४८. कुटुम्ब सम्बन्धानि शब्दाः
कुटुम्ब सम्बन्धानि पदानि
अहं रोहनः । माधवः मम पिता। मालती मम माता। अहं माधवस्य मालत्याः च पुत्रः।
अहं मालिन्याः राजेसस्य च अग्रजः । मालिनी मम अनुजा। राजेशः मम अनुजः।
अहं गीतायाः मोहनस्यः च अनुजः । मोहनः मम अग्रजः । गीता मम अग्रजा ।
महादेवः मम पितामहः । पार्वती मम पितामही। अहं महादेवस्य पार्वत्याः च पौत्रः।
रामदेवः मम मातामहः । जानकी मम मातामही। अहं रामदेवस्य जानक्याः च दौहित्रः।
माधवः रामदेवस्य पार्वत्याः च जामाता। मालती महादेवस्य पार्वत्याः च स्नुषा।
सम्बन्धवाचक शब्दान् पठतु ---
| शब्दः | अर्थः [Relationship explained in English] | |
| १. | पितामहः | Father’s father |
| २. | पितामही | Father’s mother |
| ३. | मातामहः | Mother’s father |
| ४. | मातामही | Mother’s mother |
| ५. | जनकः / पिता | Father |
| ६. | जननी / माता | Mother |
| ७. | पुत्रः | Son |
| ८. | पुत्री | Daughter |
| ९. | सहोदरः | Brother |
| १०. | सहोदरी | Sister |
| ११. | अग्रजः | Elder brother |
| १२. | अग्रजा | Elder sister |
| १३. | अनुजः | Younger brother |
| १४. | अनुजा | Younger sister |
| १५. | जामाता | Son-in -law |
| १६. | स्नुषा | Daughter-in-law |
| १७. | पौत्रः | Grandson [Son’s son] |
| १८. | पौत्री | Granddaughter [Son’s daughter] |
| १९. | दौहित्रः | Grandson [Daughter’s son] |
| २०. | दौहित्री | Granddaughter [Dauhgter’s daughter] |
| २१. | पतिः | Husband |
| २२. | पत्नी /भार्या | Wife |
| २३. | श्वशुरः | Father-in -law |
| २४. | श्वश्रूः | Mother-in-law |
| २५. | मातुलः / मातुः भ्राता | Maternal Uncle [Mother’s brother] |
| २६. | मातुलानी | Wife of Maternal uncle |
| २७. | भागिनेयः | Sister’s son |
| २८. | भागिनेयी | Sister’s daughter |
| २९. | भ्रातृजः | Brother’s son / Nephew |
| ३०. | भ्रातृजा | Brother’s daughter / Niece |
| ३१. | भ्रातृजाया | Sister-in-law [Brother’s wife] |
| ३२. | देवरः | Husband’s younger brother |
| ३३. | देवरपत्नी | Husband’s younger brother’s wife |
| ३४. | ननान्दा | Sister-in-law [Husband’s sister] |
| ३५. | पितृव्यः / पितुः भ्राता | Father’s brother |
| ३६. | पितृव्या | Father’s brother’s wife |
| ३७. | पितृभगिनी / पितुः भगिनी | Father’s sister / Paternal Aunt |
| ३८. | पितृष्वसा | Father’s sister |
| ३९. | स्वसा / भगिनी | Sister |
| ४०. | आवुत्तः | Sister’s husband / Brother-in -law |
| ४१. | श्यालः | Brother-in-law [Wife’s brother] |
| ४१. | भ्रातृजाया | Brother’s wife |
| ४२. | मित्रम् / स्नेही | Friend |
| ४३. | सखी | Friend [Female] |
| ४४. | प्रपितामहः | Paternal great-grandfather |
| ४५. | प्रपितामही | Paternal great-grandmother |
| ४६. | प्रमातामहः | Maternal great-grandfather |
| ४७. | प्रमातामही | Maternal great-grandmother. |
कुटुम्बसम्बन्धशब्दानाम् / बन्धुवाचकशब्दानाम् अभ्यासः
1. अधोलिखित शब्दानां अन्वेषणं करोतु –
