13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bahuvacanam: Difference between revisions

From Samskrita Vyakaranam
< 13 - भाषित-संस्कृतम्‌‎ | Introductory Sanskrit Lessons
13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bahuvacanam
Jump to navigation Jump to search
Content added Content deleted
VisualWikitext
No edit summary
Line 3: Line 3:
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']]
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']]


⚫
=== <big>चित्रं दृष्ट्वा तस्य विवरणम् पठन्तु |</big> ===
⚫
[[File:L15 Photo1.png|border|center|383x383px]]


⚫
===<big>चित्रं दृष्ट्वा तस्य विवरणं पठन्तु |</big>===


⚫
[[File:L15_Photo1.png|border|383x383px]]


⚫
<big>तत्र</big> <big>बालकाः सन्ति | पुष्पाणि सन्ति | कुक्कुराः सन्ति | पुष्पाः सन्ति | छात्राः सन्ति | नदी अस्ति | सूर्यः अस्ति | आकाशः अस्ति |</big>



⚫
==== <big>'''उपति दत्तानां पदानां रूपाणि''' –</big> ====
⚫
<big>तत्र</big> <big>बालकाः सन्ति | पुष्पाणि सन्ति | कुक्कुराः सन्ति | छात्राः सन्ति | नदी अस्ति | सूर्यः अस्ति | आकाशः अस्ति |</big>

⚫
==== <big>'''उपरि दत्तानां पदानां रूपाणि''' –</big>====

{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|
|
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
|'''<big>बहुवचनम्</big>'''
|'''<big>बहुवचनम्</big>'''
|-
|-
|'''<big>अकारान्त पुंलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>अकारान्त पुंलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>मयूरः</big>'''
|'''<big>कुक्कुरः</big>'''
|'''<big>मयूराः</big>'''
|'''<big>कुक्कुराः</big>'''
|-
|-
|'''<big>आकारान्त स्त्रीलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>आकारान्त स्त्रीलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>बालिका</big>'''
|'''<big>बालिका</big>'''
|'''<big>बालिकाः</big>'''
|'''<big>बालिकाः</big>'''
|-
|-
|'''<big>ईकारान्त स्त्रीलिङ्गः</big>'''
|'''<big>ईकारान्त स्त्रीलिङ्गः</big>'''
|'''<big>नदी</big>'''
|'''<big>नदी</big>'''
|'''<big>नद्यः</big>'''
|'''<big>नद्यः</big>'''
|-
|-
|'''<big>अकारान्त नपुंसकलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>अकारान्त नपुंसकलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>पुस्तकम्</big>'''
|'''<big>पुस्तकम्</big>'''
|'''<big>पुस्तकानि</big>'''
|'''<big>पुस्तकानि</big>'''
|}
|}
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="3" |'''<big><nowiki>“तद्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणि |</nowiki></big>'''
| colspan="3" |'''<big><nowiki>“तद्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणि |</nowiki></big>'''
|-
|-
|
|
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
|'''<big>बहुवचनम्</big>'''
|'''<big>बहुवचनम्</big>'''
|-
|-
|'''<big>पुंलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>पुंलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>सः  </big>'''
|'''<big>सः  </big>'''
|'''<big>ते</big>'''
|'''<big>ते</big>'''
|-
|-
|'''<big>स्त्रीलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>स्त्रीलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>सा  </big>'''
|'''<big>सा  </big>'''
|'''<big>ताः  </big>'''
|'''<big>ताः  </big>'''
Line 52: Line 55:
|}
|}
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="3" |'''<big><nowiki>“एतद्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणि |</nowiki></big>'''
| colspan="3" |'''<big><nowiki>“एतद्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणि |</nowiki></big>'''
|-
|-
|
|
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
|'''<big>बहुवचनम्</big>'''
| '''<big>बहुवचनम्</big>'''
|-
|-
|'''<big>पुंलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>पुंलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>एषः  </big>'''
|'''<big>एषः  </big>'''
|'''<big>एते  </big>'''
|'''<big>एते  </big>'''
|-
|-
|'''<big>स्त्रीलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>स्त्रीलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>एषा  </big>'''
|'''<big>एषा  </big>'''
|'''<big>एताः  </big>'''
|'''<big>एताः  </big>'''
|-
|-
|'''<big>नपुंसकलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>नपुंसकलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>एतत्  </big>'''
|'''<big>एतत्  </big>'''
|'''<big>एतानि  </big>'''
|'''<big>एतानि  </big>'''
|}
|}
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="3" |'''<big><nowiki>“किम्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणि |</nowiki></big>'''
| colspan="3" |'''<big><nowiki>“किम्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणि |</nowiki></big>'''
|-
|-
|
|
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
|'''<big>एकवचनम्</big>'''
|'''<big>बहुवचनम्</big>'''
|'''<big>बहुवचनम्</big>'''
|-
|-
|'''<big>पुंलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>पुंलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>कः  </big>'''
|'''<big>कः  </big>'''
|'''<big>के  </big>'''
|'''<big>के  </big>'''
|-
|-
|'''<big>स्त्रीलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>स्त्रीलिङ्गः  </big>'''
|'''<big>का</big>'''
|'''<big>का</big>'''
|'''<big>काः  </big>'''
|'''<big>काः  </big>'''
|-
|-
Line 91: Line 94:




