13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/esha-saH-sA-tat: Difference between revisions

From Samskrita Vyakaranam
< 13 - भाषित-संस्कृतम्‌‎ | Introductory Sanskrit Lessons
13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/esha-saH-sA-tat
Jump to navigation Jump to search
← Older edit
Content deleted Content added
VisualWikitext
Shobha Chillal (talk | contribs)
deletepagepermission, page_and_link_managers, teachers
1,220 edits
No edit summary
Shobha Chillal (talk | contribs)
deletepagepermission, page_and_link_managers, teachers
1,220 edits
No edit summary
 
(19 intermediate revisions by 2 users not shown)
Line 1: Line 1:
= <big>'''एषः / सः , एषा / सा , एतत् / तत्'''</big> =
= <big>'''एषः / सः, एषा / सा, एतत् / तत्'''</big> =
{{DISPLAYTITLE:एषः - सः - सा - तत् }}
{{DISPLAYTITLE:४. एषः - सः - सा - तत् }}
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']]
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']]


Line 6: Line 6:
===<big>'''एतत् / तत् इति नपुंसकलिङ्ग-प्रयोगः'''</big>===
===<big>'''एतत् / तत् इति नपुंसकलिङ्ग-प्रयोगः'''</big>===


====<big>'''समीपस्थस्य बोधनाय - एतत् / तत् इत्यस्य उपोगः'''</big>====
==== <big>'''समीपस्थस्य बोधनाय - एतत् / दूरस्य बोधनाय तत् इत्यनयोः प्रयोगः करणीयः। अधोभागे दत्तानि उदाहरणानि पश्यतु।'''</big> ====
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|+
|+
Line 23: Line 23:
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|170x170px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|170x170px]]
|[[File:Mandiram_new.jpeg|center|frameless]]
|
[[File:Mandiram new.jpeg|frameless]]
|-
|-
|<big>'''एतत् भवनम् ।'''</big>
|<big>'''एतत् भवनम् ।'''</big>
Line 40: Line 39:
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|frameless|170x170px|left]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|frameless|170x170px|left]]
|
|
[[File:Sopānam new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Sopānam new.jpeg|center|frameless]]
|-
|-
Line 73: Line 72:
[[File:Chatram new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Chatram new.jpeg|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
[[File:Parṇam new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Parṇam new.jpeg|center|frameless]]
Line 90: Line 89:
[[File:Krīḍanakam new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Krīḍanakam new.jpeg|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
[[File:Pustakam new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Pustakam new.jpeg|center|frameless]]
|-
|-
!<big>एतत् क्रीडनकम्</big>
!<big>एतत् क्रीडनकम्</big>
|
|
|
|
Line 106: Line 105:
! { |
! { |
[[File:Netram new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Netram new.jpeg|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
[[File:Upanetram new.jpg|center|frameless]]
[[File:Upanetram new.jpg|center|frameless]]
Line 124: Line 123:
[[File:Dugdham new.jpeg|frameless|left|160x160px]]
[[File:Dugdham new.jpeg|frameless|left|160x160px]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
[[File:Jalam new.jpeg|frameless|left|160x160px]]
[[File:Jalam new.jpeg|frameless|left|160x160px]]
|-
|-
!<big>एतत् दुग्धम्</big>
!<big>एतत् दुग्धम्</big>

