13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bahuvacanakriyApadani: Difference between revisions
No edit summary |
No edit summary |
||
(24 intermediate revisions by 4 users not shown) | |||
Line 1: | Line 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:बहुवचनक्रियापदनि}} |
{{DISPLAYTITLE:१६. बहुवचनक्रियापदनि}} |
||
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']] |
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']] |
||
== <big>'''बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः)'''</big> == |
|||
बहुवचनक्रियापदनि |
|||
{| class="wikitable" |
|||
| |
|||
|<big>'''प्र. पु. ए. व'''.</big> |
|||
| |
|||
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big> |
|||
|- |
|||
| [[File:Gachati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>गच्छति</big> |
|||
| [[File:Gachanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>गच्छन्ति</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| [[File:Agachati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>आगच्छति</big> |
|||
| [[File:Agachanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>आगच्छन्ति</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| [[File:Kridati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>क्रीडति</big> |
|||
| [[File:Kridanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>क्रीडन्ति</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| [[File:Khadati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>खादति</big> |
|||
| [[File:Khadanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>खादन्ति</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| [[File:Pashyati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>पश्यति</big> |
|||
| [[File:Pashyanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>पश्यन्ति</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| [[File:Nrutyati.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>नृत्यति</big> |
|||
| [[File:Nrutyanti.jpg|left|frameless|200x200px]] |
|||
|<big>नृत्यन्ति</big> |
|||
|} |
|||
=== <big>'''वर्तमानकाले (लट्लकारे) बहुवचनानि'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|<big>'''क्र.'''</big> |
|||
|<big>'''प्र. पु. ए. व.'''</big> |
|||
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१</big> |
|||
|<big>भवति</big> |
|||
|<big>भवन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२</big> |
|||
|<big>पठति</big> |
|||
|<big>पठन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>३</big> |
|||
|<big>लिखति</big> |
|||
|<big>लिखन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>४</big> |
|||
|<big>नमति</big> |
|||
|<big>नमन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>५</big> |
|||
|<big>यच्छति</big> |
|||
|<big>यच्छन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>६</big> |
|||
|<big>नृत्यति</big> |
|||
|<big>नृत्यन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>७</big> |
|||
|<big>स्नाति</big> |
|||
|<big>स्नान्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>८</big> |
|||
|<big>पतति</big> |
|||
|<big>पतन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>९</big> |
|||
|<big>गच्छति</big> |
|||
|<big>गच्छन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१०</big> |
|||
|<big>गायति</big> |
|||
|<big>गायन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>११</big> |
|||
|<big>पिबति</big> |
|||
|<big>पिबन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१२</big> |
|||
|<big>खादति</big> |
|||
|<big>खादन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१३</big> |
|||
|<big>धावति</big> |
|||
|<big>धावन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१४</big> |
|||
|<big>हसति</big> |
|||
|<big>हसन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१५</big> |
|||
|<big>भ्रमति</big> |
|||
|<big>भ्रमन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१६</big> |
|||
|<big>गर्जति</big> |
|||
|<big>गर्जन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१७</big> |
|||
|<big>रक्षति</big> |
|||
|<big>रक्षन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१७</big> |
|||
|<big>कर्षति</big> |
|||
|<big>कर्षन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१९</big> |
|||
|<big>क्षिपति</big> |
|||
|<big>क्षिपन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२०</big> |
|||
|<big>वदति</big> |
|||
|<big>वदन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२१</big> |
|||
|<big>पचति</big> |
|||
|<big>पचन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२२</big> |
|||
|<big>पृच्छति</big> |
|||
|<big>पृच्छन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२३</big> |
|||
|<big>पश्यति</big> |
|||
|<big>पश्यन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२४</big> |
|||
|<big>विकसति</big> |
|||
|<big>विकसन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२५</big> |
|||
|<big>चरति</big> |
|||
|<big>चरन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२६</big> |
|||
|<big>स्मरति</big> |
|||
|<big>स्मरन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२७</big> |
|||
|<big>अर्चति</big> |
|||
|<big>अर्चन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२८</big> |
|||
|<big>क्रीडति</big> |
|||
|<big>क्रीडन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२९</big> |
|||
|<big>तरति</big> |
|||
|<big>तरन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>३०</big> |
|||
|<big>तिष्ठति</big> |
|||
|<big>तिष्ठन्ति</big> |
|||
|} |
|||
=== <big>लोट्लकारे (प्रार्थना अथवा आज्ञा) बहुवचनानि</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|<big>'''क्र.'''</big> |
|||
|<big>'''प्र. पु. ए. व.'''</big> |
|||
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१</big> |
|||
|<big>भवतु</big> |
|||
|<big>भवन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२</big> |
|||
|<big>पठतु</big> |
|||
|<big>पठन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>३</big> |
|||
|<big>लिखतु</big> |
|||
