13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/dvitIyA-vibhaktiH: Difference between revisions
No edit summary |
No edit summary |
||
Line 2: | Line 2: | ||
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']] |
[[File:Home 13-2023.png|48x48px|thumb|'''[[13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons-2023|Home]]''']] |
||
== '''द्वितीया विभक्तिः''' == |
|||
=== एतानि चित्राणि वाक्यानि च पठत – === |
|||
एतानि चित्राणि वाक्यानि च पठत – |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+ |
|+ |
||
Line 21: | Line 20: | ||
|बालिका क्रीडालयम् गच्छति । |
|बालिका क्रीडालयम् गच्छति । |
||
|} |
|} |
||
==== उदाहरणानि – ==== |
|||
# युवकः प्राणायामं करोति | |
|||
# योगी इन्द्रियं निगृह्नाति | |
|||
# साधकः सत्यं वदति | |
|||
# भक्तः मोक्षम् इच्छति | |
|||
# शिष्यः योगम् अभ्यस्यति | |
|||
# शवासनं श्रान्तिं हरति | |
|||
# योगः रोगं नाशयति | |
|||
# सः वायुं पूरयति | |
|||
=== एतत् सम्भाषणं उच्चैः पठत अवगच्छत च – === |
|||
माता – गोविन्द ! भवान् किम् करोति ? |
|||
गोविन्दः – पाठं पठामि अम्ब ! |
|||
माता – वत्स ! आपणं गत्वा आगच्छति वा ? |
माता – वत्स ! आपणं गत्वा आगच्छति वा ? |
||
Line 88: | Line 102: | ||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+ |
|+ |
||
! colspan=" |
! colspan="3" |सर्वनामशब्दानाम् द्वितीया विभक्तिप्रयोगः |
||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|सः |
|सः |
||
|ते |
|ते |
||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|तम् |
|तम् |
||
|तान् |
|तान् |
||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|सा |
|||
| |
|||
|ताः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|ताम् |
|||
| |
|||
|ताः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|एषः |
|||
| |
|||
|एते |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|एतम् |
|||
| |
|||
|एतान् |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|एषा |
|||
| |
|||
|एताः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|एताम् |
|||
| |
|||
|एताः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|अहम् |
|||
| |
|||
|वयम् |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|माम् |
|||
| |
|||
|अस्मान् |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|भवान् |
|||
| |
|||
|भवन्तः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|भवन्तम् |
|||
| |
|||
|भवतः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|भवती |
|||
| |
|||
|भवत्यः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|भवतीम् |
|||
| |
|||
|भवतीः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|तत् |
|||
| |
|||
|तानि |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|तत् |
|||
| |
|||
|तानि |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|प्रथमाविभक्तिः |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|एतत् |
|||
| |
|||
|एतानि |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|कः |
|||
| |
|||
|के |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|कम् |
|||
| |
|||
|कान् |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|का |
|||
| |
|||
|काः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|काम् |
|||
| |
|||
|काः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|किम् |
|||
| |
|||