|
|
|
|
Line 141: Line 141:
[[File:Vimanam new.jpg|center|frameless]]
[[File:Vimanam new.jpg|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
[[File:Relayanam new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Relayanam new.jpeg|center|frameless]]
Line 216: Line 216:
|-
|-
|[[File:Cālakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
|[[File:Cālakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषः चालकः</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
[[File:Patravāhakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Patravāhakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सः पत्रवाहकः</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषः चालकः'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सः पत्रवाहकः'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
Line 239: Line 233:
|
|
[[File:Saucikaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Saucikaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषः सौचिकः</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
[[File:Kumbhakāraḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Kumbhakāraḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सः कुम्भकारः</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषः सौचिकः'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सः कुम्भकारः'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
Line 262: Line 250:
|
|
[[File:Bālakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Bālakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषः बालकः</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
[[File:Vṛddhaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Vṛddhaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सः वृद्धः</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषः बालकः'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सः वृद्धः'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
Line 285: Line 267:
|
|
[[File:Vānaraḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Vānaraḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
! <big>एषः वानरः</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|
|
[[File:Gajaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Gajaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सः गजः</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषः वानरः'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सः गजः'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
Line 307: Line 283:
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>हरिणः</big>
|}
[[File:Hariṇaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Hariṇaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषः हरिणः</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>भल्लूकः</big>
|}
[[File:Bhallūkaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Bhallūkaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सः भल्लूकः</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषः हरिणः'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सः भल्लूकः'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
Line 337: Line 301:
|
|
[[File:Mayūraḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Mayūraḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
! <big>एषः मयूरः</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
[[File:Śukaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Śukaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सः शुकः</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषः मयूरः'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सः शुकः'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
Line 360: Line 318:
|
|
[[File:Bhikṣukaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Bhikṣukaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषः भिक्षुकः</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
[[File:Nṛpaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Nṛpaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सः नृपः</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषः भिक्षुकः'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सः नृपः'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
Line 383: Line 335:
|
|
[[File:Chātraḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Chātraḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषः छात्रः</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
[[File:Adhyāpakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Adhyāpakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
|-
{| class="wikitable"
!<big>सः अध्यापकः</big>
|<big>'''एषः छात्रः'''</big>
|}
|
|
|<big>'''सः अध्यापकः'''</big>
|}
|}




===<big>'''एषा, सा इति स्त्रीलिङ्ग-प्रयोगाः'''</big>===
===<big>'''एषा, सा इति स्त्रीलिङ्ग-प्रयोगाः'''</big>===


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|<big>'''एषा'''</big>'''''(समीपस्थस्य बोधनाय)'''''
|<big>'''एषा'''</big>'''''(समीपस्थस्य बोधनाय)'''''
|<big>'''सा'''</big>'''''(दूरस्य बोधनाय)'''''
|<big>'''सा'''</big>'''''(दूरस्य बोधनाय)'''''
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|-
|-
|
|
Line 411: Line 360:
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>वैद्या</big>
|}
[[File:Vaidyā.jpg|center|frameless]]
[[File:Vaidyā.jpg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषा वैद्या</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>शिक्षिका</big>
|}
[[File:Śikṣikā new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Śikṣikā new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सा शिक्षिका</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषा वैद्या'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सा शिक्षिका'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
Line 440: Line 377:
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>मक्षिका</big>
|}
[[File:Makṣikā new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Makṣikā new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषा मक्षिका</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>पिपीलिका</big>
|}
[[File:Pipīlikā new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Pipīlikā new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सा पिपीलिका</big>
|}
|-
|-
|'''<big>एषा मक्षिका</big>'''
|
|
|
|
|'''<big>सा पिपीलिका</big>'''
|
|
|-
|-
|
|
Line 469: Line 394:
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>लेखिका</big>
|}
[[File:Lekhikā new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Lekhikā new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषा लेखिका</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>द्विचक्रिका</big>
|}
[[File:Dvicakrikā new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Dvicakrikā new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सा द्विचक्रिका</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषा लेखिका'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सा द्विचक्रिका'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
Line 498: Line 411:
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>बालिका</big>
|}
[[File:Chātrā new.jpeg|center|thumb]]
[[File:Chātrā new.jpeg|center|thumb]]
{| class="wikitable"
!<big>एषा बालिका</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>वृद्धा</big>
|}
[[File:Vṛddhā new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Vṛddhā new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सा वृद्धा</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषा बालिका'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सा वृद्धा'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
Line 527: Line 428:
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>माला</big>
|}
[[File:Mālā new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Mālā new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषा माला</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>शाटिका</big>
|}
[[File:Śāṭikā new.jpeg|center|thumb]]
[[File:Śāṭikā new.jpeg|center|thumb]]
{| class="wikitable"
!<big>सा शाटिका</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषा माला'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सा शाटिका'''</big>
|