|<big>लिखन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>४</big> |
|||
|<big>नमतु</big> |
|||
|<big>नमन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>५</big> |
|||
|<big>यच्छतु</big> |
|||
|<big>यच्छन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>६</big> |
|||
|<big>नृत्यतु</big> |
|||
|<big>नृत्यन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>७</big> |
|||
|<big>स्नातु</big> |
|||
|<big>स्नान्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>८</big> |
|||
|<big>पततु</big> |
|||
|<big>पतन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>९</big> |
|||
|<big>गच्छतु</big> |
|||
|<big>गच्छन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१०</big> |
|||
|<big>गायतु</big> |
|||
|<big>गायन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>११</big> |
|||
|<big>पिबतु</big> |
|||
|<big>पिबन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१२</big> |
|||
|<big>खादतु</big> |
|||
|<big>खादन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१३</big> |
|||
|<big>धावतु</big> |
|||
|<big>धावन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१४</big> |
|||
|<big>हसतु</big> |
|||
|<big>हसन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१५</big> |
|||
|<big>भ्रमतु</big> |
|||
|<big>भ्रमन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१६</big> |
|||
|<big>गर्जतु</big> |
|||
|<big>गर्जन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१७</big> |
|||
|<big>रक्षतु</big> |
|||
|<big>रक्षन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१८</big> |
|||
|<big>कर्षतु</big> |
|||
|<big>कर्षन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१९</big> |
|||
|<big>क्षिपतु</big> |
|||
|<big>क्षिपन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२०</big> |
|||
|<big>वदतु</big> |
|||
|<big>वदन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२१</big> |
|||
|<big>पचतु</big> |
|||
|<big>पचन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२२</big> |
|||
|<big>पृच्छतु</big> |
|||
|<big>पृच्छन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२३</big> |
|||
|<big>पश्यतु</big> |
|||
|<big>पश्यन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२४</big> |
|||
|<big>विकसतु</big> |
|||
|<big>विकसन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२५</big> |
|||
|<big>चरतु</big> |
|||
|<big>चरन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२६</big> |
|||
|<big>स्मरतु</big> |
|||
|<big>स्मरन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२७</big> |
|||
|<big>अर्चतु</big> |
|||
|<big>अर्चन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२८</big> |
|||
|<big>क्रीडतु</big> |
|||
|<big>क्रीडन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२९</big> |
|||
|<big>तरतु</big> |
|||
|<big>तरन्तु</big> |
|||
|- |
|||
|<big>३०</big> |
|||
|<big>तिष्ठतु</big> |
|||
|<big>तिष्ठन्तु</big> |
|||
|} |
|||
=== <big>वर्तमानकाले (लट्लकारे) विशेषक्रियापदानि</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|<big>'''क्र'''</big> |
|||
|<big>'''धातुः'''</big> |
|||
|<big>'''प्र. पु. ए. व.'''</big> |
|||
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१</big> |
|||
|<big>कृ</big> |
|||
|<big>करोति</big> |
|||
|<big>कुर्वन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२</big> |
|||
|<big>क्री</big> |
|||
|<big>क्रीणाति</big> |
|||
|<big>क्रीणन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>३</big> |
|||
|<big>ग्रह्</big> |
|||
|<big>गृह्णाति</big> |
|||
|<big>गृह्णन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>४</big> |
|||
|<big>शक्</big> |
|||
|<big>शक्नोति </big> |
|||
|<big>शक्नुवन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>५</big> |
|||
|<big>श्रु</big> |
|||
|<big>शृणोति</big> |
|||
|<big>शृण्वन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>६</big> |
|||
|<big>चि</big> |
|||
|<big>चिनोति</big> |
|||
|<big>चिन्वन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>७</big> |
|||
|<big>प्र+आप्</big> |
|||
|<big>प्राप्नोति</big> |
|||
|<big>प्राप्नुवन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>८</big> |
|||
|<big>रुद्</big> |
|||
|<big>रोदिति</big> |
|||
|<big>रुदन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>९</big> |
|||
|<big>दा</big> |
|||
|<big>ददाति</big> |
|||
|<big>ददति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१०</big> |
|||
|<big>हु</big> |
|||
|<big>जुहोति</big> |
|||
|<big>जुह्वति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>११</big> |
|||
|<big>बन्ध्</big> |
|||
|<big>बध्नाति</big> |
|||
|<big>बध्नन्ति</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१२</big> |
|||
|<big>ज्ञा</big> |
|||
|<big>जानाति</big> |
|||
|<big>जानन्ति</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
|<big>'''उ. पु. ए. व.'''</big> |
|||
|<big>'''उ. पु. ब. व.'''</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१</big> |
|||
|<big>कृ</big> |
|||
|<big>करोमि</big> |
|||
|<big>कुर्मः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>२</big> |
|||
|<big>क्री</big> |
|||
|<big>क्रीणामि</big> |
|||
|<big>क्रीणीमः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>३</big> |
|||
|<big>ग्रह्</big> |
|||
|<big>गृह्णामि</big> |
|||
|<big>गृह्णीमः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>४</big> |
|||
|<big>शक्</big> |
|||
|<big>शक्नोमि</big> |
|||
|<big>शक्नुमः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>५</big> |
|||
|<big>श्रु</big> |
|||
|<big>शृणोमि</big> |
|||
|<big>शृणुमः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>६</big> |
|||
|<big>चि</big> |
|||
|<big>चिनोमि</big> |
|||
|<big>चिनुमः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>७</big> |
|||
|<big>प्र + आप्</big> |
|||
|<big>प्राप्नोमि</big> |
|||
|<big>प्राप्नुमः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>८</big> |
|||
|<big>रुद्</big> |
|||
|<big>रोदिमि</big> |
|||
|<big>रुदिमः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>९</big> |
|||
|<big>दा</big> |
|||
