13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bahuvacanakriyApadani: Difference between revisions
No edit summary |
No edit summary |
||
Line 3: | Line 3: | ||
=== <big>बहुवचनक्रियापदनि </big> === |
=== <big>बहुवचनक्रियापदनि </big> === |
||
<big>(वर्तमानकालः / लट्कारः)</big> |
<big>'''(वर्तमानकालः / लट्कारः)'''</big> |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
| |
| |
||
Line 39: | Line 39: | ||
| |
| |
||
|<big>नृत्यन्ति</big> |
|<big>नृत्यन्ति</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>'''वर्तमानकाले (लट्लकारे) बहुवचनानि'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>क्र.</big> |
|<big>क्र.</big> |
||
Line 166: | Line 166: | ||
|<big>तिष्ठति</big> |
|<big>तिष्ठति</big> |
||
|<big>तिष्ठन्ति</big> |
|<big>तिष्ठन्ति</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>'''लोट्लकारे (विनन्ति अथवा आज्ञा) बहुवचनानि'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>क्र.</big> |
|<big>क्र.</big> |
||
Line 293: | Line 293: | ||
|<big>तिष्ठतु</big> |
|<big>तिष्ठतु</big> |
||
|<big>तिष्ठन्तु</big> |
|<big>तिष्ठन्तु</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>'''वर्तमानकाले (लट्लकारे) विशेषक्रियापदानि'''</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>क्र</big> |
|<big>'''क्र'''</big> |
||
|<big>धातु;</big> |
|<big>'''धातु;'''</big> |
||
|<big>प्र. पु. ए. व.</big> |
|<big>'''प्र. पु. ए. व.'''</big> |
||
|<big> |
|<big>'''प्र. पु. ब. व.'''</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>१</big> |
|<big>१</big> |
||
Line 362: | Line 362: | ||
|<big>जानन्ति</big> |
|<big>जानन्ति</big> |
||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
| |
| |
||
|<big>उ.पु.ए.व.</big> |
|<big>'''उ. पु. ए. व.'''</big> |
||
|<big>उ. पु. ब. व.</big> |
|<big>'''उ. पु. ब. व.'''</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>१</big> |
|<big>१</big> |
||
Line 428: | Line 428: | ||
|} |
|} |
||
⚫ | |||
<big>यथा ---</big> |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
<big>एषः अस्ति । एते सन्ति।</big> |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+ |
|+ |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
||
|- |
|- |
||
| colspan="2" |<big> |
| colspan="2" |<big>एषः अस्ति ।</big> |
||
| colspan="2" |<big> |
| colspan="2" | <big>एते सन्ति।</big> |
||
|- |
|- |
||
|<big>एषः</big> |
|<big>एषः</big> |
||
Line 465: | Line 463: | ||
<big>फलम्</big> |
<big>फलम्</big> |
||
⚫ | |||
| |
|||
<big>अस्ति</big> |
<big>अस्ति</big> |
||
Line 495: | Line 492: | ||
<big>फलानि</big> |
<big>फलानि</big> |
||
| |
|||
| |
|||
<big>सन्ति</big> |
<big>सन्ति</big> |
||
Line 504: | Line 500: | ||
|- |
|- |
||
| colspan=" |
| colspan="4" |<big>'''मध्यमः पुरुषः'''</big> |
||