⚫
====<big>अकारान्त पुंलिङ्गे एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानीत |</big>====

⚫
==== <big>अकारान्त पुंलिङ्गे एकवचानस्य बहुवचानस्य च प्रयोगान् जानीत |</big> ====
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
![[File:L15 Photo3.png|center|frameless]]
![[File:L15 Photo3.png|center|frameless]]
Line 98: Line 100:
|}
|}


==== ''' <big>आकारान्त स्त्रिलिङ्गे एकवचानस्य बहुवचानस्य च प्रयोगान् जानीत |</big> ''' ====
====''' <big>आकारान्त स्त्रिलिङ्गे एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानीत |</big> '''====
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
![[File:L15 Photo5.png|center|frameless]]
![[File:L15 Photo5.png|center|frameless]]
Line 104: Line 106:
|}
|}


==== ''' <big>ईकारान्त स्त्रिलिङ्गे एकवचानस्य बहुवचानस्य च प्रयोगान् जानीत |</big> ''' ====
====''' <big>ईकारान्त स्त्रिलिङ्गे एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानीत |</big> '''====
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
![[File:L15 Photo7.png|center|frameless]]
![[File:L15 Photo7.png|center|frameless]]
Line 110: Line 112:
|}
|}


==== ''' <big>अकारान्त नपुंसकलिङ्गे एकवचानस्य बहुवचानस्य च प्रयोगान् जानीत |</big> ''' ====
====''' <big>अकारान्त नपुंसकलिङ्गे एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानीत |</big> ''' ====
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
![[File:L15 Photo9.png|center|frameless]]
![[File:L15 Photo9.png|center|frameless]]
Line 117: Line 119:




=== १. रिक्तेषु स्थलेषु बहुवचनरूपाणि लिखतु |   ===
===१. रिक्तेषु स्थलेषु बहुवचनरूपाणि लिखतु |  ===


==== <big>अकारान्त पुंलिङ्गः पदानि ।</big> ====
====<big>अकारान्त पुंलिङ्गः पदानि ।</big>====
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''<big>एकवचनम्  </big>'''
|'''<big>एकवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
Line 127: Line 129:
|'''<big>बालकः  </big>'''
|'''<big>बालकः  </big>'''
|'''<big>बालकाः  </big>'''
|'''<big>बालकाः  </big>'''
|'''<big>Boy</big>'''
|'''<big>Boy</big>'''
|-
|-
|'''<big>शिक्षकः  </big>'''
|'''<big>शिक्षकः  </big>'''
|
|
|'''<big>Teacher</big>'''
|'''<big>Teacher</big>'''
|-
|-
|'''<big>चषकः  </big>'''
|'''<big>चषकः  </big>'''
|
|
|'''<big>Cup</big>'''
|'''<big>Cup</big>'''
|-
|-
|'''<big>घटः  </big>'''
|'''<big>घटः  </big>'''
|
|
|'''<big>Pot</big>'''
|'''<big>Pot</big>'''
|-
|-
|'''<big>चमसः  </big>'''
|'''<big>चमसः  </big>'''
Line 147: Line 149:
|'''<big>मन्थानः  </big>'''
|'''<big>मन्थानः  </big>'''
|
|
|'''<big>Churning Stick</big>'''
|'''<big>Churning Stick</big>'''
|-
|-
|'''<big>करन्डकः  </big>'''
|'''<big>करन्डकः  </big>'''
|
|
|'''<big>Basket</big>'''
|'''<big>Basket</big>'''
|-
|-
|'''<big>अग्रजः  </big>'''
|'''<big>अग्रजः  </big>'''
|
|
|'''<big>Elder Brother</big>'''
|'''<big>Elder Brother</big>'''
|-
|-
|'''<big>अनुजः  </big>'''
|'''<big>अनुजः  </big>'''
|
|
|'''<big>Younger Brother</big>'''
|'''<big>Younger Brother</big>'''
|-
|-
|'''<big>कर्णः  </big>'''
|'''<big>कर्णः  </big>'''
|
|
|'''<big>Ear</big>'''
|'''<big>Ear</big>'''
|}
|}