|<big>ददामि</big> |
|||
|<big>दद्मः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१०</big> |
|||
|<big>हु</big> |
|||
|<big>जुहोमि</big> |
|||
|<big>जुहुमः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>११</big> |
|||
|<big>बन्ध्</big> |
|||
|<big>बध्नामि</big> |
|||
|<big>बध्नीमः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>१२</big> |
|||
|<big>ज्ञा</big> |
|||
|<big>जानामि</big> |
|||
|<big>जानीमः</big> |
|||
|} |
|||
=== <big>'''उदाहरणानुसारं वाक्यरचनां करोतु''' </big> === |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|+ |
|||
| colspan="4" |<big>'''प्रथमः पुरुषः'''</big> |
|||
|- |
|||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
|||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
|||
|- |
|||
| colspan="2" |<big>''एषः अस्ति ।''</big> |
|||
| colspan="2" | <big>''एते सन्ति ।''</big> |
|||
|- |
|||
|<big>एषः</big> |
|||
<big>एषा</big> |
|||
<big>एतत्</big> |
|||
<big>सः</big> |
|||
<big>सा</big> |
|||
<big>तत्</big> |
|||
<big>भवान्</big> |
|||
<big>भवति</big> |
|||
<big>बालकः</big> |
|||
<big>बालिका</big> |
|||
<big>मित्रम्</big> |
|||
<big>फलम्</big> |
|||
| |
|||
<big>अस्ति</big> |
|||
<big>पठति</big> |
|||
<big>लिखति</big> |
|||
|<big>एते</big> |
|||
<big>एताः</big> |
|||
<big>एतानि</big> |
|||
<big>ते</big> |
|||
<big>ताः</big> |
|||
<big>तानि</big> |
|||
<big>भवन्तः</big> |
|||
<big>भवत्यः</big> |
|||
<big>बालकाः</big> |
|||
<big>बालिकाः</big> |
|||
<big>मित्राणि</big> |
|||
<big>फलानि</big> |
|||
| |
|||
<big>सन्ति</big> |
|||
<big>पठन्ति</big> |
|||
<big>लिखन्ति</big> |
|||
|- |
|||
| colspan="4" |<big>'''मध्यमः पुरुषः'''</big> |
|||
|- |
|||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
|||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
<big>त्वम् </big> |
|||
|<big>असि </big> |
|||
<big>पठसि</big> |
|||
<big>लिखसि</big> |
|||
| |
|||
<big>यूयम्</big> |
|||
|<big>स्थ</big> |
|||
<big>पठथ</big> |
|||
<big>लिखथ</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| colspan="4" |<big>'''उत्तमः पुरुषः'''</big> |
|||
|- |
|||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
|||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
<big>अहम् </big> |
|||
|<big>अस्मि </big> |
|||
<big>पठामि</big> |
|||
<big>लिखामि</big> |
|||
| <big> </big> |
|||
<big>वयं </big> |
|||
|<big>स्मः</big> |
|||
<big>पठामः</big> |
|||
<big>लिखामः</big> |
|||
|} |
|||
=== '''<big>अभ्यासः -</big> <big>(वर्तमानकालः / लट्लकारः)</big>''' === |
|||
==== <big>'''उदाहरणानुरूपं रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> ==== |
|||
<big>१. सिंहः गर्जति ------ ------ सिंहाः गर्जन्ति</big> |
|||
<big>२. मूषकः खादति ------ ------</big> |
|||
<big>३. मृगः धावति ------ ------</big> |
|||
<big>४. बिडालः पिबति ------ ------</big> |
|||
<big>५. पिकः कूजति ------ ------</big> |
|||
<big>६. मयूरः नृत्यति ------ ------</big> |
|||
<big>७. कृषकः कर्षति ------ ------</big> |
|||
<big>८. सैनिकः रक्षति ------ ------</big> |
|||
<big>९. अजा चरति ------ ------</big> |
|||
<big>१०. बाला वदति ------ ------</big> |
|||
<big>११. महिला गायति ------ ------</big> |
|||
<big>१२. अम्बा पचति ------ ------</big> |
|||
<big>१३. पुष्पं विकसति ------ ------</big> |
|||
<big>१४. छात्रः तिष्ठति ------ ------</big> |
|||
<big>१५. फलं पतति ------ ------</big> |
|||
<big>१६. वाहनं चलति ------ ------</big> |
|||
<big>१७. बालः हसति ------ ------</big> |
|||
<big>१८. वृद्धः पश्यति ------ ------</big> |
|||
<big>१९. बालिका पठति ------ ------</big> |
|||
<big>२०. चोरः धावति ------ ------</big> |
|||
=== <big>'''यथोचितानि रूपाणि रिक्तस्थानेषु लिखतु'''</big> === |
|||
# <big>पिबति ------------ पिबन्ति।</big> |
|||
# <big>खादति ------------</big> |
|||
# <big>----------- धावन्ति ।</big> |
|||
# <big>जिघ्रति ------------</big> |
|||
# <big>------------ पश्यन्ति ।</big> |
|||
# <big>नमति ------------</big> |
|||
# <big>गच्छति ------------</big> |
|||
# <big>------------ रटन्ति ।।</big> |
|||
# <big>------------ आरोहन्ति ।</big> |
|||
# <big>------------ अर्चन्ति ।</big> |
|||
# <big>रक्षति ------------</big> |
|||
# <big>गायति -----------</big> |
|||
# <big>----------- विकसन्ति ।</big> |
|||
# <big>-----------चलन्ति ।</big> |
|||
# <big>------------हसन्ति ।</big> |
|||
# <big>स्नाति -----------</big> |
|||
# <big>पठति ------------</big> |
|||
# <big>नृत्यति ------------</big> |
|||
# <big>पतति -----------</big> |
|||
# <big>तिष्ठति ------------</big> |
|||
=== <big>'''उदाहरणानुसारं वाक्यानि लिखतु'''</big> === |
|||
<big>एषः मयूरः अस्ति । एते मयुराः सन्ति ।</big> |
|||
<big>मयूरः नृत्यति। मयूराः नृत्यन्ति ।</big> |
|||
<big>एषः मयूरः नृत्यति। एते मयूराः नृत्यन्ति ।</big> |
|||
==== <big>अभ्यासः</big> ==== |
|||
# <big>एषः वानरः अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>वानरः आरोहति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषः ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषः हंसः अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>हंसः तरति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>--- ---- -----। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषः सिंहः अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>सिंहः गर्जति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा बालिका अस्ति। एताः ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>बालिका पठति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा । ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा लेखिका अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>लेखिका लिखति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>। ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा कलिका। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>कलिका विकसति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>----- ----- विकसति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् यानम् अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>यानं भ्रमति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् फलम् अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>फलं पतति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् मित्रम् अस्ति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>मित्रं क्रीडति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
=== <big>'''अधोरेखाङ्कितस्य केवलं वचनपरिवर्तनं करोतु'''</big> === |