⚫ | |||
|- |
|- |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
|- |
|||
| |
|||
<big>त्वम् </big> |
<big>त्वम् </big> |
||
|<big>असि </big> |
|<big>असि </big> |
||
Line 515: | Line 512: | ||
<big>लिखसि</big> |
<big>लिखसि</big> |
||
| |
| |
||
<big>युवां</big> |
<big>युवां</big> |
||
|<big>स्थ</big> |
|<big>स्थ</big> |
||
Line 524: | Line 520: | ||
<big>लिखथ</big> |
<big>लिखथ</big> |
||
|- |
|- |
||
| colspan=" |
| colspan="4" |<big>'''उत्तमः पुरुषः'''</big> |
||
⚫ | |||
|- |
|- |
||
| colspan="2" |<big>'''एकवचनम्'''</big> |
|||
⚫ | |||
| colspan="2" |<big>'''बहुवचनम्'''</big> |
|||
|- |
|||
| |
|||
<big>अहम् </big> |
<big>अहम् </big> |
||
|<big>अस्मि </big> |
|<big>अस्मि </big> |
||
Line 545: | Line 542: | ||
|} |
|} |
||
=== <big> |
=== <big>अभ्यासः</big> === |
||
<big>(वर्तमानकालः / लट्कारः)</big> |
<big>'''(वर्तमानकालः / लट्कारः)'''</big> |
||
⚫ | |||
==== <big>अभ्यासः</big> ==== |
|||
⚫ | |||
<big>१. सिंहः गर्जति --- सिंहाः गर्जन्ति</big> |
<big>१. सिंहः गर्जति --- सिंहाः गर्जन्ति</big> |
||
Line 589: | Line 585: | ||
<big>१९. बालिका पठति --- ---- -----</big> |
<big>१९. बालिका पठति --- ---- -----</big> |
||
<big>२०. चोरः धावति --- ---- -----</big> |
<big>२०. चोरः धावति --- ---- -----</big> |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
# <big>पिबति --- पिबन्ति ।</big> |
# <big>पिबति --- पिबन्ति ।</big> |
||
# <big>खादति --- -----</big> |
# <big>खादति --- -----</big> |
||
Line 614: | Line 609: | ||
# <big>तिष्ठति --- -----।</big> |
# <big>तिष्ठति --- -----।</big> |
||
=== <big>उदाहरणानुसारं वाक्यानि लिखन्तु ---</big> === |
|||
<big>एषः मयूरः अस्ति --- एते मयुराः सन्ति ।</big> |
<big>एषः मयूरः अस्ति --- एते मयुराः सन्ति ।</big> |
||
Line 649: | Line 644: | ||
# <big>एतत् --- --- --- ----- ----- ----- ।</big> |
# <big>एतत् --- --- --- ----- ----- ----- ।</big> |
||
=== <big>अधोरेखाङ्कितस्य केवलं वचनपरिवर्तनं करोतु</big> === |
|||
<big>यथाः</big> |
<big>यथाः</big> |
||
Line 675: | Line 670: | ||
# <big>धनिकः धनं ददाति । --- -- ------- ------- ।</big> |
# <big>धनिकः धनं ददाति । --- -- ------- ------- ।</big> |
||
=== <big>वचनपरिवर्तनं करोतु</big> === |
|||
<big>१. बालकः पठति । --- बालकाः पठन्ति ।</big> |
<big>१. बालकः पठति । --- बालकाः पठन्ति ।</big> |
||
Line 755: | Line 750: | ||
# <big>वयं पूजां कर्तुं -- ।</big> |
# <big>वयं पूजां कर्तुं -- ।</big> |
||
=== <big>उदाहरणानुगुणम् उचितैः क्रियापदरूपै: रिक्तस्थानानि पूरयन्तु ---</big> === |
|||
# <big>उदाः सा संस्कृतं जानाति । (ज्ञा)</big> |
# <big>उदाः सा संस्कृतं जानाति । (ज्ञा)</big> |
||
# <big>वयं संस्कृतं न ----- । (ज्ञा)</big> |
# <big>वयं संस्कृतं न ----- । (ज्ञा)</big> |
||
Line 776: | Line 770: | ||
=== <big>बहुवचनक्रियापदनि </big> === |
