12---vyAvahArikii-shikShikA/vastumvasitumusitum: Difference between revisions
(Created page with "<please replace this with content from corresponding Google Sites page> ") |
No edit summary |
||
Line 1: | Line 1: | ||
<big>विषयः''''''''''''—'''''''''''' वस्तुम्/वसितुम्/उषितुम्</big> |
|||
<please replace this with content from corresponding Google Sites page> |
|||
<big>प्रश्नः</big> |
|||
<big>"सः नूतनगृहे वस्तुम् इच्छति" , "सः नूतनगृहे वसितुम् इच्छति", "सः नूतनगृहे उषितुम् इच्छति" ''''''—'''''' एषु प्रयोगेषु कः साधुः ?</big> |
|||
<big>उत्तरम्</big> |
|||
<big>"सः नूतनगृहे वस्तुम् इच्छति" इत्येव साधुः प्रयोगः |</big> |
|||
<big>- वस्-धातुः भ्वादिगणीयः, अकर्मकः, अनिट् धातुः | तस्य लटि वसति, वसतः, वसन्ति इत्यादीनि रूपाणि |</big> |
|||
<big>- वस्-धातुतः तुमुन्-प्रत्यये परे वस् + तुमुन् इत्यस्यां दशायाम् इडागमस्य विचारः करणीयः |</big> |
|||
<big>- तुमुन्-प्रत्ययः वलादिः, आर्धधातुकः प्रत्ययः; अतः '''आर्धधातुकस्येड्वलादेः''' (७.२.३५) इत्यनेन सूत्रेण तस्य इडागमः विधीयते |</big> |
|||
<big>- वस्-धातुः अनिट् इत्यतः इडानुकूल्यम् अस्य धातोः नास्ति | यत्र धातु-प्रत्यययोः मध्ये एकोऽपि इडनुकूलो नास्ति, तत्र इडागमो न भवति | </big> |
|||
<big>- एतदर्थं वस् + तुमुन् '''→''' वस् + इ + तुम् '''→''' वसितुम् इति रूपं दोषपूर्णम् |</big> |
|||
<big>- '''वचिस्वपियजादीनां किति''' (६.१.१५) इत्यनेन सूत्रेण किति प्रत्यये परे वस्-धातौ सम्प्रसारणं भवति |</big> |
|||
<big>- सम्प्रसारणं नाम यणः स्थाने इक्-आदेशः | वस्-धातोः यत्र सम्प्रसारणं भवति, तत्र वस् '''→''' उस् इति परिवर्तनं विद्यते |</big> |
|||
<big>- तुमुन्-प्रत्ययः कित् नास्ति | अतः तुमुन्-प्रत्यये परे वस्-धातोः सम्प्रसारणं न भवति |</big> |
|||
<big>- सम्प्रसारणाभावे वस्-धातोः वकारस्य स्थाने उकारादेशो न भवति तुमुन्-प्रत्यये परे |</big> |
|||
<big>- तर्हि इडननुकूलत्वात्, सम्प्रसारणानौचित्यात् उषितुम् इत्यपि रूपं दोषपूर्णम् |</big> |
|||
<big>- आहत्य '''वस् + तुमुन् → वस् + तुम् → वस्तुम्''' इत्येव वस्-धातोः तुमुनन्तरूपम् |</big> |
Revision as of 06:23, 22 May 2021
विषयः'''''''—''''''' वस्तुम्/वसितुम्/उषितुम्
प्रश्नः
"सः नूतनगृहे वस्तुम् इच्छति" , "सः नूतनगृहे वसितुम् इच्छति", "सः नूतनगृहे उषितुम् इच्छति" '—' एषु प्रयोगेषु कः साधुः ?
उत्तरम्
"सः नूतनगृहे वस्तुम् इच्छति" इत्येव साधुः प्रयोगः |
- वस्-धातुः भ्वादिगणीयः, अकर्मकः, अनिट् धातुः | तस्य लटि वसति, वसतः, वसन्ति इत्यादीनि रूपाणि |
- वस्-धातुतः तुमुन्-प्रत्यये परे वस् + तुमुन् इत्यस्यां दशायाम् इडागमस्य विचारः करणीयः |
- तुमुन्-प्रत्ययः वलादिः, आर्धधातुकः प्रत्ययः; अतः आर्धधातुकस्येड्वलादेः (७.२.३५) इत्यनेन सूत्रेण तस्य इडागमः विधीयते |
- वस्-धातुः अनिट् इत्यतः इडानुकूल्यम् अस्य धातोः नास्ति | यत्र धातु-प्रत्यययोः मध्ये एकोऽपि इडनुकूलो नास्ति, तत्र इडागमो न भवति |
- एतदर्थं वस् + तुमुन् → वस् + इ + तुम् → वसितुम् इति रूपं दोषपूर्णम् |
- वचिस्वपियजादीनां किति (६.१.१५) इत्यनेन सूत्रेण किति प्रत्यये परे वस्-धातौ सम्प्रसारणं भवति |
- सम्प्रसारणं नाम यणः स्थाने इक्-आदेशः | वस्-धातोः यत्र सम्प्रसारणं भवति, तत्र वस् → उस् इति परिवर्तनं विद्यते |
- तुमुन्-प्रत्ययः कित् नास्ति | अतः तुमुन्-प्रत्यये परे वस्-धातोः सम्प्रसारणं न भवति |
- सम्प्रसारणाभावे वस्-धातोः वकारस्य स्थाने उकारादेशो न भवति तुमुन्-प्रत्यये परे |
- तर्हि इडननुकूलत्वात्, सम्प्रसारणानौचित्यात् उषितुम् इत्यपि रूपं दोषपूर्णम् |
- आहत्य वस् + तुमुन् → वस् + तुम् → वस्तुम् इत्येव वस्-धातोः तुमुनन्तरूपम् |