|
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>लता</big>
|}
[[File:Lāta new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Lāta new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सा लता</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>कलिका</big>
|}
[[File:Kalikā new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Kalikā new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
! <big>सा कलिका</big>
|}
|-
|-
|<big>'''सा लता'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सा कलिका'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>पत्रिका</big>
|}
[[File:Patrikā new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Patrikā new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषा पत्रिका</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>पुस्तिका</big>
|}
[[File:Pustakam new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Pustakam new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सा पुस्तिका</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषा पत्रिका'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सा पुस्तिका'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>पाठशाला</big>
|}
[[File:Pāṭhaśālā.jpg|center|frameless]]
[[File:Pāṭhaśālā.jpg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषा पाठशाला</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>गोशाला</big>
|}
[[File:Gośālā new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Gośālā new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>सा गोशाला</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषा पाठशाला'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सा गोशाला'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>सरस्वती</big>
|}
[[File:Sarasvatī1.jpg|left|frameless|200x200px]]
[[File:Sarasvatī1.jpg|left|frameless|200x200px]]
{| class="wikitable"
!<big>एषा सरस्वती</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>पार्वती</big>
|}
[[File:Pārvatī1.jpg|left|frameless|200x200px]]
[[File:Pārvatī1.jpg|left|frameless|200x200px]]
|-
{| class="wikitable"
!<big>सा पार्वती</big>
|<big>'''एषा सरस्वती'''</big>
|}
|
|
|<big>'''सा पार्वती'''</big>
|}
|}



===<big>'''एते प्रश्नवाचकाः'''  </big>===


===<big>'''कः ? , का ? , किम् ?'''</big>===
===<big>'''कः ? , का ? , किम् ?'''</big>===
<big>'''एते प्रश्नवाचकाः'''  </big>

<big>'''कोष्ठके दत्तानि पदानि पठतु स्मरतु च'''</big>

<big>सम्यक् स्मरन्तु—</big>


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|<big>'''प्रश्नः'''</big>
|<big>'''प्रश्नः'''</big>
Line 659: Line 501:
|<big>पुंलिङ्गम्</big>
|<big>पुंलिङ्गम्</big>
|<big>एषः नर्तकः / सः गायकः</big>
|<big>एषः नर्तकः / सः गायकः</big>

|-
|-
|<big>एषा / सा - का ?</big>
|<big>एषा / सा - का ?</big>
|<big>स्त्रीलिङ्गम्</big>
|<big>स्त्रीलिङ्गम्</big>

|<big>एषा वैद्या  / सा शिक्षिका</big>
|<big>एषा वैद्या  / सा शिक्षिका</big>
|-
|-
|<big>एतत् / तत्  - किम् ?</big>
|<big>एतत् / तत्  - किम् ?</big>
|<big>नपुंसकलिङ्गम्</big>
|<big>नपुंसकलिङ्गम्</big>

|<big>एतत् भवनम् / तत् मन्दिरम्</big>
|<big>एतत् भवनम् / तत् मन्दिरम्</big>
|}
|}
Line 672: Line 517:
|<big>'''एषः'''</big>
|<big>'''एषः'''</big>
|<big>'''सः'''</big>
|<big>'''सः'''</big>
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|-
|-
|
|
Line 680: Line 525:
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>नर्तकः</big>
|}
[[File:Nartakaḥ 2.jpeg|center|frameless]]
[[File:Nartakaḥ 2.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>एषः कः?</big> <big>एषः नर्तकः ।</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>गायकः</big>
|}
[[File:Gāyakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Gāyakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
! <big>सः कः?</big> <big>सः गायकः ।</big>
|}