=== <big>बहुवचनक्रियापदनि </big> === |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
<big>सम्यक स्मरन्तु -</big> |
<big>सम्यक स्मरन्तु -</big> |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
Line 809: | Line 803: | ||
|<big>एतानि कानि?</big> |
|<big>एतानि कानि?</big> |
||
|<big>तानि कानि?</big> |
|<big>तानि कानि?</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>ध्यानेन पठन्तु --- </big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big> |
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big> |
||
Line 860: | Line 854: | ||
|<big>तानि कानि ?</big> |
|<big>तानि कानि ?</big> |
||
|<big>तानि नेत्राणि सन्ति।</big> |
|<big>तानि नेत्राणि सन्ति।</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>ध्यानेन पठन्तु ---</big> === |
|||
<big>छात्राः कुत्र गच्छन्ति । छात्राः विद्यालयं [विद्यालयः] गच्छन्ति ।</big> |
<big>छात्राः कुत्र गच्छन्ति । छात्राः विद्यालयं [विद्यालयः] गच्छन्ति ।</big> |
||
Line 873: | Line 867: | ||
<big>छात्राः किमर्थं पठन्ति? छात्राः ज्ञानार्जनाय [ज्ञानार्जनम्] पठन्ति।</big> |
<big>छात्राः किमर्थं पठन्ति? छात्राः ज्ञानार्जनाय [ज्ञानार्जनम्] पठन्ति।</big> |
||
=== <big>बहुवचनक्रियापदनि अभ्यासः</big> === |
=== <big>बहुवचनक्रियापदनि अभ्यासः</big> === |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
| colspan="5" |<big>'''प्रश्नवाचकाः'''</big> |
| colspan="5" |<big>'''प्रश्नवाचकाः'''</big> |
||
Line 906: | Line 899: | ||
|<big>एतानि कानि?</big> |
|<big>एतानि कानि?</big> |
||
|<big>तानि कानि?</big> |
|<big>तानि कानि?</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयन्तु ---</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big> |
|<big>'''[एकवचनम्] – बहुवचनम्'''</big> |
||
Line 1,075: | Line 1,068: | ||
|<big>--- - ?</big> |
|<big>--- - ?</big> |
||
|<big>--- ----- ।</big> |
|<big>--- ----- ।</big> |
||
|} |
|} |
||
=== <big>प्रश्नोत्तरवाक्यानि पठित्वा कः कुत्र गच्छति इति लिखन्तु ---</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>'''प्रश्नाः'''</big> |
|<big>'''प्रश्नाः'''</big> |
||
Line 1,122: | Line 1,115: | ||
|<big>क्रीडाङ्गणम्</big> |
|<big>क्रीडाङ्गणम्</big> |
||
| |
| |
||
|} |
|} |
||
=== <big>उदाहरणानुसारं प्रश्न-वाक्यानि उत्तर-वाक्यानि च लिखन्तु--</big> === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|<big>बालकाः</big> |
|<big>बालकाः</big> |
Revision as of 19:33, 31 May 2023
बहुवचनक्रियापदनि
(वर्तमानकालः / लट्कारः)
प्र. पु. ए. व. | प्र. पु. ब. व. | ||
गच्छति | गच्छन्ति | ||
आगच्छति | आगच्छन्ति | ||
क्रीडति | क्रीडन्ति | ||
खादति | खादन्ति | ||
पश्यति | पश्यन्ति | ||
नृत्यति | नृत्यन्ति |
वर्तमानकाले (लट्लकारे) बहुवचनानि
क्र. | प्र. पु. ए. व. | प्र्. पु. ब. व. |
१ | भवति | भवन्ति |
२ | पठति | पठन्ति |
३ | लिखति | लिखन्ति |
४ | नमति | नमन्ति |