==== <big>आकारान्त स्त्रीलिङ्ग पदानि  ।</big> ====
====<big>आकारान्त स्त्रीलिङ्ग पदानि  ।</big>====
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''<big>एकवचनम्  </big>'''
|'''<big>एकवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
|-
|-
|'''<big>लता  </big>'''
|'''<big>लता  </big>'''
|'''<big>लताः  </big>'''
|'''<big>लताः  </big>'''
|'''<big>Creeper</big>'''
|'''<big>Creeper</big>'''
|-
|-
|'''<big>बालिका  </big>'''
|'''<big>बालिका  </big>'''
|
|
|'''<big>Girl</big>'''
|'''<big>Girl</big>'''
|-
|-
|'''<big>छुरिका  </big>'''
|'''<big>छुरिका  </big>'''
|
|
|'''<big>Knife</big>'''
|'''<big>Knife</big>'''
|-
|-
|'''<big>स्थालिका  </big>'''
|'''<big>स्थालिका  </big>'''
|
|
|'''<big>Plate</big>'''
|'''<big>Plate</big>'''
|-
|-
|'''<big>अग्निपेटिका</big>'''
|'''<big>अग्निपेटिका</big>'''
|
|
|'''<big>Match Box</big>'''
|'''<big>Match Box</big>'''
|-
|-
|'''<big>अजा  </big>'''
|'''<big>अजा  </big>'''
|
|
|'''<big>Goat (Female)</big>'''
|'''<big>Goat (Female)</big>'''
|-
|-
|'''<big>कथा</big>'''
|'''<big>कथा</big>'''
|
|
|'''<big>Story</big>'''
|'''<big>Story</big>'''
|-
|-
|'''<big>उत्पीठिका</big>'''
|'''<big>उत्पीठिका</big>'''
|
|
|'''<big>Table</big>'''
|'''<big>Table</big>'''
|-
|-
|'''<big>गायिका</big>'''
|'''<big>गायिका</big>'''
|
|
|'''<big>Singer (Female)</big>'''
|'''<big>Singer (Female)</big>'''
|-
|-
|'''<big>छात्रा  </big>'''
|'''<big>छात्रा  </big>'''
|
|
|'''<big>Student (Female)</big>'''
|'''<big>Student (Female)</big>'''
|}
|}


==== '''<big>ईकारान्त स्त्रीलिङ्ग पदानि ।</big>''' ====
===='''<big>ईकारान्त स्त्रीलिङ्ग पदानि ।</big>''' ====
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''<big>एकवचनम्  </big>'''
| '''<big>एकवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
Line 222: Line 224:
|'''<big>क्षेपणी    </big>'''
|'''<big>क्षेपणी    </big>'''
|'''<big>क्षेपण्यः  </big>'''
|'''<big>क्षेपण्यः  </big>'''
|'''<big>Rocket</big>'''
|'''<big>Rocket</big>'''
|-
|-
|'''<big>कर्तरी  </big>'''
|'''<big>कर्तरी  </big>'''
|
|
|'''<big>Scissor</big>'''
|'''<big>Scissor</big>'''
|-
|-
|'''<big>आकाशवणी  </big>'''
|'''<big>आकाशवणी  </big>'''
|
|
|'''<big>Radio</big>'''
|'''<big>Radio</big>'''
|-
|-
|'''<big>घटी  </big>'''
|'''<big>घटी  </big>'''
|
|
|'''<big>Clock</big>'''
|'''<big>Clock</big>'''
|-
|-
|'''<big>दर्वी  </big>'''
|'''<big>दर्वी  </big>'''
Line 240: Line 242:
|'''<big>Ladle</big>'''
|'''<big>Ladle</big>'''
|-
|-
|'''<big>द्रोणी  </big>'''
|'''<big>द्रोणी  </big>'''
|
|
|'''<big>Bucket</big>'''
|'''<big>Bucket</big>'''
|-
|-
|'''<big>नटी  </big>'''
|'''<big>नटी  </big>'''
|
|
|'''<big>Actress</big>'''
|'''<big>Actress</big>'''
|-
|-
|'''<big>नदी  </big>'''
|'''<big>नदी  </big>'''
|
|
|'''<big>River</big>'''
|'''<big>River</big>'''
|-
|-
|'''<big>नर्तकी  </big>'''
|'''<big>नर्तकी  </big>'''
|
|
|'''<big>Dancer (Female)</big>'''
|'''<big>Dancer (Female)</big>'''
|-
|-
|'''<big>पट्टी</big>'''
|'''<big>पट्टी</big>'''
|
|
|'''<big>Bandage</big>'''
|'''<big>Bandage</big>'''
|}
|}




