बहुवचनक्रियापदनि
13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bahuvacanakriyApadani
बहुवचनक्रियापदनि
(वर्तमानकालः / लट्कारः)
| प्र. पु. ए. व. | प्र. पु. ब. व. | ||
| गच्छति | गच्छन्ति | ||
| आगच्छति | आगच्छन्ति | ||
| क्रीडति | क्रीडन्ति | ||
| खादति | खादन्ति | ||
| पश्यति | पश्यन्ति | ||
| नृत्यति | नृत्यन्ति |
वर्तमानकाले (लट्लकारे) बहुवचनानि
| क्र. | प्र. पु. ए. व. | प्र्. पु. ब. व. |
| १ | भवति | भवन्ति |
| २ | पठति | पठन्ति |
| ३ | लिखति | लिखन्ति |
| ४ | नमति | नमन्ति |
| ५ | यच्छति | यच्छन्ति |
| ६ | नृत्यति | नृत्यन्ति |
| ७ | स्नाति | स्नान्ति |
| ८ | पतति | पतन्ति |
| ९ | गच्छति | गच्छन्ति |
| १० | गायति | गायन्ति |
| ११ | पिबति | पिबन्तु |
| १२ | खादति | खादन्ति |
| १३ | धावति | धावन्ति |
| १४ | हसति | हसन्ति |
| १५ | भ्रमति | भ्रमन्ति |
| १६ | गर्जति | गर्जन्ति |
| १७ | रक्षति | रक्षन्ति |
| १७ | कर्षति | कर्षन्ति |
| १९ | क्षिपति | क्षिपन्ति |
| २० | वदति | वदन्ति |
| २१ | पचति | पचन्ति |
| २२ | पृछति | पॄच्छन्ति |
| २३ | पश्यति | पश्यन्ति |
| २४ | विकसति | विकसन्ति |
| २५ | चरति | चरन्ति |
| २६ | स्मरति | स्मरन्ति |
| २७ | अर्चति | अर्चन्ति |
| २८ | क्रीडति | क्रीडन्ति |
| २९ | तरति | तरन्ति |
| ३० | तिष्ठति | तिष्ठन्ति |
लोट्लकारे (विनन्ति अथवा आज्ञा) बहुवचनानि
| क्र. | प्र. पु. ए. व. | प्र्. पु. ब. व. |
| १ | भवतु | भवन्तु |
| २ | पठतु | पठन्तु |
| ३ | लिखतु | लिखन्तु |
| ४ | नमतु | नमन्तु |
| ५ | यच्छतु | यच्छन्तु |
| ६ | नृत्यतु | नृत्यन्तु |
| ७ | स्नातु | स्नान्तु |
| ८ | पततु | पतन्तु |
| ९ | गच्छतु | गच्छन्तु |
| १० | गायतु | गायन्तु |
| ११ | पिबतु | पिबन्तु |
| १२ | खादतु | खादन्तु |
| १३ | धावतु | धावन्तु |
| १४ | हसतु | हसन्तु |
| १५ | भ्रमतु | भ्रमन्तु |
| १६ | गर्जतु | गर्जन्तु |
| १७ | रक्षतु | रक्षन्तु |
| १८ | कर्षतु | कर्षन्तु |
| १९ | क्षिपतु | क्षिपन्तु |
| २० | वदतु | वदन्तु |
| २१ | पचतु | पचन्तु |
| २२ | पृछतु | पृच्छन्तु |
| २३ | पश्यतु | पश्यन्तु |
| २४ | विकसतु | विकसन्तु |
| २५ | चरतु | चरन्तु |
| २६ | स्मरतु | स्मरन्तु |
| २७ | अर्चतु | अर्चन्तु |
| २८ | क्रीडतु | क्रीडन्तु |
| २९ | तरतु | तरन्तु |
| ३० | तिष्ठतु | तिष्ठन्तु |
वर्तमानकाले (लट्लकारे) विशेषक्रियापदानि
| क्र | धातु; | प्र. पु. ए. व. | प्र्. पु. ब. व. |
| १ | कृ | करोति | कुर्वन्ति |
| २ | क्री | क्रीणाति | क्रीणन्ति |
| ३ | ग्रह् | गृह्णाति | गृह्णन्ति |
| ४ | शक् | शक्नोति | शक्नुवन्ति |
| ५ | श्रु | शृणोति | शृण्वन्ति |
| ६ | चि | चिनोति | चिन्वन्ति |
| ७ | प्र+ आप् | प्राप्नोति | प्राप्नुवन्ति |
| ८ | रुद् | रोदिति | रोदन्ति |
| ९ | द | ददाति | ददति |
| १० | हु | जुहोति | जुह्वति |
| ११ | बन्ध् | बध्नाति | बध्नन्ति |
| १२ | ज्ञा | जानाति | जानन्ति |
| उ.पु.ए.व. | उ. पु. ब. व. | ||
| १ | कृ | करोमि | कुर्मः |
| २ | क्री | क्रीणामि | क्रीणीमः |
| ३ | ग्रह् | गृह्णामि | गृह्णीमः |