|||
<big>यथाः</big> |
|||
<big>सः विद्यालये पठति । ------------ ते विद्यालये पठन्ति ।</big> |
|||
# <big>सा गृहे वसति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषः कार्यालये तिष्ठति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>लतायां पुष्पं विकसति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>भवान् क्रीडाङ्गणे क्रीडति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>भवती प्रतिदिनं नृत्यति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>वने सिंहः गर्जति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>एषा चित्रं पश्यति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>बालः शालां गच्छति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>वानरः फलं खादति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>सा गीतं गायति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>सैनिकः देशं रक्षति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>लेखकः कथां कथयति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>नर्तिका गुरुवन्दनाय नृत्यति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>त्वं चलचित्रं पश्यसि। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>अहं शीतपेयं पिबामि। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>बालिका मोदकं खादति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>अध्यापकः पाठं पाठयति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>अम्बा देवालयं गच्छति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>अर्चकः पूजां करोति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
# <big>धनिकः धनं ददाति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
=== <big>'''वचनपरिवर्तनं करोतु'''</big> === |
|||
<big>१. बालकः पठति । ------------ बालकाः पठन्ति ।</big> |
|||
<big>२. गजः चलति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>३. भिक्षुकः अटति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>४. दीपः ज्वलति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>५. वृक्षः फलति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>६. बालिका प्रक्षालयति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>७. सर्पः सर्पति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>८. नेत्रं स्फुरति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>९. व्याघ्रः जिघ्रति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>१०. अनुजा वदति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>११. महराजा आरोहति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>१२. नदी वहति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>१३. परिचारिका मार्जयति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>१४. अध्यापिका पाठयति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>१५. अग्रजा पृच्छति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>१६. छात्रा पश्यति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>१७. फलं पतति। ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>१८. देवी तुष्यति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>१९. यन्त्रः चलति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
<big>२०. मयूरः नृत्यति । ----- ----- ----- ।</big> |
|||
=== <big>'''अधोलिखितानि क्रियापदानि उपयुज्य उदाहरणानुसारम् उचितक्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|<big>करोति – कुर्वन्ति</big> |
|||
|<big>करोमि - कुर्मः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>शृणोति - शृण्वन्ति</big> |
|||
|<big>शृणोमि – शृण्मः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>ददाति – ददति</big> |
|||
|<big>ददामि – दद्मः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>जानाति – जानन्ति </big> |
|||
|<big>जानामि - जानीमः</big> |
|||
|- |
|||
|<big>शक्नोति – शक्नुवन्ति</big> |
|||
|<big>शक्नोमि – शक्नुमः</big> |
|||
|} |
|||
# <big>सा ध्यानं करोति।</big> |
|||
# <big>ताः किं ------ ।</big> |
|||
# <big>अहं चिन्तनं ---- ।</big> |
|||
# <big>वयं भोजनं ----- ।</big> |
|||
# <big>बालकः वार्तां शृणोति ।</big> |
|||
# <big>भवन्तः रामायणं -।</big> |
|||
# <big>अहं गीतां ------ ।</big> |
|||
# <big>वयं भजनं ------ ।</big> |
|||
# <big>महिला आभरणं ददाति।</big> |
|||
# <big>भवन्तः भोजनं --- ।</big> |
|||
# <big>अहं पुष्पं -------- ।</big> |
|||
# <big>वयं रोटिकां ---।</big> |
|||
# <big>भवति किं किं जानाति ।</big> |
|||
# <big>बालकाः सर्वं ---- ।</big> |
|||
# <big>वयं पाठं न ------ ।</big> |
|||
# <big>अहं सर्वं ---- ।</big> |
|||
# <big>भवती कार्यं कर्तुं शक्नोति?</big> |
|||
# <big>वैद्याः कार्यं कर्तुं -।</big> |
|||
# <big>अहं कार्यं कर्तुं - ।</big> |
|||
# <big>वयं पूजां कर्तुं -- ।</big> |
|||
=== <big>'''उदाहरणानुगुणम् उचितैः क्रियापदरूपै: रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> === |
|||
# <big>उदाः सा संस्कृतं जानाति । (ज्ञा)</big> |
|||
# <big>वयं संस्कृतं न ----- । (ज्ञा)</big> |
|||
# <big>आरक्षकः चोरं ----- । (ग्रह्)</big> |
|||
# <big>महिला शटिकां ---- । (क्री)</big> |
|||
# <big>ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)</big> |
|||
# <big>गृहिणी रोटिकां ----- । (दा) </big> |
|||
# <big>ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)</big> |
|||
# <big>अनुजः चित्रं ------- । (दृश्)</big> |
|||
# <big>वैद्याः औषधं ------ । (दा)</big> |
|||
# <big>भवन्तः पुस्ताकानि -----। (क्री)</big> |
|||
# <big>अहं फलानि ------ । (क्री)</big> |
|||
# <big>ते कोलाहलं -------- । (श्रु)</big> |
|||
# <big>वयं गीतं ----------- । (श्रु)</big> |
|||
# <big>साधकः ध्यानं ------ । (श्रु)</big> |
|||
# <big>सा चित्रं लेखितुं -----। (शक्)</big> |
|||
# <big>वयं गीतं गातुं ------ । (शक्)</big> |
|||
# <big>बालकाः श्लोकान् पठितुं - । (शक्)</big> |
|||
=== <big>'''बहुवचनयुक्तानि प्रश्नवाक्यानि।'''</big> === |