==== '''<big>अकारान्त नपुंसकलिङ्गः पदानि ।</big>''' ====
===='''<big>अकारान्त नपुंसकलिङ्गः पदानि ।</big>'''====
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''<big>एकवचनम्  </big>'''
|'''<big>एकवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>बहुवचनम्  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
|'''<big>पदस्य अर्थः  </big>'''
|-
|-
|'''<big>फलम्    </big>'''
|'''<big>फलम्    </big>'''
|'''<big>  फलानि</big>'''
|'''<big>  फलानि</big>'''
|'''<big>Fruit</big>'''
|'''<big>Fruit</big>'''
|-
|-
|'''<big>आभरणम्  </big>'''
|'''<big>आभरणम्  </big>'''
|
|
|'''<big>Ornament</big>'''
|'''<big>Ornament</big>'''
|-
|-
|'''<big>आम्रम्  </big>'''
|'''<big>आम्रम्  </big>'''
|
|
|'''<big>Mango</big>'''
|'''<big>Mango</big>'''

|-
|-
|'''<big>कार्यानम्</big>'''
|'''<big>कारयानम्</big>'''
|
|
|'''<big>Car</big>'''
|'''<big>Car</big>'''
|-
|-
|'''<big>चाक्रम्  </big>'''
|'''<big>चाक्रम्  </big>'''
|
|
|'''<big>Wheel</big>'''
|'''<big>Wheel</big>'''
|-
|-
|'''<big>चरणम्  </big>'''
|'''<big>चरणम्  </big>'''
|
|
|'''<big>Foot</big>'''
|'''<big>Foot</big>'''
|-
|-
|'''<big>छत्रम्  </big>'''
|'''<big>छत्रम्  </big>'''
|
|
|'''<big>Umbrella</big>'''
|'''<big>Umbrella</big>'''
|-
|-
|'''<big>जलम्  </big>'''
|'''<big>जलम्  </big>'''
|
|
|'''<big>Water</big>'''
|'''<big>Water</big>'''
|-
|-
|'''<big>तक्रम्  </big>'''
| '''<big>तक्रम्  </big>'''
|
|
|'''<big>Buttermilk</big>'''
|'''<big>Buttermilk</big>'''
|-
|-
|'''<big>दलम्  </big>'''
|'''<big>दलम्  </big>'''
|
|
|'''<big>Petal</big>'''
|'''<big>Petal</big>'''
|}
|}




=== <big>२. उदाहरणं दृष्ट्वा अकारान्त पुंलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –</big> ===
===<big>२. उदाहरणं दृष्ट्वा अकारान्त पुंलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पूरयन्तु –</big>===
<big>'''१. एषः क्लेशः |   एते क्लेशाः | Difficulty'''</big>
<big>'''१. एषः क्लेशः |   एते क्लेशाः | Difficulty'''</big>


<big>२. एषः संशयः | __ _________ | Doubt</big>
<big>२. एषः संशयः | __ _________ | Doubt</big>


<big>३. ___ व्याधः | ___ _________ | Hunter</big>
<big>३. ___ व्याधः | ___ _________ | Hunter</big>


<big>४. ___ खगः | ___ _________ | Bird</big>
<big>४. ___ खगः | ___ _________ | Bird</big>


<big>५. ___ विहगः | ___ _________ | Bird</big>
<big>५. ___ विहगः | ___ _________ | Bird</big>


<big>६. ___ तडागः | ___ _________ | Lake</big>
<big>६. ___ तडागः | ___ _________ | Lake</big>


<big>७. ___ पिञ्जः | ___ _________ | Switch</big>
<big>७. ___ पिञ्जः | ___ _________ | Switch</big>


<big>८. ___ शौचालयः | ___ _________ | Toilet</big>
<big>८. ___ शौचालयः | ___ _________ | Toilet</big>


<big>९. ___ कटः | ___ _________ |    Mat/Carpet</big>
<big>९. ___ कटः | ___ _________ | Mat/Carpet</big>


