६. अस्ति नास्ति अत्र सर्वत्र
13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/asti-nAsti-atra-sarvatra
अस्ति, नास्ति
अस्ति अपि च नास्ति इति पदयोः अभ्यासः
- अस्य अभ्यासस्य कृते वस्तूनां परिचयः इति पाठे दत्तानि वस्तूनि अवलोकयतु, तेषां नामानि अवगच्छतु स्मरतु च।
- इदानीं कोष्ठके स्थितानि वस्तूनि परिशीलयतु। अत्र किम् अस्ति किं नास्ति इति अधोभागे स्थिते कोष्ठके लिखतु।
 |
 |
 |
 |
|---|---|---|---|
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
उदाहरणम् अनुसृत्य वाक्यानि लिखतु।
अत्र अस्ति |
अत्र नास्ति |
अत्र वातायनम् अस्ति ।
|
अत्र जङ्गम-दूरवाणी नास्ति।
|
सर्वत्र अस्ति , सर्वत्र नास्ति
सर्वत्र इति अव्ययपदम्।
जगति किं सर्वत्र अस्ति अपि च किं सर्वत्र नास्ति इति चिन्तयतु।
यथा
वायुः सर्वत्र अस्ति। जलं सर्वत्र नास्ति।
तथा एव अन्यानि वाक्यानि अधोभागे स्थिते कोष्ठके लिखतु।
अभ्यासः
| सर्वत्र अस्ति | सर्वत्र नास्ति |
|---|---|
|
|
परिशिष्टम्
अव्ययपदानि
अव्ययं [Indeclinable] नाम् किम्?
सदृशम् त्रिषु लिङ्गेषु, सर्वासु च विभक्तिषु ।
वचनेषु च सर्वषु, यन्नव्येति तदव्ययम् ।
यस्य शब्दस्य सर्वदा एकम् एव रुपं भवति, सः शब्दः अव्ययम् इति नाम्ना ज्ञायते। लिङ्गविभक्तिवचनमनुसृत्य तस्य परिवर्तनं न भवति।
यथा ---
त्रिषु लिङ्गेषु –
- मोहनः अपि पतति। [पुं]
- माला अपि पतति। [स्त्री]
- फलम् अपि पतति। [नपुं]
सप्तसु विभक्तिषु –
- गणेशः अपि मन्दिरे अस्ति। [प्र. वि.]
- गणेशम् अपि हारं अर्पयतु। [द्वि. वि.]
- गणेशेन सह पार्वती अपि अस्ति। [तृ. वि.]
- गणेशाय नमस्करोतु। पार्वत्यै अपि नमस्करोतु। [च. वि.]
- गणेशात् अपि आशीर्वादं स्वीकरोतु। [पं. वि. ]
- गणेशस्य अपि पूजां करोतु। [ष. वि.]
- गणेशे अपि भक्तिः भवतु। [स. वि.]
त्रिषु वचनेषु –
- बालकः अपि पुस्तकं पठति। [ए. व.]
- बालकौ अपि पुस्तकं पठतः। [द्वि. व.]
- बालकाः अपि पुस्तकं पठन्ति। [ब. व.]
“अपि” इति अव्ययम् । तस्य एकम् एव रूपम् उपरि लिखितेषु वाक्येषु दृश्यते। लिङ्गविभक्तिवचनमनुसृत्य परिवर्तनं ना भवति।
List of commonly used अव्ययानि|
| क्र. | अव्ययम् | Meaning in English |
| १ | अत्र | Here |
| २ | तत्र | There |
| ३ | कुत्र | Where |
| ४ | अन्यत्र | Somewhere |
| ५ | सर्वत्र | Everywhere |
| ६ | एकत्र | Together |
| ७ | च | And |
| ८ | अपि | Also or Too |
| ९ | एव | Only |
| १० | इति | That is what |
| ११ | यत् | That |
| १२ | पूर्वम् | Before |
| १३ | इदानीम् | Now |
| १४ | कदा | When |
| १५ | कुतः | From where |
| १६ | इतः | From here |
| १७ | ततः | From there |
| १८ | सह | With |
| १९ | विना | Without |
| २० | कथम् | How |
| २१ | किमर्थम् | Why |
| २२ | आम् | Yes |
| २३ | न | No |
| २४ | यतः | Because |
| २५ | निश्चयेन | Definitely |
| २६ | शनैः | Slowly, gradually |
| २७ | उच्चैः | Loudly, high |
| २८ | पुरतः | In front |
| २९ | पृष्ठतः | Behind |
| ३० | वामतः | To the left |
| ३१ | दक्षिणतः | To the right |
| ३२ | उपरि | Above |
| ३३ | अधः | Under |
| ३४ | अन्तः | Inside |
| ३५ | अद्य | Today |
| ३६ | श्वः | Tomorrow |
| ३७ | परश्वः | Day after tomorrow |
| ३८ | प्रपरश्वः | Three days after today |
| ३९ | ह्यः | Yesterday |
| ४० | परह्यः | The day before yesterday |
| ४१ | प्रपरह्यः | The days before today |
PAGE 6