|||
<big>'''सम्यक् स्मरतु'''</big> |
|||
{| class="wikitable" |
|||
| |
|||
| colspan="4" |<big>'''प्रश्नवाचकाः'''</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
|||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
|<big>''समीपे''</big> |
|||
|<big>''दूरे''</big> |
|||
|<big>''समीपे ''</big> |
|||
|<big>''दूरे''</big> |
|||
|- |
|||
|<big>'''पुलिंङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एषः कः ?</big> |
|||
|<big>सः कः ?</big> |
|||
|<big>एते के ? </big> |
|||
|<big>ते के ?</big> |
|||
|- |
|||
|<big>'''स्त्रीलिङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एषा का ?</big> |
|||
|<big>सा का ?</big> |
|||
|<big>एताः काः ?</big> |
|||
|<big>ताः काः ?</big> |
|||
|- |
|||
|<big>'''नपुंसकलिङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एतत् किम् ?</big> |
|||
|<big>तत् किम् ?</big> |
|||
|<big>एतानि कानि?</big> |
|||
|<big>तानि कानि?</big> |
|||
|} |
|||
=== <big>'''ध्यानेन पठतु'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big> |
|||
|<big>'''एते/ ते, एताः/ताः, एतानि /तानि'''</big> |
|||
|<big>'''के / काः / कानि ?'''</big> |
|||
|<big>'''प्रश्नः '''</big> |
|||
|<big>'''उत्तरम् '''</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[सिंहः] - सिंहाः </big> |
|||
| |
|||
| <big>के ?</big> |
|||
|<big>एते के ?</big> |
|||
|<big>एते सिंहाः सन्ति।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[मृगः ] - मृगाः</big> |
|||
| |
|||
|<big>के ?</big> |
|||
|<big>ते के ?</big> |
|||
|<big>ते मृगाः सन्ति।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[अजा] - अजाः </big> |
|||
| |
|||
|<big>काः ?</big> |
|||
|<big>एताः काः ?</big> |
|||
|<big>एताः अजाः सन्ति ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[बालिका] - बालिकाः</big> |
|||
| |
|||
|<big>काः ?</big> |
|||
|<big>ताः काः ?</big> |
|||
|<big>ताः बालिकाः सन्ति।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[छत्रम्] - छत्राणि</big> |
|||
| |
|||
|<big>कानि ?</big> |
|||
|<big>एतानि कानि ?</big> |
|||
|<big>एतानि छत्राणि सन्ति।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[नेत्रम्] - नेत्राणि</big> |
|||
| |
|||
|<big>कानि?</big> |
|||
|<big>तानि कानि ?</big> |
|||
|<big>तानि नेत्राणि सन्ति।</big> |
|||
|} |
|||
=== <big>'''ध्यानेन पठतु'''</big> === |
|||
<big>छात्राः कुत्र गच्छन्ति । छात्राः विद्यालयं (विद्यालयः) गच्छन्ति ।</big> |
|||
<big>बालकाः कुत्र गच्छन्ति? बालकाः क्रीडाङ्गणं (क्रीडाङ्गणम्) गच्छन्ति।</big> |
|||
<big>बालकाः किमर्थं विद्यालयं गच्छन्ति ? बालकाः विद्यालयम् अध्ययनाय (अध्ययनम्) गच्छन्ति। </big> |
|||
<big>तरुणाः किमर्थं चित्रालयं गच्छन्ति? तरुणाः चलचित्रदर्शनाय (चलचित्रदर्शनम्) चित्रालयं गच्छन्ति।</big> |
|||
<big>छात्राः किमर्थं पठन्ति? छात्राः ज्ञानार्जनाय [ज्ञानार्जनम्] पठन्ति।</big> |
|||
=== <big>'''बहुवचनान्तक्रियापदानाम् अभ्यासः'''</big> === |
|||
==== <big>'''बहुवचनयुक्तानि प्रश्नवाक्यानि सम्यक् स्मरतु'''</big> ==== |
|||
{| class="wikitable" |
|||
| |
|||
| colspan="4" |<big>'''प्रश्नवाचकाः'''</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
|||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
|<big>समीपे</big> |
|||
|<big>दूरे</big> |
|||
|<big>समीपे</big> |
|||
|<big>दूरे</big> |
|||
|- |
|||
|<big>'''पुलिंङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एषः कः ?</big> |
|||
|<big>सः कः ?</big> |
|||
|<big>एते के ?</big> |
|||
|<big>ते के ?</big> |
|||
|- |
|||
|<big>'''स्त्रीलिङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एषा का ?</big> |
|||
|<big>सा का ?</big> |
|||
|<big>एताः काः ?</big> |
|||
|<big>ताः काः ?</big> |
|||
|- |
|||
|<big>'''नपुंसकलिङ्गः'''</big> |
|||
|<big>एतत् किम् ?</big> |
|||
|<big>तत् किम् ?</big> |
|||
|<big>एतानि कानि?</big> |
|||
|<big>तानि कानि?</big> |
|||
|} |
|||
=== <big>'''उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयतु'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big> |
|||
|<big>'''एते/ ते, एताः/ताः, एतानि /तानि'''</big> |
|||
|<big>'''के / काः / कानि ?'''</big> |
|||
|<big>'''प्रश्नः '''</big> |
|||
|<big>'''उत्तरम् '''</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[सिंहः] - सिंहाः </big> |
|||
| |
|||
| <big>के ?</big> |
|||
|<big>एते के ?</big> |
|||
|<big>एते सिंहाः गर्जन्ति।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>The [मृगः ] - मृगाः</big> |
|||
| |
|||
|<big>के ?</big> |
|||
|<big>ते के ?</big> |
|||
|<big>ते मृगाः धावन्ति।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[अजा] - अजाः </big> |
|||
| |
|||
|<big>काः ?</big> |
|||
|<big>एताः काः ?</big> |
|||
|<big>एताः अजाः चरन्ति ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[बालिका] - बालिकाः</big> |
|||
| |
|||
|<big>काः ?</big> |
|||
|<big>ताः काः ?</big> |
|||
|<big>ताः बालिकाः हसन्ति।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[छत्रम्] - छत्राणि</big> |
|||
| |
|||
|<big>कानि ?</big> |
|||
|<big>एतानि कानि ?</big> |
|||
|<big>एतानि छत्राणि सन्ति ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[नेत्रम्] - नेत्राणि</big> |
|||
| |
|||
|<big>कानि?</big> |
|||
|<big>तानि कानि ?</big> |
|||
|<big>तानि नेत्राणि सन्ति।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[कछपः] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[कलिका] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[लेखनी] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[विमानम्] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[लता] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[महिषी] – </big> |
|||
| |
|||
| |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[मयुरः] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[शुकः] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[नर्तकी] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[वैद्या] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[वृद्धा] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[घटः] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[ नाणकम्] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[पुस्तकम्] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[फलम्] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[पेटिका] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|- |