<big>१०. ___ देशः ___ _________ | Nation</big>
<big>१०. ___ देशः ___ _________ | Nation</big>


<big>११. --- सः लेखः ते लेखाः |  Article</big>
<big>११. --- सः लेखः ते लेखाः |  Article</big>


<big>१२. ___ मन्थानः | ___ _________ | Churning Stick</big>
<big>१२. ___ मन्थानः | ___ _________ | Churning Stick</big>

⚫
<big>१३. ___ दण्डः | ___ _________ | Stick</big>


<big>१४. ___ शिष्यः | ___ _________ | Student  </big>
<big>१३. ___ दण्डः | ___ _________ | Stick</big>


<big>१५. ___ सरोवरः | ___ _________ | Lake</big>
<big>१४. ___ शिष्यः | ___ _________ | Student  </big>


<big>१६. ___ केशः | ___ _________ | Hair</big>
<big>१५. ___ सरोवरः | ___ _________ | Lake</big>


<big>१७. ___ आसन्दः | ___ _________ | Chair</big>
<big>१६. ___ केशः | ___ _________ | Hair</big>


<big>१८. ___ क्षणः | ___ _________ | Occasion</big>
<big>१७. ___ आसन्दः | ___ _________ | Chair</big>


<big>१९. ___ पिकः | ___ _________ | Cuckoo</big>
<big>१८. ___ क्षणः | ___ _________ | Occasion</big>


<big>२०. ___ धनिकः | _________ |      Rich Man</big>
<big>१९. ___ पिकः | ___ _________ | Cuckoo</big>


<big>२०. ___ धनिकः | _________ | Rich Man</big>


⚫
=== <big>३. उदाहरणं दृष्ट्वा आकारान्त स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –</big> ===
⚫
<big>'''१.  एषा स्नुषा |      एताः स्नुषाः | Daughter-in-law'''</big>


⚫
===<big>३. उदाहरणं दृष्ट्वा आकारान्त स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –</big>===
<big>२. ___ नलिका ।    __ _________ | Pipe/Tube</big>
⚫
<big>'''१.  एषा स्नुषा | एताः स्नुषाः | Daughter-in-law'''</big>


<big>३. ___ शर्करा | ___ _________ | Sugar</big>
<big>२. ___ नलिका ।    __ _________ | Pipe/Tube</big>


<big>४. ___ छुरिका | ___ _________ | Knife</big>
<big>३. ___ शर्करा | ___ _________ | Sugar</big>


<big>५. ___ स्थालिका | ___ _________ | Plate</big>
<big>४. ___ छुरिका | ___ _________ | Knife</big>


<big>६. ___ पाचिका | ___ _________ | Cook (Female)</big>
<big>५. ___ स्थालिका | ___ _________ | Plate</big>


<big>७. ___ तुला | __ _________ | Balance</big>
<big>६. ___ पाचिका | ___ _________ | Cook (Female)</big>


<big>८. ___ नौका | ___ _________ | Boat</big>
<big>७. ___ तुला | __ _________ | Balance</big>


<big>९. ___ निशा | ___ _________ | Night</big>
<big>८. ___ नौका | ___ _________ | Boat</big>


⚫
<big>९. ___ निशा | ___ _________ | Night</big>
⚫
<big>१०. --- सा गोशाला | ताः गोशालाः | Cow-shed</big>


⚫
<big>१०. --- सा गोशाला | ताः गोशालाः | Cow-shed</big>
⚫
<big>११. ___ सञ्चिका | ___ _________ | File</big>


<big>१२. ___ पाकशाला | ___ _________ | Kitchen</big>
<big>११. ___ सञ्चिका | ___ _________ | File</big>


<big>१३. ___ पीठिका | ___ _________ | Table</big>
<big>१२. ___ पाकशाला | ___ _________ | Kitchen</big>


<big>१४. ___ पत्रिका | ___ _________ | Magazine</big>
<big>१३. ___ पीठिका | ___ _________ | Table</big>


<big>१५. ___ धाविका | ___ _________ | Runner (Female)</big>
<big>१४. ___ पत्रिका | ___ _________ | Magazine</big>


<big>१६. ___ निधानिका | __ _________ | Shelf</big>
<big>१५. ___ धाविका | ___ _________ | Runner (Female)</big>


<big>१७. ___ परिचारिका | ___ _________ | Maid-servant</big>
<big>१६. ___ निधानिका | __ _________ | Shelf</big>