५ | यच्छति | यच्छन्ति |
६ | नृत्यति | नृत्यन्ति |
७ | स्नाति | स्नान्ति |
८ | पतति | पतन्ति |
९ | गच्छति | गच्छन्ति |
१० | गायति | गायन्ति |
११ | पिबति | पिबन्तु |
१२ | खादति | खादन्ति |
१३ | धावति | धावन्ति |
१४ | हसति | हसन्ति |
१५ | भ्रमति | भ्रमन्ति |
१६ | गर्जति | गर्जन्ति |
१७ | रक्षति | रक्षन्ति |
१७ | कर्षति | कर्षन्ति |
१९ | क्षिपति | क्षिपन्ति |
२० | वदति | वदन्ति |
२१ | पचति | पचन्ति |
२२ | पृछति | पॄच्छन्ति |
२३ | पश्यति | पश्यन्ति |
२४ | विकसति | विकसन्ति |
२५ | चरति | चरन्ति |
२६ | स्मरति | स्मरन्ति |
२७ | अर्चति | अर्चन्ति |
२८ | क्रीडति | क्रीडन्ति |
२९ | तरति | तरन्ति |
३० | तिष्ठति | तिष्ठन्ति |
लोट्लकारे (विनन्ति अथवा आज्ञा) बहुवचनानि
क्र. | प्र. पु. ए. व. | प्र्. पु. ब. व. |
१ | भवतु | भवन्तु |
२ | पठतु | पठन्तु |
३ | लिखतु | लिखन्तु |
४ | नमतु | नमन्तु |
५ | यच्छतु | यच्छन्तु |
६ | नृत्यतु | नृत्यन्तु |
७ | स्नातु | स्नान्तु |
८ | पततु | पतन्तु |
९ | गच्छतु | गच्छन्तु |
१० | गायतु | गायन्तु |
११ | पिबतु | पिबन्तु |
१२ | खादतु | खादन्तु |
१३ | धावतु | धावन्तु |
१४ | हसतु | हसन्तु |
१५ | भ्रमतु | भ्रमन्तु |
१६ | गर्जतु | गर्जन्तु |
१७ | रक्षतु | रक्षन्तु |
१८ | कर्षतु | कर्षन्तु |
१९ | क्षिपतु | क्षिपन्तु |
२० | वदतु | वदन्तु |
२१ | पचतु | पचन्तु |
२२ | पृछतु | पृच्छन्तु |
२३ | पश्यतु | पश्यन्तु |
२४ | विकसतु | विकसन्तु |
२५ | चरतु | चरन्तु |
२६ | स्मरतु | स्मरन्तु |
२७ | अर्चतु | अर्चन्तु |
२८ | क्रीडतु | क्रीडन्तु |
२९ | तरतु | तरन्तु |
३० | तिष्ठतु | तिष्ठन्तु |
वर्तमानकाले (लट्लकारे) विशेषक्रियापदानि
क्र | धातु; | प्र. पु. ए. व. | प्र. पु. ब. व. |
१ | कृ | करोति | कुर्वन्ति |
२ | क्री | क्रीणाति | क्रीणन्ति |
३ | ग्रह् | गृह्णाति | गृह्णन्ति |
४ | शक् | शक्नोति | शक्नुवन्ति |
५ | श्रु | शृणोति | शृण्वन्ति |
६ | चि | चिनोति | चिन्वन्ति |
७ | प्र+ आप् | प्राप्नोति | प्राप्नुवन्ति |
८ | रुद् | रोदिति | रोदन्ति |
९ | द | ददाति | ददति |
१० | हु | जुहोति | जुह्वति |
११ | बन्ध् | बध्नाति | बध्नन्ति |
१२ | ज्ञा | जानाति | जानन्ति |
उ. पु. ए. व. | उ. पु. ब. व. | ||
१ | कृ | करोमि | कुर्मः |
२ | क्री | क्रीणामि | क्रीणीमः |
३ | ग्रह् | गृह्णामि | गृह्णीमः |
४ | शक् | शक्नोमि | शक्नुमः |
५ | श्रु | शृणोमि | शृणुमः |
६ | चि | चिनोमि | चिनुमः |
७ | प्र + आप् | प्राप्नोमि | प्राप्नुमः |
८ | रुद् | रोदिमि | रुदिमः |
९ | दा | ददामि | दद्मः |
१० | हु | जुहोमि | जुहुमः |
११ | बन्ध् | बध्नामि | बध्नीमः |
१२ | ज्ञा | जानामि | जानीमः |
उदाहरणानुसारं वाक्यरचनां करोतु
प्रथमः पुरुषः | |||
एकवचनम् | बहुवचनम् | ||
एषः अस्ति । | एते सन्ति। | ||
एषः
एषा एतत् सः सा तत् भवान् भवति बालकः बालिका मित्रम् फलम् |
अस्ति पठति लिखति |
एते
एताः एतानि ते ताः तानि भवन्तः भवत्यः बालकाः बालिकाः मित्राणि फलानि |
सन्ति पठन्ति लिखन्ति |
मध्यमः पुरुषः | |||
एकवचनम् | बहुवचनम् | ||
त्वम् |
असि
पठसि लिखसि |
युवां |
स्थ
पठथ लिखथ |