|||
|<big>[मक्षिका] - </big> |
|||
| |
|||
|<big>--- ?</big> |
|||
|<big>--- - ?</big> |
|||
|<big>--- ----- ।</big> |
|||
|} |
|||
=== <big>'''प्रश्नोत्तरवाक्यानि पठित्वा कः कुत्र गच्छति इति लिखतु'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|<big>'''प्रश्नाः'''</big> |
|||
|<big>'''उत्तराणि'''</big> |
|||
| <big>'''उत्तरवाक्यम्'''</big> |
|||
|- |
|||
|<big>बालकाः कुत्र गच्छन्ति ?</big> |
|||
|<big>विद्यालयम्</big> |
|||
|<big><nowiki>बालकाः विद्यालयं गच्छन्ति |</nowiki></big> |
|||
|- |
|||
|<big>अर्चकाः कुत्र गच्छन्ति ?</big> |
|||
|<big>मन्दिरम्</big> |
|||
| |
|||
|- |
|||
|<big>विक्रयिकाः कुत्र गच्छन्ति ?</big> |
|||
|<big>आपणम्</big> |
|||
| |
|||
|- |
|||
|<big>आचार्याः कुत्र गच्छन्ति ?</big> |
|||
|<big>आश्रमम्</big> |
|||
| |
|||
|- |
|||
|<big>सिंहाः कुत्र गच्छन्ति ?</big> |
|||
|<big>वनम्</big> |
|||
| |
|||
|- |
|||
|<big>कृषकाः कुत्र गच्छन्ति ?</big> |
|||
|<big>ग्रामम्</big> |
|||
| |
|||
|- |
|||
|<big>अध्यापकाः कुत्र गच्छन्ति ?</big> |
|||
|<big>पुस्तकालयम्</big> |
|||
| |
|||
|- |
|||
|<big>वैद्याः कुत्र गच्छन्ति ?</big> |
|||
|<big>चिकित्सालयम्</big> |
|||
| |
|||
|- |
|||
|<big>गृहिण्यः कुत्र गच्छन्ति ?</big> |
|||
|<big>उद्यानम्</big> |
|||
| |
|||
|- |
|||
|<big>छात्राः कुत्र गच्छन्ति ?</big> |
|||
|<big>क्रीडाङ्गणम्</big> |
|||
| |
|||
|} |
|||
=== <big>'''उदाहरणानुसारं प्रश्न-वाक्यानि उत्तर-वाक्यानि च लिखतु'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
|||
| |
|||
# <big>बालकाः</big> |
|||
# <big>छात्राः</big> |
|||
# <big>भवन्तः</big> |
|||
# <big>शिशवः</big> |
|||
# <big>मातरः</big> |
|||
# <big>बालिकाः</big> |
|||
# <big>अध्यापिकाः</big> |
|||
# <big>यूयम्</big> |
|||
# <big>अग्रजाः</big> |
|||
# <big>गायिकाः</big> |
|||
| |
|||
# <big>फलम्</big> |
|||
# <big>पुस्तकम्</big> |
|||
# <big>पत्रम्</big> |
|||
# <big>दुग्धम्</big> |
|||
# <big>दूरदर्शनम्</big> |
|||
# <big>पुष्पम्</big> |
|||
# <big>पुस्तकम्</big> |
|||
# <big>मोदकम्</big> |
|||
# <big>क्रीडनकम्</big> |
|||
# <big>गीतम्</big> |
|||
| |
|||
# <big>खादति</big> |
|||
# <big>पठति</big> |
|||
# <big>लिखति</big> |
|||
# <big>पिबति</big> |
|||
# <big>पश्यति</big> |
|||
# <big>जिघ्रति</big> |
|||
# <big>नयति</big> |
|||
# <big>यच्छति</big> |
|||
# <big>आनयति</big> |
|||
# <big>गायति</big> |
|||
|} |
|||
<big>यथा ---</big> |
|||
# '''<big>बालकाः किं कुर्वन्ति? बालकाः फलम् / फलानि खादन्ति</big>''' |
|||
# <big>छात्राः ----- ------ ।</big> |
|||
# <big>भवन्तः ----- ------ ।</big> |
|||
# <big>शिशवः ----- ------ ।</big> |
|||
# <big>मातरः ----- ------ ।</big> |
|||
# <big>बालिकाः ----- ------ ।</big> |
|||
# <big>अध्यापिकाः ---- ------ ।</big> |
|||
# <big>यूयम् ----- ------ ।</big> |
|||
# <big>अग्रजाः ----- ------ ।</big> |
|||
# <big>गायिकाः ----- ------ ।</big> |
|||
<big>'''[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/5/59/Lesson_16_corrected.pdf बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PDF]'''</big> |
|||
<big>'''[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/016%20-%20Bahuvachana%20Kriyapadani.ppsx बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PPTX with audio]'''</big> |
|||
<big>'''[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/016%20-%20Bahuvachana%20Kriyapadani%20NA.ppsx बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PPTX without audio]'''</big> |
|||
'''PAGE 16''' |
Latest revision as of 20:37, 6 April 2024
बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः)
प्र. पु. ए. व. | प्र. पु. ब. व. | ||
गच्छति | गच्छन्ति | ||
आगच्छति | आगच्छन्ति | ||
क्रीडति | क्रीडन्ति | ||
खादति | खादन्ति | ||
पश्यति | पश्यन्ति | ||
नृत्यति | नृत्यन्ति |
वर्तमानकाले (लट्लकारे) बहुवचनानि
क्र. | प्र. पु. ए. व. | प्र. पु. ब. व. |
१ | भवति | भवन्ति |
२ | पठति | पठन्ति |
३ | लिखति | लिखन्ति |
४ | नमति | नमन्ति |
५ | यच्छति | यच्छन्ति |
६ | नृत्यति | नृत्यन्ति |
७ | स्नाति | स्नान्ति |
८ | पतति | पतन्ति |
९ | गच्छति | गच्छन्ति |
१० | गायति | गायन्ति |
११ | पिबति | पिबन्ति |
१२ | खादति | खादन्ति |
१३ | धावति | धावन्ति |
१४ | हसति | हसन्ति |
१५ | भ्रमति | भ्रमन्ति |
१६ | गर्जति | गर्जन्ति |
१७ | रक्षति | रक्षन्ति |
१७ | कर्षति | कर्षन्ति |
१९ | क्षिपति | क्षिपन्ति |
२० | वदति | वदन्ति |
२१ | पचति | पचन्ति |
२२ | पृच्छति | पृच्छन्ति |
२३ | पश्यति | पश्यन्ति |
२४ | विकसति | विकसन्ति |
२५ | चरति | चरन्ति |
२६ | स्मरति | स्मरन्ति |
२७ | अर्चति | अर्चन्ति |
२८ | क्रीडति | क्रीडन्ति |
२९ | तरति | तरन्ति |
३० | तिष्ठति | तिष्ठन्ति |
लोट्लकारे (प्रार्थना अथवा आज्ञा) बहुवचनानि
क्र. | प्र. पु. ए. व. | प्र. पु. ब. व. |
१ | भवतु | भवन्तु |
२ | पठतु | पठन्तु |
३ | लिखतु | लिखन्तु |
४ | नमतु | नमन्तु |
५ | यच्छतु | यच्छन्तु |
६ | नृत्यतु | नृत्यन्तु |
७ | स्नातु | स्नान्तु |
८ | पततु | पतन्तु |
९ | गच्छतु | गच्छन्तु |
१० | गायतु | गायन्तु |
११ | पिबतु | पिबन्तु |
१२ | खादतु | खादन्तु |
१३ | धावतु | धावन्तु |
१४ | हसतु | हसन्तु |
१५ | भ्रमतु | भ्रमन्तु |
१६ | गर्जतु | गर्जन्तु |
१७ | रक्षतु | रक्षन्तु |
१८ | कर्षतु | कर्षन्तु |
१९ | क्षिपतु | क्षिपन्तु |
२० | वदतु | वदन्तु |
२१ | पचतु | पचन्तु |
२२ | पृच्छतु | पृच्छन्तु |
२३ | पश्यतु | पश्यन्तु |
२४ | विकसतु | विकसन्तु |
२५ | चरतु | चरन्तु |
२६ | स्मरतु | स्मरन्तु |
२७ | अर्चतु | अर्चन्तु |
२८ | क्रीडतु | क्रीडन्तु |
२९ | तरतु | तरन्तु |
३० | तिष्ठतु | तिष्ठन्तु |
वर्तमानकाले (लट्लकारे) विशेषक्रियापदानि
क्र | धातुः | प्र. पु. ए. व. | प्र. पु. ब. व. |
१ | कृ | करोति | कुर्वन्ति |
२ | क्री | क्रीणाति | क्रीणन्ति |
३ | ग्रह् | गृह्णाति | गृह्णन्ति |
४ | शक् | शक्नोति | शक्नुवन्ति |
५ | श्रु | शृणोति | शृण्वन्ति |
६ | चि | चिनोति | चिन्वन्ति |
७ | प्र+आप् | प्राप्नोति | प्राप्नुवन्ति |
८ | रुद् | रोदिति | रुदन्ति |
९ | दा | ददाति | ददति |
१० | हु | जुहोति | जुह्वति |
११ | बन्ध् | बध्नाति | बध्नन्ति |