<big>१८. ___ पाञ्चालिका | ___ _________ | Doll</big>
<big>१७. ___ परिचारिका | ___ _________ | Maid-servant</big>


<big>१९. ___ भाषा | ___ _________ | Language</big>
<big>१८. ___ पाञ्चालिका | ___ _________ | Doll</big>


<big>२०. ___ मरीचिका | ___ _________ | Chilly</big>
<big>१९. ___ भाषा | ___ _________ | Language</big>


⚫
<big>२०. ___ मरीचिका | ___ _________ | Chilly</big>




=== <big>४. उदाहरणं दृष्ट्वा ईकारान्त स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –</big> ===
===<big>४. उदाहरणं दृष्ट्वा ईकारान्त स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –</big>===
<big>१. एषा अङ्कनी | एताः अङ्कन्यः | Pencil</big>
<big>१. एषा अङ्कनी | एताः अङ्कन्यः | Pencil</big>


<big>२. ___ पितामही | ___ _ _ |   Grandmother (Paternal)</big>
<big>२. ___ पितामही | ___ _ _ |   Grandmother (Paternal)</big>
Line 414: Line 416:
<big>९. ___ जननी | ___ _________ | Mother</big>
<big>९. ___ जननी | ___ _________ | Mother</big>


<big>१०. ---सा अवसर्पिणी | ताः अवसर्पिण्यः | Slide</big>
<big>१०. ___ सा अवसर्पिणी | ताः अवसर्पिण्यः | Slide</big>


<big>११. ___ चालनी | ___ _________ | Filter/Sieve</big>
<big>११. ___ चालनी | ___ _________ | Filter/Sieve</big>
Line 434: Line 436:
<big>१९. ___ वर्णलेखनी | ___ _________ | Sketch Pen</big>
<big>१९. ___ वर्णलेखनी | ___ _________ | Sketch Pen</big>


<big>२०. ___ हस्तघती | ___ _________ | Wristwatch</big>
<big>२०. ___ हस्तघटी | ___ _________ | Wristwatch</big>


 
 


=== <big>५. उदाहरणं दृष्ट्वा अकारान्त नपुंसकलिङ्गः रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –</big> ===
=== <big>५. उदाहरणं दृष्ट्वा अकारान्त नपुंसकलिङ्गः रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –</big>===
<big>१. एतत् आर्द्रम् |     एतानि आर्द्राणि | Ginger</big>
<big>१. एतत् आर्द्रम् |     एतानि आर्द्राणि | Ginger</big>


Line 457: Line 459:
<big>९. ___ चूर्णं | ___ _________ | Powder</big>
<big>९. ___ चूर्णं | ___ _________ | Powder</big>


<big>१०. --- तत् दलम् | तानि दलानि  |      Petal</big>
<big>१०. --- तत् दलम् | तानि दलानि  | Petal</big>


<big>११. ___ दुग्धम् | ___ _________ | Milk</big>
<big>११. ___ दुग्धम् | ___ _________ | Milk</big>


<big>१२. ___ नक्षत्रम् | ___ _________ | Star</big>
<big>१२. ___ नक्षत्रम् | ___ _________ | Star</big>


<big>१३. ___ नगरम् | ___ _________ | City</big>
<big>१३. ___ नगरम् | ___ _________ | City</big>


<big>१४. ___ नयनम् | ___ _________ | Eye</big>
<big>१४. ___ नयनम् | ___ _________ | Eye</big>


<big>१५. ___ पनसम् | ___ _________ | Jackfruit</big>
<big>१५. ___ पनसम् | ___ _________ | Jackfruit</big>


<big>१६. ___ पयोहिमम् | __ _________ | Ice Cream</big>
<big>१६. ___ पयोहिमम् | __ _________ | Ice Cream</big>


<big>१७. ___ त्रिशूलम् | ___ _________ | Trident</big>
<big>१७. ___ त्रिशूलम् | ___ _________ | Trident</big>


<big>१८. ___ फेनकम् | ___ _________ | Soap</big>
<big>१८. ___ फेनकम् | ___ _________ | Soap</big>


<big>१९. ___ नाटकम् | ___ _________ | Drama</big>
<big>१९. ___ नाटकम् | ___ _________ | Drama</big>


<big>२०.  ___ पात्रम् | ___ _________ | Vessel</big>
<big>२०.  ___ पात्रम् | ___ _________ | Vessel</big>