उत्तमः पुरुषः | |||
एकवचनम् | बहुवचनम् | ||
अहम् |
अस्मि
पठामि लिखामि |
वयं |
स्मः
पठामः लिखामः |
अभ्यासः
(वर्तमानकालः / लट्कारः)
उदाहरणारुपं रिक्तस्थानानि पुरयन्तु ---
१. सिंहः गर्जति --- सिंहाः गर्जन्ति
२. मूषकः खादति --- ---- -----
३. मृगः धावति --- ---- -----
४. बिडालः पिबति --- ---- -----
५. पिकः कूजति --- ---- -----
६. मय़ुरः नॄत्यति --- ---- -----
७. कृषकः कर्षति --- ---- -----
८. सैनिकः रक्षति --- ---- -----
९. अजा चरति --- ---- -----
१०. बाला वदति --- ---- -----
११. महिला गायति --- ---- -----
१२. अम्बा पचति --- ---- -----
१३. पुष्पं विकसति --- ---- -----
१४. छात्रः तिष्ठति --- ---- -----
१५. फलं पतति --- ---- -----
१६. वाहनं चलति --- ---- -----
१७. बालः हसति --- ---- -----
१८. ऋध्दः पश्यति --- ---- -----
१९. बालिका पठति --- ---- -----
२०. चोरः धावति --- ---- -----
यथोचितानि रूपाणि रिक्तस्थानेषु लिखन्तु ---
- पिबति --- पिबन्ति ।
- खादति --- -----
- ----- --- धावन्ति ।
- जिघ्रति --- ----- ।
- ----- --- पश्यन्ति ।
- नमति --- ----- ।
- गच्छति --- ----- ।
- ----- --- रटन्ति ।।
- ----- -- आरोहन्ति ।
- ----- --- अर्चन्ति ।
- रक्षति --- ----- ।
- गायति --- ----- ।
- ----- --- विकसन्ति ।
- ----- --- चलन्ति ।
- ----- --- हसन्ति ।
- स्नाति --- ----- ।
- पठति --- ----- ।
- नृत्यति --- ----- ।
- पतति --- ----- ।
- तिष्ठति --- -----।
उदाहरणानुसारं वाक्यानि लिखन्तु ---
एषः मयूरः अस्ति --- एते मयुराः सन्ति ।
मयूरः नृत्यति --- मयूराः नृत्यन्ति ।
एषः मयूरः नृत्यति --- एते मयूराः नृत्यन्ति ।
- एषः वानरः अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- वानरः आरोहति --- ----- ----- ----- ।
- एषः --- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एषः हंसः अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- हंसः तरति --- ----- ----- ----- ।
- --- ---- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एषः सिंहः अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- सिंहः गर्जति --- ----- ----- ----- ।
- --- --- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एषा बालिका अस्ति --- एताः ----- ----- ।
- बालिका पठति --- ----- ----- ----- ।
- एषा --- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एषा लेखिका अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- लेखिका लिखति --- ----- ----- ----- ।
- --- --- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एषा कलिका --- --- ----- ----- ----- ।
- कलिका विकसति --- ----- ----- ----- ।
- --- --- विकसति --- ----- ----- ----- ।
- एतत् यानम् अस्ति --- एतानी ----- ----- ।
- यानम् भ्रमति --- ----- ----- ----- ।
- एतत् --- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एतत् फलं अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- फलम् पतति --- ----- ----- ----- ।
- एतत् --- --- --- ----- ----- ----- ।
