ध्वंसभिन्नत्वे सति ध्वंसाऽप्रतियोगित्वं नित्यत्वम् अथवा नित्यस्य लक्षणम्
(२०) ध्वंसभिन्नत्वे सति ध्वंसाऽप्रतियोगित्वं नित्यत्वम् अथवा नित्यस्य लक्षणम् |
द्वे दले : १) ध्वंसभिन्नत्वम् इति विशेषणदलम् २) ध्वंसाऽप्रतियोगित्वम् इति विशेष्यदलम्
| उपात्तं दलम् | दोषः | कुत्र ? | निवारणम् |
| ध्वंसाऽप्रतियोगित्वम् | अतिव्याप्तिः | ध्वंसे अतिव्याप्तिः | ध्वंसे ध्वंस-अप्रतियोगित्वम् अस्ति |
अनेन ध्वंसाऽप्रतियोगित्वं ध्वंसस्य लक्षणम् इति आपतति | ध्वंसः, नाम प्रध्वंसाभावः नित्यः | एकस्य पदार्थस्य ध्वंसे जाते सः एव पदार्थः पुनः न उत्पद्यते | ध्वंसस्य ध्वंसः न कदापि जायते | यस्य ध्वंसः एव न भवति तस्य ध्वसं प्रति प्रतियोगित्वं नैव भवति | अतः ध्वंसस्य ध्वसं प्रति अप्रतियोगित्वम् इति कृत्वा ध्वंसे ध्वंसाऽप्रतियोगित्वम् इति अनिष्टापत्तिः | घटध्वंसे जाते पुनः सः एव घटः नैव उत्पद्यते | अतः अयं घटध्वंसः सर्वदा भवति | पुनः नूतनः घटः | घटध्वंसस्य अथवा घटप्रध्वंसाभावस्य ध्वंसः न कदापि जायते | ध्वंसे ध्वंसाऽप्रतियोगित्वम् इति न इष्टम् | तन्निवरणाय विशेषणदलम् उपात्तं ध्वंसभिन्नत्वम् इति | |
ध्वंसभिन्नत्वम् इति विशेषणदलम् |
| ध्वंसभिन्नत्वम् | अतिव्याप्तिः | सर्वेषु ध्वंसभिन्नपदार्थेषु, घटपटादिषु अतिव्याप्तिः | ध्वंसभिन्नेषु अस्ति ध्वंसभिन्नत्वम् | तन्नेष्टम् |
तन्निवरणाय विशेषणदलम् उपात्तं ध्वंसाऽप्रतियोगित्वम् इति | ध्वंस-अप्रतियोगित्वं केवलं नित्ये वर्तते | यस्य ध्वंसः न भवति तादृशः पदार्थः ध्वंसस्य प्रतियोगी नैव भवति | यथा आकाशः, न ध्वंसप्रतियोगी | आकाशे ध्वंसाऽप्रतियोगित्वम् अस्ति | आकाशः ध्वंसभिन्नः च | आकाशे ध्वंसभिन्नत्वम् अस्ति | अतः ध्वंसभिन्नत्वे सति ध्वंसाऽप्रतियोगित्वम् इति दलद्वयोपादानेन न कुत्रापि कोऽपि दोषः | |
ध्वंसाऽप्रतियोगित्वम् इति विशेष्यदलम् |
| ध्वंसभिन्नत्वे सति ध्वंसाऽप्रतियोगित्वम् | नास्ति | नास्ति | नास्ति |
* ध्वंसप्रतियोगित्वम् अथवा प्रागभावप्रतियोगित्वम् अनित्यत्वम् | ध्वंसप्रतियोगित्वप्रागभावप्रतियोगित्वाऽन्यतरत्वम् अनित्यत्वम् इति उच्यते |
* प्रागभावस्य अपि ध्वंसः भवति | प्रागभावे अपि ध्वंसप्रतियोगित्वम् अस्ति | अतः प्रागभावः अनित्यः | घटे जाते घटप्रागभावस्य ध्वंसः जायते |