
- सा गृहे वसति। ----- ----- ----- ।
- एषः कार्यालये तिष्ठति । ----- ----- ----- ।
- लतायां पुष्पं विकसति । ----- ----- ----- ।
- भवान् क्रीडाङ्गणे क्रीडति। ----- ----- ----- ।
- भवती प्रतिदिनं नृत्यति। ----- ----- ----- ।
- वने सिंहः गर्जति। ----- ----- ----- ।
- एषा चित्रं पश्यति । ----- ----- ----- ।
- बालः शालां गच्छति । ----- ----- ----- ।
- वानरः फलं खादति । ----- ----- ----- ।
- सा गीतं गायति । ----- ----- ----- ।
- सैनिकः देशं रक्षति । ----- ----- ----- ।
- लेखकः कथां कथयति। ----- ----- ----- ।
- नर्तिका गुरुवन्दनाय नृत्यति। ----- ----- ----- ।
- त्वं चलचित्रं पश्यसि। ----- ----- ----- ।
- अहं शीतपेयं पिबामि। ----- ----- ----- ।
- बालिका मोदकं खादति। ----- ----- ----- ।
- अध्यापकः पाठं पाठयति । ----- ----- ----- ।
- अम्बा देवालयं गच्छति। ----- ----- ----- ।
- अर्चकः पूजां करोति। ----- ----- ----- ।
- धनिकः धनं ददाति । ----- ----- ----- ।
वचनपरिवर्तनं करोतु
१. बालकः पठति । ------------ बालकाः पठन्ति ।
२. गजः चलति । ----- ----- ----- ।
३. भिक्षुकः अटति। ----- ----- ----- ।
४. दीपः ज्वलति । ----- ----- ----- ।
५. वृक्षः फलति । ----- ----- ----- ।
६. बालिका प्रक्षालयति। ----- ----- ----- ।
७. सर्पः सर्पति। ----- ----- ----- ।
८. नेत्रं स्फुरति। ----- ----- ----- ।
९. व्याघ्रः जिघ्रति। ----- ----- ----- ।
१०. अनुजा वदति । ----- ----- ----- ।
११. महराजा आरोहति। ----- ----- ----- ।
१२. नदी वहति। ----- ----- ----- ।
१३. परिचारिका मार्जयति। ----- ----- ----- ।
१४. अध्यापिका पाठयति। ----- ----- ----- ।
१५. अग्रजा पृच्छति । ----- ----- ----- ।
१६. छात्रा पश्यति । ----- ----- ----- ।
१७. फलं पतति। ----- ----- ----- ।
१८. देवी तुष्यति । ----- ----- ----- ।
१९. यन्त्रः चलति । ----- ----- ----- ।
२०. मयूरः नृत्यति । ----- ----- ----- ।
अधोलिखितानि क्रियापदानि उपयुज्य उदाहरणानुसारम् उचितक्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयतु
करोति – कुर्वन्ति | करोमि - कुर्मः |
शृणोति - शृण्वन्ति | शृणोमि – शृण्मः |
ददाति – ददति | ददामि – दद्मः |
जानाति – जानन्ति | जानामि - जानीमः |
शक्नोति – शक्नुवन्ति | शक्नोमि – शक्नुमः |
- सा ध्यानं करोति।
- ताः किं ------ ।
- अहं चिन्तनं ---- ।
- वयं भोजनं ----- ।
- बालकः वार्तां शृणोति ।
- भवन्तः रामायणं -।
- अहं गीतां ------ ।
- वयं भजनं ------ ।
- महिला आभरणं ददाति।
- भवन्तः भोजनं --- ।
- अहं पुष्पं -------- ।
- वयं रोटिकां ---।
- भवति किं किं जानाति ।
- बालकाः सर्वं ---- ।
- वयं पाठं न ------ ।
- अहं सर्वं ---- ।
- भवती कार्यं कर्तुं शक्नोति?