|-
|-
|'''<big>एषः कः?</big> <big>एषः नर्तकः ।</big>'''
|
|
|
|
|'''<big>सः कः?</big> <big>सः गायकः ।</big>'''
|
|
|-
|-
|
|
Line 713: Line 546:
|<big>'''एषा'''</big>
|<big>'''एषा'''</big>
|<big>'''सा'''</big>
|<big>'''सा'''</big>
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|-
|-
|
|
Line 725: Line 558:
|
|
|-
|-
|[[File:Vaidyā.jpg|center|frameless]]
|
{| class="wikitable"
!<big>'''एषा का?'''</big>
|}[[File:Vaidyā.jpg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>'''एषा वैद्या ।'''</big>
|}
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>सा का?</big>
|}
[[File:Śikṣikā new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Śikṣikā new.jpeg|center|frameless]]
{| class="wikitable"
!<big>'''सा शिक्षिका।'''</big>
|}
|-
|-
|<big>'''एषा वैद्या ।'''</big>
|
|
|
|
|<big>'''सा शिक्षिका।'''</big>
|
|
|-
|-
|
|
Line 756: Line 577:
|<big>'''एतत्'''</big>
|<big>'''एतत्'''</big>
|<big>'''तत्'''</big>
|<big>'''तत्'''</big>
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|-
|-
|
|
Line 764: Line 585:
|-
|-
|
|
{| class="wikitable"
!<big>भवनम्</big>
|}
[[File:Bhavana new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Bhavana new.jpeg|center|frameless]]


Line 775: Line 593:
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|
|
{| class="wikitable"
!<big>मन्दिरम्</big>
|}
[[File:Mandiram new.jpeg|center|frameless]]<big>'''तत् किम् ?'''</big>
[[File:Mandiram new.jpeg|center|frameless]]<big>'''तत् किम् ?'''</big>


Line 812: Line 627:
|}
|}
[[File:Rajakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Rajakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
|[[File:Tat left arrow.jpeg|center|frameless|196x196px]]
|[[File:Tat full arm 2.jpg|alt=arm pointing left|center|frameless|150x150px|[[:File:Tat full arm 2.jpg|Tat full arm 2.jpg]]]]
|<big>कः ?</big>
|<big>कः ?</big>
|<big>सः कः ?</big>
|<big>सः कः ?</big>
Line 908: Line 723:
|[[File:Tat full arm 2.jpg|center|frameless|109x109px]]
|[[File:Tat full arm 2.jpg|center|frameless|109x109px]]
|<big>कः ?</big>
|<big>कः ?</big>
| <big>सः कः ?</big>
|<big>सः कः ?</big>
|<big>सः धीवरः ।</big>
|<big>सः धीवरः ।</big>
|-
|-
Line 919: Line 734:
|
|
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
! <big>गोपालकः</big>
!<big>गोपालकः</big>
|}
|}
[[File:Gopālakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Gopālakaḥ new.jpeg|center|frameless]]
Line 951: Line 766:
|
|
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
!<big>गायिका</big>
!<big>गायिका</big>
|}
|}
[[File:Gāyikā.jpeg|center|frameless]]
[[File:Gāyikā.jpeg|center|frameless]]
Line 1,035: Line 850:
[[File:Samadarvī new.jpeg|center|frameless]]
[[File:Samadarvī new.jpeg|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm 2.jpg|center|frameless|109x109px]]
|[[File:Tat full arm 2.jpg|center|frameless|109x109px]]

|<big>का ?</big>
|<big>का ?</big>
|<big>सा का?</big>
|<big>सा का?</big>
Line 1,130: Line 946:
|}
|}
[[File:Upanetram new.jpg|center|frameless]]
[[File:Upanetram new.jpg|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm 2.jpg|center|frameless|109x109px]]
|[[File:Tat full arm 2.jpg|center|frameless|160x160px]]
|<big>किम् ?</big>
|<big>किम् ?</big>
|<big>तत् किम्?</big>
|<big>तत् किम्?</big>
Line 1,244: Line 1,060:
|[[File:Tat full arm 2.jpg|center|frameless|109x109px]]
|[[File:Tat full arm 2.jpg|center|frameless|109x109px]]
|<big>किम् ?</big>
|<big>किम् ?</big>

|<big>तत् किम्?</big>
|<big>तत् किम्?</big>
|<big>तत् सस्यम्।</big>
|<big>तत् सस्यम्।</big>
Line 1,272: Line 1,089:
===<big>'''अभ्यासः'''</big>===
===<big>'''अभ्यासः'''</big>===