|कानि |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|किम् |
|||
| |
|||
|कानि |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|सर्वः |
|||
| |
|||
|सर्वे |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|सर्वम् |
|||
| |
|||
|सर्वान् |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|सर्वा |
|||
| |
|||
|सर्वाः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|सर्वाम् |
|||
| |
|||
|सर्वाः |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|प्रथमाविभक्तिः |
|प्रथमाविभक्तिः |
||
|सर्वम् |
|||
| |
|||
|सर्वाणि |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|- |
||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|द्वितीयाविभक्तिः |
||
|सर्वम् |
|||
| |
|||
|सर्वाणि |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|प्रथमाविभक्तिः |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|द्वितीयाविभक्तिः |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|} |
|} |
||
=== अभ्यासः === |
=== अभ्यासः === |
||
=== एतानि वाक्यानि पठन्तु – === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+ |
|+ |
||
Line 267: | Line 237: | ||
|छात्रः प्राणान् पूरयति। |
|छात्रः प्राणान् पूरयति। |
||
|छात्रः कान् पूरयति ? |
|छात्रः कान् पूरयति ? |
||
|- |
|||
|योगशिक्षकः मुद्रां कारोति। |
|||
|योगशिक्षकः काम् करोति ? |
|||
|- |
|||
|योगः अस्मान् रक्षत। |
|||
|योगः कान् रक्षति ? |
|||
|- |
|||
|त्वं बालिकाभ्यः योगासनं दर्शयति। |
|||
|त्वं बालिकाभ्यः किं दर्शयति ? |
|||
|- |
|||
|सः आसनानि प्रदर्शयति। |
|||
|सः कानि प्रदर्शयति ? |
|||
|- |
|||
|बालकः नेतिसूत्रे नासिकायां स्थापयति। |
|||
|बालकः के नासिकायां स्थापयति ? |
|||
|- |
|||
|तौ भानुं नमस्कुरुतः। |
|||
|तौ कं नमस्कुरुतः ? |
|||
|- |
|||
|एषा महिला प्राणायामं पाठयति। |
|||
|एषा के प्राणायामं पाठयति ? |
|||
|} |
|} |
||
[place below sentences in the table above] |
|||
योगशिक्षकः मुद्रां कारोति | योगशिक्षकः काम् करोति ? |
|||
=== उदाहरणानुसारं प्रश्न-निर्माणम् कुर्वन्तु | === |
|||
योगः अस्मान् रक्षति | योगः कान् रक्षति ? |
|||
त्वं बालिकाभ्यः योगासनं दर्शयति | त्वं बालिकाभ्यः किं दर्शयति ? |
|||
सः आसनानि प्रदर्शयति | सः कानि प्रदर्शयति ? |
|||
बालकः नेतिसूत्रे नासिकायां स्थापयति | बालकः के नासिकायां स्थापयति ? |
|||
तौ भानुं नमस्कुरुतः | तौ कं नमस्कुरुतः ? |
|||
एषा महिला प्राणायामं पाठयति | एषा के प्राणायामं पाठयति ? |
|||
==== उदाहरणानुसारं प्रश्न-निर्माणम् कुर्वन्तु | ==== |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|+ |
|+ |
||
Line 291: | Line 267: | ||
|- |
|- |
||
|सः सत्यं वदति। |
|सः सत्यं वदति। |
||
|कः सत्यं वदति |
|कः सत्यं वदति? |
||
|- |
|- |
||
|एषः संयमं करोत। |
|||
| |
|||
|<nowiki>------?</nowiki> |
|||
| |
|||
|- |
|||
|योगी विभूतिं प्राप्नोति। |
|||
| ------? |
|||
|- |
|||
|अहिंसकः वैरं त्यजति। |
|||
| ------? |
|||
|- |
|||
|साधकः इन्द्रियाणि निगृह्णाति। |
|||
| ------? |
|||
|- |
|||
|छात्रः पादान् प्रसारयति। |
|||
| ------? |
|||
|- |
|||
|सा हठयोगप्रदीपिकां पठति। |
|||
| ------? |
|||
|- |
|- |
||
|वैद्यः नाडीः परिशीलयति। |
|||
| |
|||
| ------? |
|||
| |
|||
|- |
|||
|वैद्यः नाडीः परिशीलयति। |
|||
| ------? |
|||
|- |
|||
|सः नियमान् पालयति। |
|||
| ------? |
|||
|- |
|||
|अहं षट्कर्माणि करोमि। |
|||
| ------? |
|||
|} |
|} |
||
[place below sentences in the table above] |
|||
