मङ्गलं वेदबोधितकर्तव्यताकं अलौकिकाविगीतशिष्टाचारविषयत्वात् दर्शादिवत्

(११) तर्कसङ्ग्रहे मूलवाक्यं ‘मङ्गलं वेदबोधितकर्तव्यताकं अलौकिकाविगीतशिष्टाचारविषयत्वात् दर्शादिवत्’ |

मङ्गलं = पक्षः      वेदबोधितकर्तव्यताकत्वं = साध्यम्      अलौकिकाविगीतशिष्टाचारविषयत्वं = हेतुः      दर्शादिः = उदाहरणम्

हेतौ “अलौकिकाविगीतशिष्टाचारविषयत्वम्” इत्यस्मिन् त्रीणि दलानि | तेषां दलानां व्यभिचारदोषनिवारणमेव प्रयोजनम् |

त्रीणि दलानि :

१) अलौकिकत्वम् |

२) अविगीतत्वम् |

३) शिष्टाचारविषयत्वम् |

अलौकिकत्वम् इत्युक्ते विधि/श्रुतिभिन्नप्रमाणागम्यत्वम् | अविगीतत्वम् इत्युक्ते धर्मशास्त्राविरुद्धं, स्मृतिना अनिन्दितम् |

“यत्र यत्र अलौकिकाविगीतशिष्टाचारविषयत्वं तत्र तत्र वेदबोधितकर्तव्यताकत्वम्” इति अन्वयव्याप्तिः |

हेतौ त्यक्तं दलम्	एकस्मिन् दले त्यक्ते हेतुः	अन्वयव्यभिचारः कुत्र ?	व्यभिचारवारणम्
अलौकिकत्वम्	अविगीतशिष्टाचारविषयत्वम्	भोजनादौ | भोजनं न अलौकिकम् | भोजने वेदबोधितकर्तव्यताकत्वं नास्ति | हेतु-सत्वे साध्य-असत्वम् इति व्यभिचारः |	अलौकिकत्वे सति अविगीतत्वे सति शिष्टाचारविषयत्वम् इति हेतुः भवेत् | भोजनादौ अलौकिकत्वं नास्ति इत्यतः तत्र हेतुः एव नास्ति | अनेन हेत्वाभावे साध्याभावः इति भूत्वा व्यतिरेकसहचारः न तु अन्वयव्यभिचारः |
अविगीतत्वम्	अलौकिकशिष्टाचारविषयत्वम्	रात्रिश्राद्धादौ | रात्रिश्राद्धं न अविगीतम् | धर्मशास्त्रे रात्रिश्राद्धं निन्दितं, विगीतम् | श्राद्धं विधिबोधितम् इत्यस्मात् न लौकिकम् | श्राद्धे विधिप्रमाणगम्यत्वम् | वेद-बोधितम् | वेदबोधितकर्तव्यताकत्वम् अस्ति श्राद्धे | किन्तु श्रुतौ (वेदे) रात्रिश्राद्धं न बोधितम् | रात्रिश्राद्धे वेदबोधितकर्तव्यताकत्वं नास्ति | हेतु-सत्वे साध्य-असत्वम् इति व्यभिचारः |	अलौकिकत्वे  सति अविगीतत्वे सति शिष्टाचारविषयत्वम् इति हेतुः भवेत् | रात्रिश्राद्धादौ अविगीतत्वं नास्ति इत्यतः तत्र हेतुः एव नास्ति | अनेन हेत्वाभावे साध्याभावः इति भूत्वा व्यतिरेकसहचारः न तु अन्वयव्यभिचारः |
शिष्टाचारविषयत्वम्	अलौकिकाविगीतत्वम् |	यद्यपि शिष्टपदं स्पष्टार्थम् एव इति उक्तं जलताडनादौ व्यभिचारः इति पूर्वपक्षी वदति | जलताडनं शिष्टाचारः नास्ति | जलताडनं न विधिबोधितम् | न अस्मिन् वेदबोधितकर्तव्यताकत्वम् | अनेन हेतु-सत्वे साध्य-असत्वम् इति व्यभिचारः |	अलौकिकत्वे  सति अविगीतत्वे सति शिष्टाचारविषयत्वम् इति हेतुः भवेत् | ‘न कुर्यान्निष्फलं कर्म’ इति धर्मशास्त्रे उक्तत्वात् शिष्टाः तद्विरुद्धं न आचरन्ति, न बालिशं कार्यं कुर्वन्ति इत्यतः अविगीतत्वं पर्याप्तम् इति वदति सिद्धान्ती | बालानां सुखबोधाय एव शिष्टपदम् उपात्तं हेतुनिर्देशे इति सिद्धन्त्ती | शिष्टपदं स्पष्टप्रतिपत्तये |
किमपि दलं न त्यक्तम्	अलौकिकत्वे सति अविगीतत्वे सति शिष्टाचारविषयत्वम्	कुत्रापि अन्वयव्यभिचारः नास्ति	व्यभिचारवारणं कुत्रचिदपि न आवश्यकम्