Revision as of 21:28, 3 July 2023

बहुवचनम्

Home


चित्रं दृष्ट्वा तस्य विवरणं पठन्तु |


तत्र बालकाः सन्ति | पुष्पाणि सन्ति | कुक्कुराः सन्ति | छात्राः सन्ति | नदी अस्ति | सूर्यः अस्ति | आकाशः अस्ति |

उपरि दत्तानां पदानां रूपाणि –

एकवचनम् बहुवचनम्
अकारान्त पुंलिङ्गः   कुक्कुरः कुक्कुराः
आकारान्त स्त्रीलिङ्गः   बालिका बालिकाः
ईकारान्त स्त्रीलिङ्गः नदी नद्यः
अकारान्त नपुंसकलिङ्गः   पुस्तकम् पुस्तकानि
“तद्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणि |
एकवचनम् बहुवचनम्
पुंलिङ्गः   सः   ते
स्त्रीलिङ्गः   सा   ताः  
नपुंसकलिङ्गः   तत्   तानि  
“एतद्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणि |
एकवचनम् बहुवचनम्
पुंलिङ्गः   एषः   एते  
स्त्रीलिङ्गः   एषा   एताः  
नपुंसकलिङ्गः   एतत्   एतानि  
“किम्” शब्दस्य त्रिषु लिङ्गेषु प्रथमाविभक्तौ रुपाणि |
एकवचनम् बहुवचनम्
पुंलिङ्गः   कः   के  
स्त्रीलिङ्गः   का काः  
नपुंसकलिङ्गः   किम्   कानि  


अकारान्त पुंलिङ्गे एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानीत |

आकारान्त स्त्रिलिङ्गे एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानीत |

ईकारान्त स्त्रिलिङ्गे एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानीत |

अकारान्त नपुंसकलिङ्गे एकवचनस्य बहुवचनस्य च प्रयोगान् जानीत |


१. रिक्तेषु स्थलेषु बहुवचनरूपाणि लिखतु |  

अकारान्त पुंलिङ्गः पदानि ।

एकवचनम्   बहुवचनम्   पदस्य अर्थः  
बालकः   बालकाः   Boy
शिक्षकः   Teacher
चषकः   Cup
घटः   Pot
चमसः   Spoon
मन्थानः   Churning Stick
करन्डकः   Basket
अग्रजः   Elder Brother
अनुजः   Younger Brother
कर्णः   Ear


आकारान्त स्त्रीलिङ्ग पदानि  ।

एकवचनम्   बहुवचनम्   पदस्य अर्थः  
लता   लताः   Creeper
बालिका   Girl
छुरिका   Knife
स्थालिका   Plate
अग्निपेटिका Match Box
अजा   Goat (Female)
कथा Story
उत्पीठिका Table
गायिका Singer (Female)
छात्रा   Student (Female)

ईकारान्त स्त्रीलिङ्ग पदानि ।

एकवचनम्   बहुवचनम्   पदस्य अर्थः  
क्षेपणी     क्षेपण्यः   Rocket
कर्तरी   Scissor
आकाशवणी   Radio
घटी   Clock
दर्वी   Ladle
द्रोणी   Bucket
नटी   Actress
नदी   River
नर्तकी   Dancer (Female)
पट्टी Bandage


अकारान्त नपुंसकलिङ्गः पदानि ।

एकवचनम्   बहुवचनम्   पदस्य अर्थः  
फलम्       फलानि Fruit
आभरणम्   Ornament
आम्रम्   Mango
कारयानम् Car
चाक्रम्   Wheel
चरणम्   Foot
छत्रम्   Umbrella
जलम्   Water
तक्रम्   Buttermilk
दलम्   Petal


२. उदाहरणं दृष्ट्वा अकारान्त पुंलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पूरयन्तु –

१. एषः क्लेशः |   एते क्लेशाः | Difficulty

२. एषः संशयः | __ _________ | Doubt

३. ___ व्याधः | ___ _________ | Hunter

४. ___ खगः | ___ _________ | Bird

५. ___ विहगः | ___ _________ | Bird

६. ___ तडागः | ___ _________ | Lake

७. ___ पिञ्जः | ___ _________ | Switch

८. ___ शौचालयः | ___ _________ | Toilet

९. ___ कटः | ___ _________ | Mat/Carpet

१०. ___ देशः ___ _________ | Nation

११. --- सः लेखः ते लेखाः |  Article

१२. ___ मन्थानः | ___ _________ | Churning Stick

१३. ___ दण्डः | ___ _________ | Stick

१४. ___ शिष्यः | ___ _________ | Student  

१५. ___ सरोवरः | ___ _________ | Lake

१६. ___ केशः | ___ _________ | Hair

१७. ___ आसन्दः | ___ _________ | Chair

१८. ___ क्षणः | ___ _________ | Occasion

१९. ___ पिकः | ___ _________ | Cuckoo

२०. ___ धनिकः | _________ | Rich Man


३. उदाहरणं दृष्ट्वा आकारान्त स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –

१.  एषा स्नुषा | एताः स्नुषाः | Daughter-in-law

२. ___ नलिका ।    __ _________ | Pipe/Tube

३. ___ शर्करा | ___ _________ | Sugar

४. ___ छुरिका | ___ _________ | Knife

५. ___ स्थालिका | ___ _________ | Plate

६. ___ पाचिका | ___ _________ | Cook (Female)

७. ___ तुला | __ _________ | Balance

८. ___ नौका | ___ _________ | Boat

९. ___ निशा | ___ _________ | Night

१०. --- सा गोशाला | ताः गोशालाः | Cow-shed

११. ___ सञ्चिका | ___ _________ | File

१२. ___ पाकशाला | ___ _________ | Kitchen

१३. ___ पीठिका | ___ _________ | Table

१४. ___ पत्रिका | ___ _________ | Magazine

१५. ___ धाविका | ___ _________ | Runner (Female)

१६. ___ निधानिका | __ _________ | Shelf

१७. ___ परिचारिका | ___ _________ | Maid-servant

१८. ___ पाञ्चालिका | ___ _________ | Doll

१९. ___ भाषा | ___ _________ | Language

२०. ___ मरीचिका | ___ _________ | Chilly


४. उदाहरणं दृष्ट्वा ईकारान्त स्त्रीलिङ्गरूपाणि रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –

१. एषा अङ्कनी | एताः अङ्कन्यः | Pencil

२. ___ पितामही | ___ _ _ |   Grandmother (Paternal)

३. ___ पत्रसूची | ___ _________ | Paper Clip

४. ___ नर्तकी | ___ _________ | Dancer (Female)

५. ___ सम्मार्जनी | ___ _________ | Broom

६. ___ वेल्लनी | ___ _________ | Rolling Pin

७. ___ सूची | ___ _________ | Needle

८. ___ मयूरी | ___ _________ | Peacock

९. ___ जननी | ___ _________ | Mother

१०. ___ सा अवसर्पिणी | ताः अवसर्पिण्यः | Slide

११. ___ चालनी | ___ _________ | Filter/Sieve

१२. ___ जलकूपी | ___ _________ | Water Bottle

१३. ___ दुरवाणी | ___ _________ | Telephone

१४. ___ द्विचक्री | ___ _________ | Two-Wheeler

१५. ___ धरणी | ___ _________ | Earth

१६. ___ भगिनी | ___ _________ | Sister

१७. ___ मषी | ___ _________ | Ink

१८. ___ युवती | ___ _________ | Maiden

१९. ___ वर्णलेखनी | ___ _________ | Sketch Pen

२०. ___ हस्तघटी | ___ _________ | Wristwatch

 

५. उदाहरणं दृष्ट्वा अकारान्त नपुंसकलिङ्गः रिक्तस्थानेषु पुरयन्तु –

१. एतत् आर्द्रम् |     एतानि आर्द्राणि | Ginger

२. ___ आलुकम् | ___ _________ | Potato

३. ___ उदरम् | ___ _________ | Stomach

४. ___ ओदनम् | ___ _________ | Cooked Rice  

५. ___ कङ्कणम् | ___ _________ | Bangle

६. ___ कृष्णफलकम् | ___ _________ |   Blackboard

७. ___ घृतम् | ___ _________ | Ghee

८. ___ चन्दनम् | ___ _________ |   Sandalwood

९. ___ चूर्णं | ___ _________ | Powder

१०. --- तत् दलम् | तानि दलानि  | Petal

११. ___ दुग्धम् | ___ _________ | Milk

१२. ___ नक्षत्रम् | ___ _________ | Star

१३. ___ नगरम् | ___ _________ | City

१४. ___ नयनम् | ___ _________ | Eye

१५. ___ पनसम् | ___ _________ | Jackfruit

१६. ___ पयोहिमम् | __ _________ | Ice Cream

१७. ___ त्रिशूलम् | ___ _________ | Trident

१८. ___ फेनकम् | ___ _________ | Soap

१९. ___ नाटकम् | ___ _________ | Drama

२०.  ___ पात्रम् | ___ _________ | Vessel

Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/bahuvacanam?oldid=20027"