- वैद्याः कार्यं कर्तुं -।
- अहं कार्यं कर्तुं - ।
- वयं पूजां कर्तुं -- ।
उदाहरणानुगुणम् उचितैः क्रियापदरूपै: रिक्तस्थानानि पूरयतु
- उदाः सा संस्कृतं जानाति । (ज्ञा)
- वयं संस्कृतं न ----- । (ज्ञा)
- आरक्षकः चोरं ----- । (ग्रह्)
- महिला शटिकां ---- । (क्री)
- ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)
- गृहिणी रोटिकां ----- । (दा)
- ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)
- अनुजः चित्रं ------- । (दृश्)
- वैद्याः औषधं ------ । (दा)
- भवन्तः पुस्ताकानि -----। (क्री)
- अहं फलानि ------ । (क्री)
- ते कोलाहलं -------- । (श्रु)
- वयं गीतं ----------- । (श्रु)
- साधकः ध्यानं ------ । (श्रु)
- सा चित्रं लेखितुं -----। (शक्)
- वयं गीतं गातुं ------ । (शक्)
- बालकाः श्लोकान् पठितुं - । (शक्)
बहुवचनयुक्तानि प्रश्नवाक्यानि।
सम्यक् स्मरतु
प्रश्नवाचकाः | ||||
एकवचनम् | बहुवचनम् | |||
समीपे | दूरे | समीपे | दूरे | |
पुलिंङ्गः | एषः कः ? | सः कः ? | एते के ? | ते के ? |
स्त्रीलिङ्गः | एषा का ? | सा का ? | एताः काः ? | ताः काः ? |
नपुंसकलिङ्गः | एतत् किम् ? | तत् किम् ? | एतानि कानि? | तानि कानि? |
ध्यानेन पठतु
[एकवचनम्] – बहुवचनम् | एते/ ते, एताः/ताः, एतानि /तानि | के / काः / कानि ? | प्रश्नः | उत्तरम् |
[सिंहः] - सिंहाः | के ? | एते के ? | एते सिंहाः सन्ति। | |
[मृगः ] - मृगाः | के ? | ते के ? | ते मृगाः सन्ति। | |
[अजा] - अजाः | काः ? | एताः काः ? | एताः अजाः सन्ति । | |
[बालिका] - बालिकाः | काः ? | ताः काः ? | ताः बालिकाः सन्ति। | |
[छत्रम्] - छत्राणि | कानि ? | एतानि कानि ? | एतानि छत्राणि सन्ति। | |
[नेत्रम्] - नेत्राणि | कानि? | तानि कानि ? | तानि नेत्राणि सन्ति। |
ध्यानेन पठतु
छात्राः कुत्र गच्छन्ति । छात्राः विद्यालयं (विद्यालयः) गच्छन्ति ।
बालकाः कुत्र गच्छन्ति? बालकाः क्रीडाङ्गणं (क्रीडाङ्गणम्) गच्छन्ति।
बालकाः किमर्थं विद्यालयं गच्छन्ति ? बालकाः विद्यालयम् अध्ययनाय (अध्ययनम्) गच्छन्ति।
तरुणाः किमर्थं चित्रालयं गच्छन्ति? तरुणाः चलचित्रदर्शनाय (चलचित्रदर्शनम्) चित्रालयं गच्छन्ति।
छात्राः किमर्थं पठन्ति? छात्राः ज्ञानार्जनाय [ज्ञानार्जनम्] पठन्ति।
बहुवचनान्तक्रियापदानाम् अभ्यासः
बहुवचनयुक्तानि प्रश्नवाक्यानि सम्यक् स्मरतु
प्रश्नवाचकाः | ||||
एकवचनम् | बहुवचनम् | |||
समीपे | दूरे | समीपे | दूरे | |
पुलिंङ्गः | एषः कः ? | सः कः ? | एते के ? | ते के ? |
स्त्रीलिङ्गः | एषा का ? | सा का ? | एताः काः ? | ताः काः ? |
नपुंसकलिङ्गः | एतत् किम् ? | तत् किम् ? | एतानि कानि? | तानि कानि? |
उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयतु
[एकवचनम्] – बहुवचनम् | एते/ ते, एताः/ताः, एतानि /तानि | के / काः / कानि ? | प्रश्नः | उत्तरम् |
[सिंहः] - सिंहाः | के ? | एते के ? | एते सिंहाः गर्जन्ति। | |
The [मृगः ] - मृगाः | के ? | ते के ? | ते मृगाः धावन्ति। | |
[अजा] - अजाः | काः ? | एताः काः ? | एताः अजाः चरन्ति । | |
[बालिका] - बालिकाः | काः ? | ताः काः ? | ताः बालिकाः हसन्ति। | |
[छत्रम्] - छत्राणि | कानि ? | एतानि कानि ? | एतानि छत्राणि सन्ति । | |
[नेत्रम्] - नेत्राणि | कानि? | तानि कानि ? | तानि नेत्राणि सन्ति। | |
[कछपः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[कलिका] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[लेखनी] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[विमानम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[लता] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[महिषी] – | --- - ? | --- ----- । | ||
[मयुरः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[शुकः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[नर्तकी] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[वैद्या] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[वृद्धा] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[घटः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[ नाणकम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[पुस्तकम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[फलम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[पेटिका] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[मक्षिका] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । |
प्रश्नोत्तरवाक्यानि पठित्वा कः कुत्र गच्छति इति लिखतु
प्रश्नाः | उत्तराणि | उत्तरवाक्यम् |
बालकाः कुत्र गच्छन्ति ? | विद्यालयम् | बालकाः विद्यालयं गच्छन्ति | |
अर्चकाः कुत्र गच्छन्ति ? | मन्दिरम् | |
विक्रयिकाः कुत्र गच्छन्ति ? | आपणम् | |
आचार्याः कुत्र गच्छन्ति ? | आश्रमम् | |
सिंहाः कुत्र गच्छन्ति ? | वनम् | |
कृषकाः कुत्र गच्छन्ति ? | ग्रामम् | |
अध्यापकाः कुत्र गच्छन्ति ? | पुस्तकालयम् | |
वैद्याः कुत्र गच्छन्ति ? | चिकित्सालयम् | |
गृहिण्यः कुत्र गच्छन्ति ? | उद्यानम् | |
छात्राः कुत्र गच्छन्ति ? | क्रीडाङ्गणम् |
उदाहरणानुसारं प्रश्न-वाक्यानि उत्तर-वाक्यानि च लिखतु
|
|
|
यथा ---
- बालकाः किं कुर्वन्ति? बालकाः फलम् / फलानि खादन्ति
- छात्राः ----- ------ ।
- भवन्तः ----- ------ ।
- शिशवः ----- ------ ।
- मातरः ----- ------ ।
- बालिकाः ----- ------ ।
- अध्यापिकाः ---- ------ ।
- यूयम् ----- ------ ।
- अग्रजाः ----- ------ ।
- गायिकाः ----- ------ ।
बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PDF
बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PPTX with audio
बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PPTX without audio
PAGE 16