१२ | ज्ञा | जानाति | जानन्ति |
उ. पु. ए. व. | उ. पु. ब. व. | ||
१ | कृ | करोमि | कुर्मः |
२ | क्री | क्रीणामि | क्रीणीमः |
३ | ग्रह् | गृह्णामि | गृह्णीमः |
४ | शक् | शक्नोमि | शक्नुमः |
५ | श्रु | शृणोमि | शृणुमः |
६ | चि | चिनोमि | चिनुमः |
७ | प्र + आप् | प्राप्नोमि | प्राप्नुमः |
८ | रुद् | रोदिमि | रुदिमः |
९ | दा | ददामि | दद्मः |
१० | हु | जुहोमि | जुहुमः |
११ | बन्ध् | बध्नामि | बध्नीमः |
१२ | ज्ञा | जानामि | जानीमः |
उदाहरणानुसारं वाक्यरचनां करोतु
प्रथमः पुरुषः | |||
एकवचनम् | बहुवचनम् | ||
एषः अस्ति । | एते सन्ति । | ||
एषः
एषा एतत् सः सा तत् भवान् भवति बालकः बालिका मित्रम् फलम् |
अस्ति पठति लिखति |
एते
एताः एतानि ते ताः तानि भवन्तः भवत्यः बालकाः बालिकाः मित्राणि फलानि |
सन्ति पठन्ति लिखन्ति |
मध्यमः पुरुषः | |||
एकवचनम् | बहुवचनम् | ||
त्वम् |
असि
पठसि लिखसि |
यूयम् |
स्थ
पठथ लिखथ |
उत्तमः पुरुषः | |||
एकवचनम् | बहुवचनम् | ||
अहम् |
अस्मि
पठामि लिखामि |
वयं |
स्मः
पठामः लिखामः |
अभ्यासः - (वर्तमानकालः / लट्लकारः)
उदाहरणानुरूपं रिक्तस्थानानि पूरयतु
१. सिंहः गर्जति ------ ------ सिंहाः गर्जन्ति
२. मूषकः खादति ------ ------
३. मृगः धावति ------ ------
४. बिडालः पिबति ------ ------
५. पिकः कूजति ------ ------
६. मयूरः नृत्यति ------ ------
७. कृषकः कर्षति ------ ------
८. सैनिकः रक्षति ------ ------
९. अजा चरति ------ ------
१०. बाला वदति ------ ------
११. महिला गायति ------ ------
१२. अम्बा पचति ------ ------
१३. पुष्पं विकसति ------ ------
१४. छात्रः तिष्ठति ------ ------
१५. फलं पतति ------ ------
१६. वाहनं चलति ------ ------
१७. बालः हसति ------ ------
१८. वृद्धः पश्यति ------ ------
१९. बालिका पठति ------ ------
२०. चोरः धावति ------ ------
यथोचितानि रूपाणि रिक्तस्थानेषु लिखतु
- पिबति ------------ पिबन्ति।
- खादति ------------
- ----------- धावन्ति ।
- जिघ्रति ------------
- ------------ पश्यन्ति ।
- नमति ------------
- गच्छति ------------
- ------------ रटन्ति ।।
- ------------ आरोहन्ति ।
- ------------ अर्चन्ति ।
- रक्षति ------------
- गायति -----------
- ----------- विकसन्ति ।
- -----------चलन्ति ।
- ------------हसन्ति ।
- स्नाति -----------
- पठति ------------
- नृत्यति ------------
- पतति -----------
- तिष्ठति ------------
उदाहरणानुसारं वाक्यानि लिखतु
एषः मयूरः अस्ति । एते मयुराः सन्ति ।
मयूरः नृत्यति। मयूराः नृत्यन्ति ।
एषः मयूरः नृत्यति। एते मयूराः नृत्यन्ति ।
अभ्यासः
- एषः वानरः अस्ति। ----- ----- ----- ।
- वानरः आरोहति । ----- ----- ----- ।
- एषः ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एषः हंसः अस्ति। ----- ----- ----- ।
- हंसः तरति। ----- ----- ----- ।
- --- ---- -----। ----- ----- ----- ।
- एषः सिंहः अस्ति। ----- ----- ----- ।
- सिंहः गर्जति । ----- ----- ----- ।
- ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एषा बालिका अस्ति। एताः ----- ----- ----- ।
- बालिका पठति। ----- ----- ----- ।
- एषा । ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एषा लेखिका अस्ति। ----- ----- ----- ।
- लेखिका लिखति। ----- ----- ----- ।
- । ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एषा कलिका। ----- ----- ----- ।
- कलिका विकसति। ----- ----- ----- ।
- ----- ----- विकसति। ----- ----- ----- ।
- एतत् यानम् अस्ति। ----- ----- ----- ।
- यानं भ्रमति। ----- ----- ----- ।
- एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एतत् फलम् अस्ति। ----- ----- ----- ।
- फलं पतति। ----- ----- ----- ।
- एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
- एतत् मित्रम् अस्ति। ----- ----- ----- ।
- मित्रं क्रीडति। ----- ----- ----- ।
- एतत् ----- ----- ----- । ----- ----- ----- ।
अधोरेखाङ्कितस्य केवलं वचनपरिवर्तनं करोतु
यथाः
सः विद्यालये पठति । ------------ ते विद्यालये पठन्ति ।
- सा गृहे वसति। ----- ----- ----- ।
- एषः कार्यालये तिष्ठति । ----- ----- ----- ।
- लतायां पुष्पं विकसति । ----- ----- ----- ।
- भवान् क्रीडाङ्गणे क्रीडति। ----- ----- ----- ।
- भवती प्रतिदिनं नृत्यति। ----- ----- ----- ।
- वने सिंहः गर्जति। ----- ----- ----- ।
- एषा चित्रं पश्यति । ----- ----- ----- ।
- बालः शालां गच्छति । ----- ----- ----- ।
- वानरः फलं खादति । ----- ----- ----- ।
- सा गीतं गायति । ----- ----- ----- ।
- सैनिकः देशं रक्षति । ----- ----- ----- ।
- लेखकः कथां कथयति। ----- ----- ----- ।
- नर्तिका गुरुवन्दनाय नृत्यति। ----- ----- ----- ।
- त्वं चलचित्रं पश्यसि। ----- ----- ----- ।
- अहं शीतपेयं पिबामि। ----- ----- ----- ।
- बालिका मोदकं खादति। ----- ----- ----- ।
- अध्यापकः पाठं पाठयति । ----- ----- ----- ।
- अम्बा देवालयं गच्छति। ----- ----- ----- ।
- अर्चकः पूजां करोति। ----- ----- ----- ।
- धनिकः धनं ददाति । ----- ----- ----- ।
वचनपरिवर्तनं करोतु
१. बालकः पठति । ------------ बालकाः पठन्ति ।
२. गजः चलति । ----- ----- ----- ।
३. भिक्षुकः अटति। ----- ----- ----- ।
४. दीपः ज्वलति । ----- ----- ----- ।
५. वृक्षः फलति । ----- ----- ----- ।
६. बालिका प्रक्षालयति। ----- ----- ----- ।
७. सर्पः सर्पति। ----- ----- ----- ।
८. नेत्रं स्फुरति। ----- ----- ----- ।
९. व्याघ्रः जिघ्रति। ----- ----- ----- ।
१०. अनुजा वदति । ----- ----- ----- ।
११. महराजा आरोहति। ----- ----- ----- ।
१२. नदी वहति। ----- ----- ----- ।
१३. परिचारिका मार्जयति। ----- ----- ----- ।
१४. अध्यापिका पाठयति। ----- ----- ----- ।
१५. अग्रजा पृच्छति । ----- ----- ----- ।
१६. छात्रा पश्यति । ----- ----- ----- ।
१७. फलं पतति। ----- ----- ----- ।
१८. देवी तुष्यति । ----- ----- ----- ।
१९. यन्त्रः चलति । ----- ----- ----- ।
२०. मयूरः नृत्यति । ----- ----- ----- ।
अधोलिखितानि क्रियापदानि उपयुज्य उदाहरणानुसारम् उचितक्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयतु
करोति – कुर्वन्ति | करोमि - कुर्मः |
शृणोति - शृण्वन्ति | शृणोमि – शृण्मः |
ददाति – ददति | ददामि – दद्मः |
जानाति – जानन्ति | जानामि - जानीमः |
शक्नोति – शक्नुवन्ति | शक्नोमि – शक्नुमः |
- सा ध्यानं करोति।
- ताः किं ------ ।
- अहं चिन्तनं ---- ।
- वयं भोजनं ----- ।
- बालकः वार्तां शृणोति ।
- भवन्तः रामायणं -।
- अहं गीतां ------ ।
- वयं भजनं ------ ।
- महिला आभरणं ददाति।
- भवन्तः भोजनं --- ।
- अहं पुष्पं -------- ।
- वयं रोटिकां ---।
- भवति किं किं जानाति ।
- बालकाः सर्वं ---- ।
- वयं पाठं न ------ ।
- अहं सर्वं ---- ।
- भवती कार्यं कर्तुं शक्नोति?