| ४ | शक् | शक्नोमि | शक्नुमः |
| ५ | श्रु | शृणोमि | शृणुमः |
| ६ | चि | चिनोमि | चिनुमः |
| ७ | प्र + आप् | प्राप्नोमि | प्राप्नुमः |
| ८ | रुद् | रोदिमि | रुदिमः |
| ९ | दा | ददामि | दद्मः |
| १० | हु | जुहोमि | जुहुमः |
| ११ | बन्ध् | बध्नामि | बध्नीमः |
| १२ | ज्ञा | जानामि | जानीमः |
वाक्यरचनां करोतु
यथा ---
एकवचनम् बहुवचनम्
एषः अस्ति । एते सन्ति।
| एकवचनम् | बहुवचनम् | ||
| प्रथमः पुरुषः | प्रथमः पुरुषः | ||
| एषः
एषा एतत् सः सा तत् भवान् भवति बालकः बालिका मित्रम् फलम् |
अस्ति पठति लिखति |
एते
एताः एतानि ते ताः तानि भवन्तः भवत्यः बालकाः बालिकाः मित्राणि फलानि |
सन्ति पठन्ति लिखन्ति |
| मध्यमः पुरुषः | मध्यमः पुरुषः | ||
|
त्वम् |
असि
पठसि लिखसि |
युवां |
स्थ
पठथ लिखथ |
| उत्तमः पुरुषः | उत्तमः पुरुषः | ||
|
अहम् |
अस्मि
पठामि लिखामि |
वयं |
स्मः
पठामः लिखामः |
बहुवचनक्रियापदनि ( अभ्यासः)
(वर्तमानकालः / लट्कारः)
अभ्यासः
उदाहरणारुपं रिक्तस्थानानि पुरयन्तु ---
१. सिंहः गर्जति --- सिंहाः गर्जन्ति
२. मूषकः खादति --- ---- -----
३. मृगः धावति --- ---- -----
४. बिडालः पिबति --- ---- -----
५. पिकः कूजति --- ---- -----
६. मय़ुरः नॄत्यति --- ---- -----
७. कृषकः कर्षति --- ---- -----
८. सैनिकः रक्षति --- ---- -----
९. अजा चरति --- ---- -----
१०. बाला वदति --- ---- -----
११. महिला गायति --- ---- -----
१२. अम्बा पचति --- ---- -----
१३. पुष्पं विकसति --- ---- -----
१४. छात्रः तिष्ठति --- ---- -----
१५. फलं पतति --- ---- -----
१६. वाहनं चलति --- ---- -----
१७. बालः हसति --- ---- -----
१८. ऋध्दः पश्यति --- ---- -----
१९. बालिका पठति --- ---- -----
२०. चोरः धावति --- ---- -----
यथोचितानि रूपाणि रिक्तस्थानेषु लिखन्तु ---
- पिबति --- पिबन्ति ।
- खादति --- -----
- ----- --- धावन्ति ।
- जिघ्रति --- ----- ।
- ----- --- पश्यन्ति ।
- नमति --- ----- ।
- गच्छति --- ----- ।
- ----- --- रटन्ति ।।
- ----- -- आरोहन्ति ।
- ----- --- अर्चन्ति ।
- रक्षति --- ----- ।
- गायति --- ----- ।
- ----- --- विकसन्ति ।
- ----- --- चलन्ति ।
- ----- --- हसन्ति ।
- स्नाति --- ----- ।
- पठति --- ----- ।
- नृत्यति --- ----- ।
- पतति --- ----- ।
- तिष्ठति --- -----।
उदाहरणानुसारं वाक्यानि लिखन्तु ---
एषः मयूरः अस्ति --- एते मयुराः सन्ति ।
मयूरः नृत्यति --- मयूराः नृत्यन्ति ।
एषः मयूरः नृत्यति --- एते मयूराः नृत्यन्ति ।
- एषः वानरः अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- वानरः आरोहति --- ----- ----- ----- ।
- एषः --- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एषः हंसः अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- हंसः तरति --- ----- ----- ----- ।
- --- ---- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एषः सिंहः अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- सिंहः गर्जति --- ----- ----- ----- ।
- --- --- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एषा बालिका अस्ति --- एताः ----- ----- ।