- एतत् मित्रं अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- मित्रं क्रीडति --- ----- ----- ----- ।
- एतत् --- --- --- ----- ----- ----- ।
अधोरेखाङ्कितस्य केवलं वचनपरिवर्तनं करोतु
यथाः
सः विद्यालये पठति । --- ते विद्यालये पठन्ति ।
- सा गृहे वसति। --- -- ------- ------- ।
- एषः कार्यालये तिष्ठति । --- -- ------- ------- ।
- लतायां पुष्पं विकसति । --- -- ------- ------- ।
- भवान् क्रीडाङ्गणे क्रीडति। --- -- ------- ------- ।
- भवती प्रतिदिनं नृत्यति। --- -- ------- ------- ।
- वने सिहं गर्जति। --- -- ------- ------- ।
- एषा चित्रं पश्यति । --- -- ------- ------- ।
- बालः शालां गच्छति । --- -- ------- ------- ।
- वानरः फलं खादति । --- -- ------- ------- ।
- सा गीतं गायति । --- -- ------- ------- ।
- सैनिकः देशं रक्षति । --- -- ------- ------- ।
- लेखकः कथां कथयति। --- -- ------- ------- ।
- नर्तिका गुरुवन्दनां नृत्यति। --- -- ------- ------- ।
- त्वं चलचित्रं पश्यसि। --- -- ------- ------- ।
- अहं शीतपेयं पिबामि। --- -- ------- ------- ।
- बालिका मोदकं खादति। --- -- ------- ------- ।
- अध्यापकः पाठं पाठयति । --- -- ------- ------- ।
- अम्बा देवालयं गच्छति। --- -- ------- ------- ।
- अर्चकः पूजां करोति। --- -- ------- ------- ।
- धनिकः धनं ददाति । --- -- ------- ------- ।
वचनपरिवर्तनं करोतु
१. बालकः पठति । --- बालकाः पठन्ति ।
२. गजः चलति । --- --------------- ।
३. भिक्षुकः अटति। --- --------------- ।
४. दीपः ज्वलति । --- --------------- ।
५. वृक्षः फलति । --- --------------- ।
६. बालिका प्रक्षालयति। --- --------------- ।
७. सर्पः सर्पति। --- --------------- ।
८. नेत्रं स्फुरति। --- --------------- ।
९. व्याघ्रः जिघ्रति। --- --------------- ।
१०. अनुजा वदति । --- --------------- ।
११. महराजाः आरोहति। --- --------------- ।
१२. नदी वहति। --- --------------- ।
१३. परिचारिका मार्जयति। --- --------------- ।
१४. अध्यापिका पाठयति। --- --------------- ।
१५. अग्रजा पृच्छति । --- --------------- ।
१६. छात्रा पश्यति । --- --------------- ।
१७. फलं पतति। --- --------------- ।
१८. देवी तुष्यति । --- --------------- ।
१९. यन्त्र् चलति । --- --------------- ।
२०. मयूरः नॄत्यति । --- --------------- ।
अधोलिखित क्रियापदानि उपयुज्य उदाहरणानुसारं उचितक्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयन्तु ---वाक्यानि लिखन्तु ---
करोति – कुर्वन्ति | करोमि - कुर्मः |
शृणोति - शृण्वन्ति | शृणोमि – शृण्मः |
ददाति – ददति | ददामि – दद्मः |
जानाति – जानन्ति | जानामि - जानीमः |
शक्नोति – शक्नुवन्ति | शक्नोमि – शक्नुमः |
- सा ध्यानं करोति।
- ताः किं ------ ।
- अहं चिन्तनं ---- ।
- वयं भोजनं ----- ।
- बालकः वार्तां शृणोति ।
- भवन्तः रामायणं -।
- अहं गीतां ------ ।
- वयं भजनं ------ ।
- महिला आभरणं ददाति।
- भवन्तः भोजनं --- ।
- अहं पुष्पं -------- ।
- वयं रोटिकां ---।
- भवति किं किं जानाति ।
- बालकाः सर्वं ---- ।
- वयं पाठं न ------ ।
- अहं सर्वं ---- ।
- भवती कार्यं कर्तुं शक्नोति?