==== <big>चित्राणि दृष्ट्वा उत्तराणि लिखन्तु ---</big>====
====<big>चित्राणि दृष्ट्वा उत्तराणि लिखतु</big>====


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="2" |<big>एषः/ एषा / एतत्</big> [[File:Etat.jpeg|center|frameless|130x130px]]
| colspan="2" |<big>एषः/ एषा / एतत्</big> [[File:Etat.jpeg|center|frameless|130x130px]]
Line 1,305: Line 1,120:


<big>उ. --- --- ।</big>
<big>उ. --- --- ।</big>

|-
|-
|
|
Line 1,329: Line 1,145:
<big>उ. --- ---?</big>
<big>उ. --- ---?</big>
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
|[[File:Uttarādhara new.jpeg|center|frameless]]<big>प्र. तत् किम् ?</big>
|[[File:Uttarādhara new.jpeg|center|frameless]]<big>प्र. सः कः ?</big>


<big>उ. --- --- ?</big>
<big>उ. --- --- ?</big>
Line 1,342: Line 1,158:


<big>उ. एतत् व्यजनम्।</big>
<big>उ. एतत् व्यजनम्।</big>

|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:45 Left etat.jpeg|100x100px|center|frameless]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|189x189px]]
|[[File:Tat full arm.jpeg|center|frameless|160x160px]]
| [[File:Cakra new.jpeg|center|frameless]]<big>प्र. तत् किम् ?</big>
|[[File:Cakra new.jpeg|center|frameless]]<big>प्र. तत् किम् ?</big>


<big>उ. --- --- ।</big>
<big>उ. --- --- ।</big>
Line 1,351: Line 1,168:




==== <big>'''एषः / एषा / एतत् ; कः / का / किम्'''</big>====
====<big>'''एषः / एषा / एतत् ; कः / का / किम्'''</big>====


<big> </big>
<big> </big>
<big>उत्तरानुगुणं रिक्तस्थानानि पूरयन्तु -</big>
<big>उत्तरानुगुणं रिक्तस्थानानि पूरयतु</big>




<big>१) प्र. एषा का ? उ. एषा बालिका ।</big>


<big>२) प्र. एषः कः ? उ. एषः गणेशः।</big>

<big>१) प्र. …..  ……….? उ.  एषा बालिका ।</big>

<big>२) प्र.  एषः कः ? उ.  ….. गणेशः।</big>


<big>३) प्र. …..  ……….? उ. एषा माला।</big>
<big>३) प्र. …..  ……….? उ. एषा माला।</big>
Line 1,384: Line 1,199:




==== <big>'''एषः / एषा / एतत् ; सः / सा / तत् ; कः / का / किम्'''</big>====
====<big>'''एषः / एषा / एतत् ; सः / सा / तत् ; कः / का / किम्'''</big>====


<big>रिक्तस्थानानि पूरयतु</big>


<big>१) प्र.  एषः ……? उ. रामः ।</big>
<big>रिक्तस्थानानि पूरयन्तु -  </big>


<big>१) प्र.  एषः ……? उ.  ….  रामः ।</big>
<big>२) प्र.  सः ….. ? उ. देवालयः।</big>


<big>२) प्र.  तत् ….. ? उ.  ….. देवालयम्।</big>
<big>३) प्र. एषा  ……….? उ. माला।</big>

<big>३) प्र. एषा  ……….? उ.  ….. माला।</big>


<big>४) प्र. …..  कः ? उ. सः  भारवाहकः।</big>
<big>४) प्र. …..  कः ? उ. सः  भारवाहकः।</big>


<big>५) प्र. तत्  ……….? उ. ….. नयनम्।</big>
<big>५) प्र. तत्  ……….? उ. नयनम्।</big>


<big>६) प्र. …..  ……….? उ. सः  बालकः।</big>
<big>६) प्र. …..  ……….? उ. सः  बालकः।</big>
Line 1,414: Line 1,228:




==== <big>'''अधः दत्तानि पदानि पश्यन्तु। उदाहरणम् अनुसृत्य प्रश्नवाक्यम् उत्तरवाक्यं च लिखन्तु ----'''</big>====
====<big>'''अधः दत्तानि पदानि पश्यतु। उदाहरणम् अनुसृत्य प्रश्नवाक्यम् उत्तरवाक्यं च लिखतु'''</big>====