एषः संयमं करोति | प्रश्नः – ____________________ ? |
|||
योगी विभूतिं प्राप्नोति | प्रश्नः – ____________________ ? |
|||
अहिंसकः वैरं त्यजति | प्रश्नः – ____________________ ? |
|||
साधकः इन्द्रियाणि निगृह्णाति | प्रश्नः – ____________________ ? |
|||
छात्रः पादान् प्रसारयति | प्रश्नः – ____________________ ? |
|||
सा हठयोगप्रदीपिकां पठति | प्रश्नः – ____________________ ? |
|||
वैद्यः नाडीः परिशीलयति | प्रश्नः – ____________________ ? |
|||
सः नियमान् पालयति | प्रश्नः – ____________________ ? |
|||
अहं षट्कर्माणि करोमि | प्रश्नः – ____________________ ? |
|||
=== अधः एकं सम्भाषणम् अस्ति । सम्भाषणं पठत । आवरणे विद्यमानानां शब्दानाम् उचितानि रूपाणि रिक्ते स्थले लिखत । === |
|||
Line 344: | Line 325: | ||
गीता – आम् | सा ________ (नूतनः) _________ (चोलः) __________ (निचोलः) च धृत्वा आगतवती | ह्यः तस्याः जन्मदिनम् | सा ___________ (अध्यापिकाः) नमस्कृतवती | अध्यापकाः __________ (अशीर्वादः) कृतवन्तः | वयम् _________________ (अभिनन्दनवचनानि) उक्तवन्तः | |
गीता – आम् | सा ________ (नूतनः) _________ (चोलः) __________ (निचोलः) च धृत्वा आगतवती | ह्यः तस्याः जन्मदिनम् | सा ___________ (अध्यापिकाः) नमस्कृतवती | अध्यापकाः __________ (अशीर्वादः) कृतवन्तः | वयम् _________________ (अभिनन्दनवचनानि) उक्तवन्तः | |
||
=== शब्दानां द्वितीयाविभक्तिप्रयोगाः === |
|||
=== अधोलिखितानां शब्दानाम् उचित् विभक्तिरूपेण रिक्तस्थानानि उरयन्तु --- === |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|१. आपणः |
|१. आपणः |
||
Line 377: | Line 358: | ||
# नारदः ----- गच्छति। |
# नारदः ----- गच्छति। |
||
=== आवरणे लिखितानां शब्दानां द्वितियाविभक्तिरूपाणि लिखन्तु --- === |
|||
# सः (अहम् ) ----- आह्वयति। |
# सः (अहम् ) ----- आह्वयति। |
||
# सा (भवती) ----- पश्यति । |
# सा (भवती) ----- पश्यति । |
||
Line 389: | Line 369: | ||
# सः ( भवान्) ----- न जानाति। |
# सः ( भवान्) ----- न जानाति। |
||
=== अधोलिखित सम्भाषणम् पठतु। आवरणे विद्यामानां शब्दानाम् उचितरूपाणि रिक्त स्थाने लिखतु --- === |
|||
माता - पुत्र ! (श्लोकः) ----- वदतु। |
माता - पुत्र ! (श्लोकः) ----- वदतु। |
||
Revision as of 05:04, 31 May 2023
द्वितीया विभक्तिः
एतानि चित्राणि वाक्यानि च पठत –
बालकः | विद्यालयः | बालकः विद्यालयम् गच्छति | |
बालकः पाठम् पठति । | बालिका क्रीडालयम् गच्छति । |
उदाहरणानि –
- युवकः प्राणायामं करोति |
- योगी इन्द्रियं निगृह्नाति |
- साधकः सत्यं वदति |
- भक्तः मोक्षम् इच्छति |
- शिष्यः योगम् अभ्यस्यति |
- शवासनं श्रान्तिं हरति |
- योगः रोगं नाशयति |
- सः वायुं पूरयति |
एतत् सम्भाषणं उच्चैः पठत अवगच्छत च –
माता – गोविन्द ! भवान् किम् करोति ?
गोविन्दः – पाठं पठामि अम्ब !
माता – वत्स ! आपणं गत्वा आगच्छति वा ?
गोविन्दः – अम्ब ! शीघ्रं लिखित्वा गच्छामि | किम् आनयामि ततः ?
माता – वत्स ! आपणं गत्वा लवणं, शर्करां, तण्डुलं, गुडं, द्विदलं च आनय |
गोविन्दः – भगिनीं वदतु अम्ब ! सा किम् करोति ?
माता – सा अवकरं क्षिप्त्वा पात्रं प्रक्षालयति | द्रोण्यां जलं पूरयति | भूमिं वस्त्रेण मार्जयति | पुष्पाणि आनीय मालां करोति | एवं तस्य बहूनि कार्याणि सन्ति भोः |
गोविन्दः – ममापि पठनं बहु अस्ति |
माता – दशनिमेषाभ्यन्तरे आपणं गत्वा आगच्छतु | अनन्तरं पाठान् पठ |
गोविन्दः – तर्हि शीघ्रं धनं स्यूतम् चा ददातु अम्ब !
माता – आगमनसमये द्वौ कूर्चौ, अग्निपेटिके, संमार्जन्यौ च आनय |
गोविन्दः – द्वौ स्युतौ ददातु, धनम् अधिकं ददातु, चाकलेहान् अपि आनयामि.....?