| मातामही, अनुजा, भ्राता, पितामहः, जनकः जननी, अग्रजः, मातुलानी, पत्नी, श्वशुरः, पौत्रः, दौहित्री, पतिः, सहोदरः, सहोदरी, जामाता, ननान्दा, भातृजाया, मित्रम्, प्रमातामहः, प्रपितामही, अग्रजा, अनुजः, मातुलः, पुत्रः , दौहित्रः, पुत्री, श्वश्रूः, भागिनेयः, आवुत्तः, श्यालः, सखी, देवरः, ष्वसा, पितृष्वसा, |
| ब | प | तिः | य | व | ह | र | अ | मि | त्र | म् | ऐ | इ | ण् | नी |
| क | त्नी | र | प्र | मा | ता | म | हः | ङ | न | वि | लः | चे | ला | थ |
| च | ट | ख | मा | ग | भा | क | म | ठ | पी | कु | तु | तु | ही | तृ |
| आ | दा | ति | ता | षु | गि | सु | ता | रि | ते | जा | मा | ता | त्र | खि |
| प्र | ल | ट | म | का | ने | य | पि | व | नै | ता | सी | व | पौ | ते |
| मा | ता | म | ही | पा | य | औ | न्दा | टु | ह | ण | पु | त्रः | ग | ज |
| द | का | ण | मु | रो | उ | ना | क्ष | ष्ण | कृ | थ | त्री | न्वे | हि | यः |
| अ | त्रा | हि | रः | कः | न | ज | ॐ | अ | थः | वि | न्द | अ | स्व | दौ |
| व् | च् | द | पु | वॄ | ला | न | टा | फु | नु | म | ग्र | ष्ट | रा | हि |
| क् | हो | ती | भ्रा | मा | तो | नी | श्व | ञ् | दो | जा | दे | हो | ळ | त्री |
| स | प | तृ | चु | ता | ता | की | श्रू | शु | ढ | धि | ध्द | हा | जा | का |
| ब | जा | ली | टु | कः | पि | खु | ज्ञा | भा | रः | नो | स | हो | द | री |
| या | ळि | आ | फ | कि | ए | आ | श्या | लः | व | खी | डी | अ | नु | जः |
| म | भ | वु | ओ | ऋ | सा | ङ् | शो | स्कृ | दे | स | ठा | बे | घो | ग्र |
| त् | झ | त्तः | छ | सु | ष्व | तृ | पि | धा | रि | ने | ड्य | पी | वु | अ |
उत्तरम् - कुटुम्ब-सम्बन्धानि पदानि
2. उच्चैः पठतु --
जनकः |
जनकः जननी |
जनकः जननी पुत्रः |
जनकः जननी पुत्रः पुत्री |
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः |
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी |
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः अनुजा।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः अनुजा अग्रजः।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः अनुजा अग्रजः अग्रजा।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः अनुजा अग्रजः अग्रजा पौत्रः।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः अनुजा अग्रजः अग्रजा पौत्रः पौत्री।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः अनुजा अग्रजः अग्रजा पौत्रः पौत्री दौहित्रः।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः अनुजा अग्रजः अग्रजा पौत्रः पौत्री दौहित्रः दौहित्री।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः अनुजा अग्रजः अग्रजा पौत्रः पौत्री दौहित्रः दौहित्री पितामहः।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः अनुजा अग्रजः अग्रजा पौत्रः पौत्री दौहित्रः दौहित्री पितामहः पितामही।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः अनुजा अग्रजः अग्रजा पौत्रः पौत्री दौहित्रः दौहित्री पितामहः पितामही मातामहः।
जनकः जननी पुत्रः पुत्री सहोदरः सहोदरी ज्येष्ठः ज्येष्ठा कनिष्ठः कनिष्ठा अनुजः अनुजा अग्रजः अग्रजा पौत्रः पौत्री दौहित्रः दौहित्री पितामहः पितामही मातामहः मातामही।
PAGE 48