<big>'''उदाहरणम्''' ---</big>


<big>'''उदाहरणम्'''</big>




Line 1,429: Line 1,242:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="1" rowspan="4" |[[File:Etat bālakaḥ.jpg|center|frameless]]
| colspan="1" rowspan="4" |[[File:Etat bālakaḥ.jpg|center|frameless]]
|<big>भल्लूकः</big>
|<big>भल्लूकः</big>
|<big>देवता</big>
|<big>देवता</big>
| colspan="1" rowspan="4" |[[File:Etat bālikā.jpg|center|frameless]]
| colspan="1" rowspan="4" |[[File:Etat bālikā.jpg|center|frameless]]
Line 1,440: Line 1,253:
|-
|-
|<big>द्रोणी</big>
|<big>द्रोणी</big>
| <big>दर्वी</big>
|<big>दर्वी</big>
|-
|-
| colspan="1" rowspan="2" | <big>प्रश्नः ---</big>
| colspan="1" rowspan="2" |<big>प्रश्नः ---</big>


<big>एषः / एषा / एतत्</big>
<big>एषः / एषा / एतत्</big>
Line 1,448: Line 1,261:
<big>कः / का / किम् ?</big>
<big>कः / का / किम् ?</big>
|<big>युतकम्</big>
|<big>युतकम्</big>
| <big>गोशाला</big>
|<big>गोशाला</big>
| colspan="1" rowspan="2" |<big>उत्तरम्‌ ---</big>
| colspan="1" rowspan="2" |<big>उत्तरम्‌ ---</big>


Line 1,483: Line 1,296:
|<big>शाटिका</big>
|<big>शाटिका</big>
|<big>अध्यापकः</big>
|<big>अध्यापकः</big>
| colspan="1" rowspan="2" | <big>उत्तरम्‌ ---</big>
| colspan="1" rowspan="2" |<big>उत्तरम्‌ ---</big>


<big>सः / सा / तत्</big>
<big>सः / सा / तत्</big>
Line 1,490: Line 1,303:
|<big>वातायनम्</big>
|<big>वातायनम्</big>
|}
|}


<big>'''[https://static.miraheze.org/samskritavyakaranamwiki/8/8d/PAGE_4_PDF.pdf एषः / सः, एषा / सा, एतत् / तत् PDF]'''</big>

<big>'''[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/004%20-%20Esha%20Eshaa%20Ethath.ppsx एषः / सः, एषा / सा, एतत् / तत् PPT with audio]'''</big>

<big>'''[https://archive.org/download/spoken-sanskrit-73_202402/004%20-%20Esha%20Eshaa%20Ethath%20NA.ppsx एषः / सः, एषा / सा, एतत् / तत् PPT without audio]'''</big>

'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/abhyAsAnAM uttarANi|उत्तराणि / Answers (Link to page 49)]]'''


'''PAGE 4'''

Latest revision as of 15:37, 30 July 2024

एषः / सः, एषा / सा, एतत् / तत्

Home


एतत् / तत् इति नपुंसकलिङ्ग-प्रयोगः

समीपस्थस्य बोधनाय - एतत् / दूरस्य बोधनाय तत् इत्यनयोः प्रयोगः करणीयः। अधोभागे दत्तानि उदाहरणानि पश्यतु।

 एतत् (समीपस्थस्य बोधनाय) तत् (दूरस्य बोधनाय)
एतत् भवनम् । तत् मन्दिरम्
एतत् वातायनम् तत् सोपानम्
एतत् कमलम् तत् चम्पकम्
एतत् छात्रम् तत् पर्णम्
एतत् क्रीडनकम् तत् पुस्तकम्
एतत् नेत्रम् तत् उपनेत्रम्
एतत् दुग्धम् तत् जलम्
एतत् विमानम् तत् रेलयानम्
एतत् फलम् तत् पुष्पम्
एतत् उद्यानम्। तत् सस्यम्।