- वैद्याः कार्यं कर्तुं -।
- अहं कार्यं कर्तुं - ।
- वयं पूजां कर्तुं -- ।
उदाहरणानुगुणम् उचितैः क्रियापदरूपै: रिक्तस्थानानि पूरयतु
- उदाः सा संस्कृतं जानाति । (ज्ञा)
- वयं संस्कृतं न ----- । (ज्ञा)
- आरक्षकः चोरं ----- । (ग्रह्)
- महिला शटिकां ---- । (क्री)
- ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)
- गृहिणी रोटिकां ----- । (दा)
- ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)
- अनुजः चित्रं ------- । (दृश्)
- वैद्याः औषधं ------ । (दा)
- भवन्तः पुस्ताकानि -----। (क्री)
- अहं फलानि ------ । (क्री)
- ते कोलाहलं -------- । (श्रु)
- वयं गीतं ----------- । (श्रु)
- साधकः ध्यानं ------ । (श्रु)
- सा चित्रं लेखितुं -----। (शक्)
- वयं गीतं गातुं ------ । (शक्)
- बालकाः श्लोकान् पठितुं - । (शक्)
बहुवचनयुक्तानि प्रश्नवाक्यानि।
सम्यक् स्मरतु
प्रश्नवाचकाः | ||||
एकवचनम् | बहुवचनम् | |||
समीपे | दूरे | समीपे | दूरे | |
पुलिंङ्गः | एषः कः ? | सः कः ? | एते के ? | ते के ? |
स्त्रीलिङ्गः | एषा का ? | सा का ? | एताः काः ? | ताः काः ? |
नपुंसकलिङ्गः | एतत् किम् ? | तत् किम् ? | एतानि कानि? | तानि कानि? |
ध्यानेन पठतु
[एकवचनम्] – बहुवचनम् | एते/ ते, एताः/ताः, एतानि /तानि | के / काः / कानि ? | प्रश्नः | उत्तरम् |
[सिंहः] - सिंहाः | के ? | एते के ? | एते सिंहाः सन्ति। | |
[मृगः ] - मृगाः | के ? | ते के ? | ते मृगाः सन्ति। | |
[अजा] - अजाः | काः ? | एताः काः ? | एताः अजाः सन्ति । | |
[बालिका] - बालिकाः | काः ? | ताः काः ? | ताः बालिकाः सन्ति। | |
[छत्रम्] - छत्राणि | कानि ? | एतानि कानि ? | एतानि छत्राणि सन्ति। | |
[नेत्रम्] - नेत्राणि | कानि? | तानि कानि ? | तानि नेत्राणि सन्ति। |
ध्यानेन पठतु
छात्राः कुत्र गच्छन्ति । छात्राः विद्यालयं (विद्यालयः) गच्छन्ति ।
बालकाः कुत्र गच्छन्ति? बालकाः क्रीडाङ्गणं (क्रीडाङ्गणम्) गच्छन्ति।
बालकाः किमर्थं विद्यालयं गच्छन्ति ? बालकाः विद्यालयम् अध्ययनाय (अध्ययनम्) गच्छन्ति।
तरुणाः किमर्थं चित्रालयं गच्छन्ति? तरुणाः चलचित्रदर्शनाय (चलचित्रदर्शनम्) चित्रालयं गच्छन्ति।
छात्राः किमर्थं पठन्ति? छात्राः ज्ञानार्जनाय [ज्ञानार्जनम्] पठन्ति।
बहुवचनान्तक्रियापदानाम् अभ्यासः
बहुवचनयुक्तानि प्रश्नवाक्यानि सम्यक् स्मरतु
प्रश्नवाचकाः | ||||
एकवचनम् | बहुवचनम् | |||
समीपे | दूरे | समीपे | दूरे | |
पुलिंङ्गः | एषः कः ? | सः कः ? | एते के ? | ते के ? |
स्त्रीलिङ्गः | एषा का ? | सा का ? | एताः काः ? | ताः काः ? |
नपुंसकलिङ्गः | एतत् किम् ? | तत् किम् ? | एतानि कानि? | तानि कानि? |
उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयतु
[एकवचनम्] – बहुवचनम् | एते/ ते, एताः/ताः, एतानि /तानि | के / काः / कानि ? | प्रश्नः | उत्तरम् |
[सिंहः] - सिंहाः | के ? | एते के ? | एते सिंहाः गर्जन्ति। | |
The [मृगः ] - मृगाः | के ? | ते के ? | ते मृगाः धावन्ति। | |
[अजा] - अजाः | काः ? | एताः काः ? | एताः अजाः चरन्ति । | |
[बालिका] - बालिकाः | काः ? | ताः काः ? | ताः बालिकाः हसन्ति। | |
[छत्रम्] - छत्राणि | कानि ? | एतानि कानि ? | एतानि छत्राणि सन्ति । | |
[नेत्रम्] - नेत्राणि | कानि? | तानि कानि ? | तानि नेत्राणि सन्ति। | |
[कछपः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[कलिका] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[लेखनी] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[विमानम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[लता] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[महिषी] – | --- - ? | --- ----- । | ||
[मयुरः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[शुकः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[नर्तकी] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[वैद्या] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[वृद्धा] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[घटः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[ नाणकम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[पुस्तकम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[फलम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[पेटिका] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[मक्षिका] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । |
प्रश्नोत्तरवाक्यानि पठित्वा कः कुत्र गच्छति इति लिखतु
प्रश्नाः | उत्तराणि | उत्तरवाक्यम् |
बालकाः कुत्र गच्छन्ति ? | विद्यालयम् | बालकाः विद्यालयं गच्छन्ति | |
अर्चकाः कुत्र गच्छन्ति ? | मन्दिरम् | |
विक्रयिकाः कुत्र गच्छन्ति ? | आपणम् | |
आचार्याः कुत्र गच्छन्ति ? | आश्रमम् | |
सिंहाः कुत्र गच्छन्ति ? | वनम् | |
कृषकाः कुत्र गच्छन्ति ? | ग्रामम् | |
अध्यापकाः कुत्र गच्छन्ति ? | पुस्तकालयम् | |
वैद्याः कुत्र गच्छन्ति ? | चिकित्सालयम् | |
गृहिण्यः कुत्र गच्छन्ति ? | उद्यानम् | |
छात्राः कुत्र गच्छन्ति ? | क्रीडाङ्गणम् |
उदाहरणानुसारं प्रश्न-वाक्यानि उत्तर-वाक्यानि च लिखतु
|
|
|
यथा ---
- बालकाः किं कुर्वन्ति? बालकाः फलम् / फलानि खादन्ति
- छात्राः ----- ------ ।
- भवन्तः ----- ------ ।
- शिशवः ----- ------ ।
- मातरः ----- ------ ।
- बालिकाः ----- ------ ।
- अध्यापिकाः ---- ------ ।
- यूयम् ----- ------ ।
- अग्रजाः ----- ------ ।
- गायिकाः ----- ------ ।
बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PDF
बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PPTX with audio
बहुवचनान्तानि क्रियापदानि (वर्तमानकालः / लट्लकारः) PPTX without audio
PAGE 16