- वैद्याः कार्यं कर्तुं -।
- अहं कार्यं कर्तुं - ।
- वयं पूजां कर्तुं -- ।
उदाहरणानुगुणम् उचितैः क्रियापदरूपै: रिक्तस्थानानि पूरयन्तु ---
- उदाः सा संस्कृतं जानाति । (ज्ञा)
- वयं संस्कृतं न ----- । (ज्ञा)
- आरक्षकः चोरं ----- । (ग्रह्)
- महिला शटिकां ---- । (क्री)
- ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)
- गृहिणी रिटिकां ----- । (दा)
- ते शिष्टाचारं न ----- । (ज्ञा)
- अनुजः चित्रं ------- । (दृश्)
- वैद्याः औषधं ------ । (दा)
- भवन्तः पुस्ताकानि --। (क्री)
- अहं फलानि ------ । (क्री)
- ते कोलाहलं -------- । (श्रु)
- वयं गीतं ----------- । (श्रु)
- साधकः ध्यानं ------ । (श्रु)
- सा चित्रं लेखितुं -----। (शक्)
- वयं गीतं गातुं ------ । (शक्)
- बालकाः श्लोकानि पठितुं - । (शक्)
बहुवचनक्रियापदनि
बहुवचनयुक्त -प्रश्न – वाक्यानि।
सम्यक स्मरन्तु -
प्रश्नवाचकाः | ||||
एकवचनम् | बहुवचनम् | |||
समिपे | दुरे | समिपे | दुरे | |
एषः कः ? | सः कः ? | पुलिंङ्गः | एते के ? | ते के ? |
एषा का ? | सा का ? | स्त्रीलिङ्गः | एताः काः ? | ताः काः ? |
एतत् किम् ? | तत् किम् ? | नपुंसकलिङ्गः | एतानि कानि? | तानि कानि? |
ध्यानेन पठन्तु ---
[एकवचनम्] – बहुवचनम् | एते/ ते, एताः/ताः, एतानि /तानि | के / काः / कानि ? | प्रश्नः | उत्तरम् |
[सिंहः] - सिंहाः | के ? | एते के ? | एते सिंहाः सन्ति। | |
[मृगः ] - मृगाः | के ? | ते के ? | ते मृगाः सन्ति। | |
[अजा] - अजाः | काः ? | एताः काः ? | एताः अजाः सन्ति । | |
[बालिका] - बालिकाः | काः ? | ताः काः ? | ताः बालिकाः सन्ति। | |
[छत्रम्] - छत्राणि | कानि ? | एतानि कानि ? | एतानि छत्राणि सन्ति। | |
[नेत्रम्] - नेत्राणि | कानि? | तानि कानि ? | तानि नेत्राणि सन्ति। |
ध्यानेन पठन्तु ---
छात्राः कुत्र गच्छन्ति । छात्राः विद्यालयं [विद्यालयः] गच्छन्ति ।
बालकाः कुत्र गच्छन्ति? बालकाः क्रीडाङ्गणं गच्छन्ति।
बालकाः किमर्थं विद्यालयं गच्छन्ति ? बालकाः विद्यालयं अध्ययनाय [अध्ययनम्] गच्छन्ति।
तरुणाः किमर्थं चित्रालयं गच्छन्ति? तरुणाः चलचित्रदर्शनाय [ चलचित्रदर्शनम्] चित्रालयं गच्छन्ति।
छात्राः किमर्थं पठन्ति? छात्राः ज्ञानार्जनाय [ज्ञानार्जनम्] पठन्ति।
बहुवचनक्रियापदनि अभ्यासः
बहुवचनयुक्त -प्रश्न – वाक्यानि सम्यक स्मरन्तु -
प्रश्नवाचकाः | ||||
एकवचनम् | बहुवचनम् | |||
समिपे | दुरे | समिपे | दुरे | |
एषः कः ? | सः कः ? | पुलिंङ्गः | एते के ? | ते के ? |
एषा का ? | सा का ? | स्त्रीलिङ्गः | एताः काः ? | ताः काः ? |
एतत् किम् ? | तत् किम् ? | नपुंसकलिङ्गः | एतानि कानि? | तानि कानि? |
उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयन्तु ---
[एकवचनम्] – बहुवचनम् | एते/ ते, एताः/ताः, एतानि /तानि | के / काः / कानि ? | प्रश्नः | उत्तरम् |