माता – अतः एव भवान् शीघ्रम् गन्तुम् उद्युक्तः | स्वीकुरु ....|
रूपाणि
अजन्तशब्दानाम् द्वितीया विभक्तिप्रयोगः | |||
---|---|---|---|
प्रथमाविभक्तिः | अकारान्तः पुंलिङ्गः | मयूरः | मयूराः |
द्वितीयाविभक्तिः | मयूरम् | मयूरान् | |
प्रथमाविभक्तिः | अकारान्तः स्त्रीलिङ्गः | बालिका | बालिकाः |
द्वितीयाविभक्तिः | बालिकाम् | बालिकाः | |
प्रथमाविभक्तिः | ईकारान्तः स्त्रीलिङ्गः | नदी | नद्यः |
द्वितीयाविभक्तिः | नदीम् | नदीः | |
प्रथमाविभक्तिः | अकारान्तः नपुंसकलिङ्गः | पुस्तकम् | पुस्तकानि |
द्वितीयाविभक्तिः | पुस्तकम् | पुस्तकानि |
सर्वनामशब्दानाम् द्वितीया विभक्तिप्रयोगः | ||
---|---|---|
प्रथमाविभक्तिः | सः | ते |
द्वितीयाविभक्तिः | तम् | तान् |
प्रथमाविभक्तिः | सा | ताः |
द्वितीयाविभक्तिः | ताम् | ताः |
प्रथमाविभक्तिः | एषः | एते |
द्वितीयाविभक्तिः | एतम् | एतान् |
प्रथमाविभक्तिः | एषा | एताः |
द्वितीयाविभक्तिः | एताम् | एताः |
प्रथमाविभक्तिः | अहम् | वयम् |
द्वितीयाविभक्तिः | माम् | अस्मान् |
प्रथमाविभक्तिः | भवान् | भवन्तः |
द्वितीयाविभक्तिः | भवन्तम् | भवतः |
प्रथमाविभक्तिः | भवती | भवत्यः |
द्वितीयाविभक्तिः | भवतीम् | भवतीः |
प्रथमाविभक्तिः | तत् | तानि |
द्वितीयाविभक्तिः | तत् | तानि |
द्वितीयाविभक्तिः | एतत् | एतानि |
प्रथमाविभक्तिः | कः | के |
द्वितीयाविभक्तिः | कम् | कान् |
प्रथमाविभक्तिः | का | काः |
द्वितीयाविभक्तिः | काम् | काः |
प्रथमाविभक्तिः | किम् | कानि |
द्वितीयाविभक्तिः | किम् | कानि |
प्रथमाविभक्तिः | सर्वः | सर्वे |
द्वितीयाविभक्तिः | सर्वम् | सर्वान् |
प्रथमाविभक्तिः | सर्वा | सर्वाः |
द्वितीयाविभक्तिः | सर्वाम् | सर्वाः |
प्रथमाविभक्तिः | सर्वम् | सर्वाणि |
द्वितीयाविभक्तिः | सर्वम् | सर्वाणि |
अभ्यासः
एतानि वाक्यानि पठन्तु –
वाक्यम् | प्रश्नः |
---|---|
भक्तः ध्यानं करोति | | भक्तः किं करोति ? |
आचार्यः योगाभ्यासम् अवलोकयति। | आचार्यः कम् अवलोकयति ? |
छात्रः प्राणान् पूरयति। | छात्रः कान् पूरयति ? |
योगशिक्षकः मुद्रां कारोति। | योगशिक्षकः काम् करोति ? |
योगः अस्मान् रक्षत। | योगः कान् रक्षति ? |
त्वं बालिकाभ्यः योगासनं दर्शयति। | त्वं बालिकाभ्यः किं दर्शयति ? |
सः आसनानि प्रदर्शयति। | सः कानि प्रदर्शयति ? |
बालकः नेतिसूत्रे नासिकायां स्थापयति। | बालकः के नासिकायां स्थापयति ? |
तौ भानुं नमस्कुरुतः। | तौ कं नमस्कुरुतः ? |
एषा महिला प्राणायामं पाठयति। | एषा के प्राणायामं पाठयति ? |
उदाहरणानुसारं प्रश्न-निर्माणम् कुर्वन्तु |
वाक्यम् | प्रश्नः |
---|---|
सः सत्यं वदति। | कः सत्यं वदति? |
एषः संयमं करोत। | ------? |
योगी विभूतिं प्राप्नोति। | ------? |
अहिंसकः वैरं त्यजति। | ------? |
साधकः इन्द्रियाणि निगृह्णाति। | ------? |
छात्रः पादान् प्रसारयति। | ------? |
सा हठयोगप्रदीपिकां पठति। | ------? |
वैद्यः नाडीः परिशीलयति। | ------? |
वैद्यः नाडीः परिशीलयति। | ------? |
सः नियमान् पालयति। | ------? |
अहं षट्कर्माणि करोमि। | ------? |
अधः एकं सम्भाषणम् अस्ति । सम्भाषणं पठत । आवरणे विद्यमानानां शब्दानाम् उचितानि रूपाणि रिक्ते स्थले लिखत ।
गीता – ह्यः भवती किमर्थं ____________ (विद्यालयः) न आगतवती ?