एषः - सः इति पुंलिङ्ग-प्रयोगः

 एषः(समीपस्थस्य बोधनाय) सः(दूरस्य बोधनाय)
एष नर्तकः सः गायकः
एषः चालकः सः पत्रवाहकः
एषः सौचिकः सः कुम्भकारः
एषः बालकः सः वृद्धः
एषः वानरः सः गजः
एषः हरिणः सः भल्लूकः
एषः मयूरः सः शुकः
एषः भिक्षुकः सः नृपः
एषः छात्रः सः अध्यापकः


एषा, सा इति स्त्रीलिङ्ग-प्रयोगाः

 एषा(समीपस्थस्य बोधनाय) सा(दूरस्य बोधनाय)
एषा वैद्या सा शिक्षिका
एषा मक्षिका सा पिपीलिका
एषा लेखिका सा द्विचक्रिका
एषा बालिका सा वृद्धा
एषा माला सा शाटिका
सा लता सा कलिका
एषा पत्रिका सा पुस्तिका
एषा पाठशाला सा गोशाला
एषा सरस्वती सा पार्वती


कः ? , का  ? , किम् ?

एते प्रश्नवाचकाः   कोष्ठके दत्तानि पदानि पठतु स्मरतु च

प्रश्नः लिङ्गम् उत्तरम्
एषः / सः -कः ? पुंलिङ्गम् एषः नर्तकः / सः गायकः
एषा / सा - का ? स्त्रीलिङ्गम् एषा वैद्या  / सा शिक्षिका
एतत् / तत्  - किम् ? नपुंसकलिङ्गम् एतत् भवनम् / तत् मन्दिरम्
एषः सः


एषः कः? एषः नर्तकः । सः कः? सः गायकः ।
एषा सा
एषा वैद्या । सा शिक्षिका।
एतत् तत्

एतत् किम् ?

एतत् भवनम्।

तत् किम् ?

तत् मन्दिरम्।

एषः/सः / एषा/सा /

एतत्/तत्

कः/का/किम् ? प्रश्नः   उत्तरम्
चालकः
कः ? एषः कः ? एषः चालकः ।
रजकः
arm pointing left
Tat full arm 2.jpg
 कः ? सः कः ? सः रजकः।
तक्षकः
कः ? एषः कः ? एषः तक्षकः।
सैनिकः
कः ? सः कः ? सः सैनिकः ।
विदूषकः
कः ? एषः कः ? एषः विदूषकः ।
न्यायाधीशः
कः ? सः कः ? सः न्यायाधीशः ।
कुम्भकारः
कः ? एषः कः ? एषः कुम्भकारः ।
धीवरः
कः ? सः कः ? सः धीवरः ।
गोपालकः
कः ? एषः कः ? एषः गोपालकः ।
हस्तिपकः
कः ? सः कः ? सः हस्तिपकः ।
गायिका
का ? एषा का ? एषा गायिका।
परिचारिका
का ? सा का? सा परिचारिका।
तुला
का ? एषा का ? एषा तुला।
छात्रा
का ? सा का? सा छात्रा।
नदी
का ? एषा का ? एषा नदी।
समदर्वी
का ? सा का? सा समदर्वी।
घटी
का ? एषा का ? एषा घटी।
द्विचक्रिका
का ? सा का? सा द्विचक्रिका।
कर्तरी
का ? एषा का ? एषा कर्तरी।
छुरिका
का ? सा का? सा छुरिका।
नेत्रम्
किम् ? एतत् किम् ? एतत् नेत्रम् ।
उपनेत्रम्
किम् ? तत् किम्? तत् उपनेत्रम् ।
पर्णम्
किम् ? एतत् किम् ? एतत् पर्णम्।
पुष्पम्
किम् ? एतत् किम् ? एतत् पुष्पम्।
गृहम्
किम् ? तत् किम्? तत् गृहम्।
विमानम्
किम् ? एतत् किम् ? एतत् विमानम्।
लोकयानम्
किम् ? तत् किम्? तत् लोकयानम्।
उद्यानम्
किम् ? एतत् किम् ? एतत् उद्यानम्।
सस्यम्
किम् ? तत् किम्? तत् सस्यम्।
व्यजनम्
किम् ? एतत् किम् ? एतत् व्यजनम्।


अभ्यासः

चित्राणि दृष्ट्वा उत्तराणि लिखतु

एषः/ एषा / एतत्
सः /सा /तत्
प्र. एषः कः?

