6---sArvadhAtukaprakaraNam-anadantam-aGgam/13--dhAtupAThe-hal-sandhau-anusvAraparasAvarNyaM-ca: Difference between revisions
Bina Radia (talk | contribs) (copy text upto 2) |
Bina Radia (talk | contribs) (copy text upto B) |
||
| Line 1: | Line 1: | ||
हल्-सन्धौ चत्वारः भागाः सन्ति; ते च सर्वे समाप्ताः | तथापि अग्रे गमनात् प्राक् एकः विशेषविषये चर्चनीयमस्तीति | अपदान्ते नकारो मकारो वा अस्ति चेत्, अपि च झल्-प्रत्याहारस्य कश्चन वर्णः परे अस्ति चेत्, तस्यां दशायां का गतिरस्ति ? |
<big>हल्-सन्धौ चत्वारः भागाः सन्ति; ते च सर्वे समाप्ताः | तथापि अग्रे गमनात् प्राक् एकः विशेषविषये चर्चनीयमस्तीति | अपदान्ते नकारो मकारो वा अस्ति चेत्, अपि च झल्-प्रत्याहारस्य कश्चन वर्णः परे अस्ति चेत्, तस्यां दशायां का गतिरस्ति ?</big> |
||
<big><br /> |
|||
| ⚫ | |||
<big><br /> |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
<big><br /> |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
<big><br /> |
|||
| ⚫ | |||
भुज् + श्नम् → भुनज् → भुन्ज्</big> |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
<big>कृत् + श्नम् → कृनत् → कृन्त्</big> |
|||
<big><br /> |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
<big>२. इदित्सु धातुषु यदा नुम्-आगमः विहितो भवति तदा नकारः धातोः मध्ये उपविशतीति |</big> |
|||
| ⚫ | |||
<big>शुठि → शुन्ठ्</big> |
|||
| ⚫ | |||
<big>शिघि → शिन्घ्</big> |
|||
कृत् + श्नम् → कृनत् → कृन्त् |
|||
<big>णदि → णन्द्</big> |
|||
<big>लाछि → लान्छ्</big> |
|||
| ⚫ | |||
<big>इखि → इन्ख्</big> |
|||
<big>एषु धातुषु यः नकारः उपविष्टोऽस्ति, स अपदान्तनकार इति</big> |
|||
<big>३. मकारान्तधातुः चेत्, मकारः तिङन्तपदस्य मध्ये भवति |</big> |
|||
<big>गम् + ता</big> |
|||
<big>रम् + ता</big> |
|||
<big>यम् + ता</big> |
|||
<big>गम् + स्यते</big> |
|||
<big>रम् + स्यते</big> |
|||
<big>एषु धातुषु यः मकारोस्ति, सः अपदान्तनकार इति |</big> |
|||
Revision as of 08:36, 12 May 2021
हल्-सन्धौ चत्वारः भागाः सन्ति; ते च सर्वे समाप्ताः | तथापि अग्रे गमनात् प्राक् एकः विशेषविषये चर्चनीयमस्तीति | अपदान्ते नकारो मकारो वा अस्ति चेत्, अपि च झल्-प्रत्याहारस्य कश्चन वर्णः परे अस्ति चेत्, तस्यां दशायां का गतिरस्ति ?
A. यदा क्रियापदं निर्मीयते तदा अङ्गकार्यं सन्धिकार्यं च क्रियेते | अस्य सर्वस्यानन्तरं कुत्रचित् रूपस्य मध्ये न् वा म् वा अस्ति चेत्, सः न् / म् अपदान्तः न् / म् अस्ति | यथा—
१. रुधादिगणे, सार्वधातुकप्रत्यये परे श्नम् इति विकरणप्रत्ययः आयाति | अनुबन्धलोपे "न" इत्येव अवशिष्यते | यः सार्वधातुकप्रत्ययः परे अस्ति सः अपित् अस्ति चेत्, तर्हि श्नसोरल्लोपः (६.४.१११) इत्यनेन "न" इत्यस्य अकारस्य लोपो भवति |
रुध् + श्नम् + तस् → रुनध् + तः → श्नसोरल्लोपः इत्यनेन "न" इत्यस्य अकारस्य लोपः → रुन्ध् + तः
तथैव अपित्सु प्रत्ययेषु—
भुज् + श्नम् → भुनज् → भुन्ज्
खिद् + श्नम् → खिनद् → खिन्द्
विच् + श्नम् → विनच् → विन्च्
तृह् + श्नम् → तृनह् → तृन्ह्
कृत् + श्नम् → कृनत् → कृन्त्
एषु धातुषु यः नकारः उपविष्टोऽस्ति, सः अपदान्तनकार इति |
२. इदित्सु धातुषु यदा नुम्-आगमः विहितो भवति तदा नकारः धातोः मध्ये उपविशतीति |
शुठि → शुन्ठ्
शिघि → शिन्घ्
णदि → णन्द्
लाछि → लान्छ्
इखि → इन्ख्
एषु धातुषु यः नकारः उपविष्टोऽस्ति, स अपदान्तनकार इति
३. मकारान्तधातुः चेत्, मकारः तिङन्तपदस्य मध्ये भवति |
गम् + ता
रम् + ता
यम् + ता
गम् + स्यते
रम् + स्यते
एषु धातुषु यः मकारोस्ति, सः अपदान्तनकार इति |