माला – ह्यः अहं ___________ (ग्रामः) गतवती आसम् |
गीता – _________ (ग्रामः) किमर्थं गतवती भवती ?
माला – प्रतिवर्षं मम पितामहः __________ (देवपुजा) करोति | अतः अहं ________ (ग्रामः) गतवती |
गीता – ग्रामे भवती किं किं करोति ?
माला – अहं ग्रामे _________ (लीला) ___________ (लता) चा दृष्टवती | अहम् अपि _________ (पूजा) कृतवती | पितामहेन सह ___________ (संभाषणम्) कृतवती | ____________ (बीजपूरवृक्षः) आरुह्य __________ (फलानि) खादितवती | अस्तु , ह्यः अध्यापकः __________ (कः) ___________ (पाठः) पाठितवान् ?
गीता – ह्यः अध्यापकः _________ (पाठः) न पठितवान् | अपि तु _________ (श्लोकाः) पठितवान् |
माला – तृतीयपाठस्य विषये सः ___________ (प्रश्नाः) पृष्टवान् वा ?
गीता – आं , सः ___________ (प्रश्नाः) पृष्टवान् | वयम् _________ (उत्तराणि) उक्तवन्तः |
माला – ह्यः गायत्री किं ___________ (कक्ष्या) आगतवती ?
गीता – आम् | सा ________ (नूतनः) _________ (चोलः) __________ (निचोलः) च धृत्वा आगतवती | ह्यः तस्याः जन्मदिनम् | सा ___________ (अध्यापिकाः) नमस्कृतवती | अध्यापकाः __________ (अशीर्वादः) कृतवन्तः | वयम् _________________ (अभिनन्दनवचनानि) उक्तवन्तः |
शब्दानां द्वितीयाविभक्तिप्रयोगाः
अधोलिखितानां शब्दानाम् उचित् विभक्तिरूपेण रिक्तस्थानानि उरयन्तु ---
१. आपणः | २. ग्रन्थालयः | ३. वित्तकोषः | ४. प्रकोष्ठः |
५. मठः | ६. बौध्दविहारः | ७. आश्रमः | ८. चन्द्रलोकः |
९. विदेशः | १०. हिमालयः | ११. देवालयः | १२. भूलोकः |
- ग्राहकः आपणं गच्छति।
- प्राध्यापकः ----- गच्छति।
- धनिकः ----- गच्छति।
- माता ----- गच्छति।
- भक्तः ----- गच्छति।
- भिक्षुकः ----- गच्छति।
- आचार्यः ----- गच्छति।
- अन्तरिक्षयात्रीकः ----- गच्छति।
- भ्राता ----- गच्छति।
- साधकः ----- गच्छति।
- पिता ----- गच्छति।
- नारदः ----- गच्छति।
आवरणे लिखितानां शब्दानां द्वितियाविभक्तिरूपाणि लिखन्तु ---
- सः (अहम् ) ----- आह्वयति।
- सा (भवती) ----- पश्यति ।
- जनानी (सा) ----- पृच्छति ।
- त्वं (ते [पुं]) ----- वदसि ।
- सैनिकाः (देशः) ----- रक्षन्ति ।
- सा (भवत्यः ) ----- स्मरति ।
- सर्वे (अहम्) ----- पृच्छन्ति ।
- भवान् (एषा) ----- जानाति किम् ?
- सः ( भवान्) ----- न जानाति।
अधोलिखित सम्भाषणम् पठतु। आवरणे विद्यामानां शब्दानाम् उचितरूपाणि रिक्त स्थाने लिखतु ---
माता - पुत्र ! (श्लोकः) ----- वदतु।
पुत्रः - अहं (श्लोकः) ----- वक्तुं न शक्नोमि।
माता – किमर्थम् ?
पुत्रः – अहम् (शाला) ----- न गतवान् ।
माता – अहं (भवान्)---- पाठयामि।
पुत्रः – सत्यं, भवती (अहं) ----- पाठयामि।
माता – आम्, पाठयामि।
पुत्री – अम्ब, (अहम्) ----- अपि पाठयतु।
माता – अस्तु, (भवती) ----- अपि पाठयामि।
पुत्रः – कदा पाठयति?
माता – इदानीं (भवान्) ----- पाठायामि ।
पुत्रः – (अनुजा) ----- कदां पाठयति।
माता – (सा) ----- श्वः पाठयामि ।