[सिंहः] - सिंहाः | के ? | एते के ? | एते सिंहाः गर्जन्ति। | |
The [मृगः ] - मृगाः | के ? | ते के ? | ते मृगाः धावन्ति। | |
[अजा] - अजाः | काः ? | एताः काः ? | एताः अजाः चरन्ति । | |
[बालिका] - बालिकाः | काः ? | ताः काः ? | ताः बालिकाः हसन्ति। | |
[छत्रम्] - छत्राणि | कानि ? | एतानि कानि ? | एतानि छत्राणि सन्ति । | |
[नेत्रम्] - नेत्राणि | कानि? | तानि कानि ? | तानि नेत्राणि सन्ति। | |
[कछपः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[कलिका] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[लेखनी] - | --- ? | --- --? | --- ----- । | |
[विमानम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[लता] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[महिषी] – | --- - ? | --- ----- । | ||
[मयुरः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[शुकः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[नर्तकि] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[वैद्या] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[वृध्दा] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[घटः] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[ नाणकम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[पुस्तकम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[फलम्] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[पेटिका] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । | |
[मक्षिका] - | --- ? | --- - ? | --- ----- । |
प्रश्नोत्तरवाक्यानि पठित्वा कः कुत्र गच्छति इति लिखन्तु ---
प्रश्नाः | उत्तराणि | उत्तरवाक्यम् |
बालकाः कुत्र गच्छन्ति ? | विद्यालयम् | बालकाः विद्यालयं गच्छन्ति | |
अर्चकाः कुत्र गच्छन्ति ? | मन्दिरम् | |
विक्रयिकाः कुत्र गच्छन्ति ? | आपणम् | |
आचार्याः कुत्र गच्छन्ति ? | आश्रमम् | |
सिंहाः कुत्र गच्छन्ति ? | वनम् | |
कृषकाः कुत्र गच्छन्ति ? | ग्रामम् | |
अध्यापकाः कुत्र गच्छन्ति ? | पुस्तकालयम् | |
वैद्याः कुत्र गच्छन्ति ? | चिकित्सालयम् | |
गृहिण्यः कुत्र गच्छन्ति ? | उद्यानम् | |
छात्राः कुत्र गच्छन्ति ? | क्रीडाङ्गणम् |
उदाहरणानुसारं प्रश्न-वाक्यानि उत्तर-वाक्यानि च लिखन्तु--
बालकाः
छात्राः भवन्तः शिशवः मातरः बालिकाः अध्यापिकाः यूयं अग्रजाः गायिकाः |
|
|
यथा ---
- बालकाः किं कुर्वन्ति? बालकाः फलानि खादन्ति।
- छात्राः ----- ------ ।
- भवन्तः ----- ------ ।
- शिशवः ----- ------ ।
- मातरः ----- ------ ।
- बालिकाः ----- ------ ।
- अध्यापिकाः ---- ------ ।
- यूयं ----- ------ ।
- अग्रजाः ----- ------ ।
- गायिकाः ----- ------ ।