उ. एषः मूषकः।

प्र. सः कः ?

उ. सः मार्जारः ।

प्र. एषः कः ?

उ. --- --- ।

प्र. सः कः ?

उ. --- --- ।

प्र. एषः कः?

उ. --- --- ।

प्र. सः कः ?

उ. --- --- ।

प्र. एतत् किम् ?

उ. --- ---?

प्र. सः कः ?

उ. --- --- ?

प्र. एतत् किम् ?

उ. एतत् व्यजनम्।

प्र. तत् किम् ?

उ. --- --- ।


एषः / एषा / एतत् ; कः / का / किम्

  उत्तरानुगुणं रिक्तस्थानानि पूरयतु


१) प्र. एषा का ? उ. एषा बालिका ।

२) प्र. एषः कः ? उ. एषः गणेशः।

३) प्र. …..  ……….? उ. एषा माला।

४) प्र. …..  ……….? उ. एतत् कमलम्।

५) प्र. …..  ……….? उ. एतत् पुष्पम्।

६) प्र. …..  ……….? उ. एषः बालकः।

७) प्र. …..  ……….? उ. एषः शङ्करः ।

८) प्र. …..  ……….? उ. एषा शिक्षिका।

९) प्र. …..  ……….? उ. एषः वृद्धः ।

१०) प्र. …..  ……….? उ. एषा नर्मदा।

११) प्र. …..  ……….? उ. एषः  तरुणः।

१२) प्र. …..  ……….? उ. एतत् नगरम्।


एषः / एषा / एतत् ; सः / सा / तत् ; कः / का / किम्

रिक्तस्थानानि पूरयतु

१) प्र.  एषः ……? उ. रामः ।

२) प्र.  सः ….. ? उ. देवालयः।

३) प्र. एषा  ……….? उ. माला।

४) प्र. …..  कः ? उ. सः  भारवाहकः।

५) प्र. तत्  ……….? उ. नयनम्।

६) प्र. …..  ……….? उ. सः  बालकः।

७) प्र. …..  ……….? उ. एषः शङ्करः ।

८) प्र. …..  ……….? उ. सा नायिका।

९) प्र. …..  ……….? उ. सः स्वर्णकारः ।

१०) प्र. …..  ……….? उ. सा मालती।

११) प्र. …..  ……….?   उ. सः  तरुणः।

१२) प्र. …..  ……….? उ. तत् करवस्त्रम्।


अधः दत्तानि पदानि पश्यतु। उदाहरणम् अनुसृत्य प्रश्नवाक्यम् उत्तरवाक्यं च लिखतु

उदाहरणम्


प्र.  एषः कः ?

उ.  एषः भल्लूकः।

प्र. सा का?

उ. सा द्विचक्रिका ।

भल्लूकः देवता
माला लेखनी
धीवरः नर्तकः  
द्रोणी दर्वी
प्रश्नः ---

एषः / एषा / एतत्

कः / का / किम् ?

युतकम् गोशाला उत्तरम्‌ ---

एषः / एषा / एतत्  

दाडिमम् अध्यापिका
द्विचक्रिका श्वेतफलकम्
हरिणः सम्मार्जनी
अनुजः वृक्षः
जलम् सोपानम्
प्रश्नः ---

सः / सा / तत्

कः / का/ किम्  

शाटिका अध्यापकः उत्तरम्‌ ---

सः / सा / तत्

वानरः वातायनम्


एषः / सः, एषा / सा, एतत् / तत् PDF

एषः / सः, एषा / सा, एतत् / तत् PPT with audio

एषः / सः, एषा / सा, एतत् / तत् PPT without audio

उत्तराणि / Answers (Link to page 49)


PAGE 4

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/esha-saH-sA-tat?oldid=25287"