- बालिका पठति --- ----- ----- ----- ।
- एषा --- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एषा लेखिका अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- लेखिका लिखति --- ----- ----- ----- ।
- --- --- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एषा कलिका --- --- ----- ----- ----- ।
- कलिका विकसति --- ----- ----- ----- ।
- --- --- विकसति --- ----- ----- ----- ।
- एतत् यानम् अस्ति --- एतानी ----- ----- ।
- यानम् भ्रमति --- ----- ----- ----- ।
- एतत् --- ----- --- ----- ----- ----- ।
- एतत् फलं अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- फलम् पतति --- ----- ----- ----- ।
- एतत् --- --- --- ----- ----- ----- ।
- एतत् मित्रं अस्ति --- ----- ----- ----- ।
- मित्रं क्रीडति --- ----- ----- ----- ।
- एतत् --- --- --- ----- ----- ----- ।
अधोरेखाङ्कितस्य केवलं वचनपरिवर्तनं करोतु ---
यथाः
सः विद्यालये पठति । --- ते विद्यालये पठन्ति ।
- सा गृहे वसति। --- -- ------- ------- ।
- एषः कार्यालये तिष्ठति । --- -- ------- ------- ।
- लतायां पुष्पं विकसति । --- -- ------- ------- ।
- भवान् क्रीडाङ्गणे क्रीडति। --- -- ------- ------- ।
- भवती प्रतिदिनं नृत्यति। --- -- ------- ------- ।
- वने सिहं गर्जति। --- -- ------- ------- ।
- एषा चित्रं पश्यति । --- -- ------- ------- ।
- बालः शालां गच्छति । --- -- ------- ------- ।
- वानरः फलं खादति । --- -- ------- ------- ।
- सा गीतं गायति । --- -- ------- ------- ।
- सैनिकः देशं रक्षति । --- -- ------- ------- ।
- लेखकः कथां कथयति। --- -- ------- ------- ।
- नर्तिका गुरुवन्दनां नृत्यति। --- -- ------- ------- ।
- त्वं चलचित्रं पश्यसि। --- -- ------- ------- ।
- अहं शीतपेयं पिबामि। --- -- ------- ------- ।
- बालिका मोदकं खादति। --- -- ------- ------- ।
- अध्यापकः पाठं पाठयति । --- -- ------- ------- ।
- अम्बा देवालयं गच्छति। --- -- ------- ------- ।
- अर्चकः पूजां करोति। --- -- ------- ------- ।
- धनिकः धनं ददाति । --- -- ------- ------- ।
वचनपरिवर्तनं करोतु
१. बालकः पठति । --- बालकाः पठन्ति ।
२. गजः चलति । --- --------------- ।
३. भिक्षुकः अटति। --- --------------- ।
४. दीपः ज्वलति । --- --------------- ।
५. वृक्षः फलति । --- --------------- ।
६. बालिका प्रक्षालयति। --- --------------- ।
७. सर्पः सर्पति। --- --------------- ।
८. नेत्रं स्फुरति। --- --------------- ।
९. व्याघ्रः जिघ्रति। --- --------------- ।
१०. अनुजा वदति । --- --------------- ।
११. महराजाः आरोहति। --- --------------- ।
१२. नदी वहति। --- --------------- ।
१३. परिचारिका मार्जयति। --- --------------- ।
१४. अध्यापिका पाठयति। --- --------------- ।
१५. अग्रजा पृच्छति । --- --------------- ।
१६. छात्रा पश्यति । --- --------------- ।
१७. फलं पतति। --- --------------- ।
१८. देवी तुष्यति । --- --------------- ।
१९. यन्त्र् चलति । --- --------------- ।
२०. मयूरः नॄत्यति । --- --------------- ।