११. कर्तृपदयुक्त-क्रियापदानि
कर्तृपदयुक्त-क्रियापदानां रचनम् (लट् – लकारः)
लट्लकारः वर्तमानकालं सूचयति
वर्तमानः कालः इत्युक्ते यत् किमपि कार्यम् आरब्धम् आसीत् तत् कार्यम् इदानीम् अपि प्रचलत् अस्ति |
वाक्यम्
वाक्ये कर्तृसूचकं पदं कर्तृपदम् | कर्तरिप्रयोगे कर्तृपदस्य प्रथमाविभक्तिः भवति |
| उदाहरणानि |
|---|
| बालकः वदति | |
| शिष्यः नमति | |
| अग्रजः वदति | |
| जनकः पश्यति | |
| पुत्रः गच्छति | |
| बाला पठति | |
| गायिका गायति | |
| अनुजा क्रीडति | |
| अम्बा पचति | |
| रमा नृत्यति | |
| फलं पतति | |
| पुष्पं विकसति | |
| मित्रं यच्छति | |
| जलं स्रवति | |
| नयनं स्फुरति | |
| अहं गच्छामि | |
| अहम् आगच्छामि | |
| अहं पठामि | |
| अहं हसामि | |
| अहं वदामि | |
| अहं खादामि | |
| अहं नमामि | |
| अहं क्रीडामि | |
| अहं ध्यायामि | |
अभ्यासः - कर्तृपदयुक्त-क्रियापदानां रचनम्
चित्रं दृष्ट्वा वाक्यानि लिखतु
| कर्ता | क्रियाः | वाक्यम् |
|
एषः एषा एतत् सः सा तत् भवान् भवती छात्रः बालकः बाला |
|
एषा गच्छति |
सा गच्छति | बालिका गच्छति | |
|
||
|
||
|
||
|
||
|
||
|
||
|
||
अभ्यासः
अधः लिखितानि नामानि क्रियापदानि चित्राणि च परिशीलयतु। कः / का किं करोति इति लिखतु।
| नामपदानि | क्रियापदानि |
| लेखिका, विदूषकः, पत्रकारः, वृद्धः, गजः, नर्तकः, छात्रः, गायिका, सैनिकः | चलति, नृत्यति, हसति, यच्छति, गायति, रक्षति, लिखति, पश्यति, आगच्छति |
| १.
|
२.
|
३
| ||
|
४.
|
५.
|
६.
| ||
|
७.
|
८.
|
९.
|
| यथा - 1. विदूषकः हसति | | 2. --------- | | 3. ---------- | |
| 4. ---------- | | 5. ---------- | | 6. ---------- | |
| 7. ---------- | | 8. ---------- | | 9. ---------- | |
उदाहारणानुसारं लट्लकारे उत्तमपुरुषे एकवचनान्त-रूपम् उपयुज्य वाक्यानि लिखतु
यथा -
(गच्छति) ----- 1. अहं गच्छामि |
(आगच्छति) --- 2. अहम् आगच्छामि |
(पठति] --- 3. अहं पठामि |
- --- [ लिखति ] ----|
- --- [ पतति ] ----|
- --- [ निन्दति ] ----|
- --- [ विशति ] ----|
- --- [ उपविशति ] ----|
- --- [ नमति ] ----|
- --- [ क्रीडति ] ----|
- --- [ हसति ] ----|
- --- [ धावति ] ----|
- --- [अर्चति ] ----|
- --- [ गायति ] ----|
- --- [ यच्छति ] ----|
- --- [ पचति ] ----|
- --- [ खादति ] ----|
- --- [ स्नाति ] ----|
- --- [ भ्रमति ] ----|
- --- [ पृच्छति ] ----|
- --- [ प्रक्षालयति ] ----|
- --- [ नृत्यति ] ----|
- --- [ पश्यति ] ----|
क्रियापदानां क्रीडा | परस्परसम्बद्धानि क्रियापदानि |
गच्छति |
गच्छति आगच्छति |
गच्छति आगच्छति उपविशति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति पृच्छति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति पृच्छति आह्वयति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति पृच्छति आह्वयति श्रृणोति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति पृच्छति आह्वयति शृणोति हसति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति पृच्छति आह्वयति शृणोति हसति रोदिति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति पृच्छति आह्वयति शृणोति हसति रोदिति पश्यति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति पृच्छति आह्वयति शृणोति हसति रोदिति पश्यति कथयति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति पृच्छति आह्वयति शृणोति हसति रोदिति पश्यति कथयति चलति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति पृच्छति आह्वयति शृणोति हसति रोदिति पश्यति कथयति चलति चालयति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति पृच्छति आह्वयति शृणोति हसति रोदिति पश्यति कथयति चलति चालयति गृह्णाति |
गच्छति आगच्छति उपविशति उत्तिष्ठति पठति लिखति गायति नृत्यति खादति पिबति पृच्छति आह्वयति शृणोति हसति रोदिति पश्यति कथयति चलति चालयति गृह्णाति आनयति |
कर्तृपदयुक्त-क्रियापदानां रचनम् pdf
PAGE 11