पञ्चम्यर्थे तः
13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/paJcamyarthe-taH
पञ्चम्यर्थे तः
पञ्चम्यर्थे तः इति प्रयोगः सरलः। तः इति अव्ययपदम्। अतः सर्वेषु लिङ्गेषु तस्य रूपं समानम् ।
एतयोः अर्थभेदः नास्ति।
| विद्यलयात् | = | विध्यालयतः |
| नद्याः | = | नदीतः |
| ग्रन्थात् | = | ग्रन्थतः |
| ग्रुहात् | = | ग्रुहतः |
| शालायाः | = | शालातः |
| नद्याः | = | नदीतः |
| बालकस्य | = | बालकतः |
अवधेयम् | |
|---|---|
| अशुद्धम् | शुद्धम् |
| अत्रतः | अतः |
| तत्रतः | ततः |
| कुत्रतः | कुतः |
| उपरितः | उपरिष्टात् |
कोष्ठके दत्तानि बाक्यानि पठतु अवगच्छतु च ।
| गङ्गा हिमालयतः प्रवहति। | पत्राणि वृक्षतः पतन्ति। |
| फलं वृक्षतः पतति। | माता साडिका वस्त्रालयतः क्रीतवति। |
| मोहनः विद्यालयतः आगच्छति। | औषथयः पृथिवीतः उत्भवन्ति। |
| शब्दः दूरवाणितः भवति। | युवकाः क्रीडाङ्गणतः आगच्छन्ति। |
| लोकयानम् चेन्नैनगरतः गच्छति। | कपयः वृक्षतः अवरोहन्ति । |
| श्वासः नासिकातः आगच्छति। | वयम् आचार्यतः ज्ञानम् सम्पादयामः। |
| कमलम् सरोवरतः जायते। | कृषकाः नगरतः ग्रामं गच्छन्ति। |
| हस्ततः कङ्गणम् पतति। | नार्याः नदीतः जलम् आनयन्ति। |
| शीतलता कौमुदीतः प्रवहति। | मधुरम् पिपिलिकातः रक्षतु। |
| पुरुषः कार्यालयतः गृहम् आगच्छति। | सः वित्तकोशतः धनम् आनयति। |
अभ्यासः - उचितपदानि चित्वा कस्मात् किम् आगतः इति लिखतु
| ग्रन्थालयतः | औष्ण्यम् |
| दूरवाणीतः | गन्धः |
| शीतपेटिकातः | वृष्टिः |
| आतपतः | पुस्तकम् |
| बीजतः | चूर्णम् |
| तण्डुलतः | जलम् |
| रुग्णालयतः | क्षीरम् |
| गन्धवर्तिकातः | शब्दः |
| क्षीरकेन्द्रतः | औषधम् |
| सरोवरतः | शैत्यम् |
| वित्तकोशतः | अङ्कुरः |
| मेघतः | धनम् |
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
अभ्यासः - कस्मात् किम् आगतम् इति लिखतु
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
- ---- ---- ----
पञ्चम्यर्थे तः इत्यस्य प्रयोगः
| क्षीरकेन्द्रम्, हिमालयः, वाराणासि, क्रीडाङ्गणम्, नदी, नगरम्, छुरिका, आपणम्, पाकशाला, कार्यालयम् ग्रामः, गोशाला, मुखं, यानम्, पाञ्चालिका, वृक्षः, ग्रन्थालयः, शाखा, बाष्पस्थाली। |
|---|
उपरिष्टात् कोष्ठकात् उचितम् पदम् चित्वा रिक्तस्थानं पूरयतु |
| १ | कुतः धूमः आगच्छति | पाकशालातः धूमः आगच्छति। |
| २ | भवती कुतः क्षीरम् क्रीणाति? | |
| ३ | बाष्पम् कुतः आगच्छति? | |
| ४ | यात्रिका कुतः पतति? | |
| ५ | भवान् कुतः पुस्तकानि स्वीकरोति? | |
| ६ | गोपालकः कुतः गाम् नयति? | |
| ७ | फलरसः कुतः श्रवति? | |
| ८ | खजूरः कुतः क्रीणाति? | |
| ९ | कृषकः कुतः आगच्छति? | |
| १० | कुतः फलानि पतति? | |
| ११ | बालकः कुतः आगच्छति? | |
| १२ | ग्रामीणः कुतः जलम् आनयति? | |
| १३ | पुष्पम् कुतः पतितम्? | |
| १४ | शब्दः कुतः आगच्छति? | |
| १५ | रेल्यानम् कुतः आगच्छति? | |
| *उत्तराणि अधोभागे दत्तानि। | ||
आवरणान्तर्गतेन शब्देन वाक्यानि पूरयत।
उदाहरणम्
१. जलम् द्रोणीतः (द्रोणी) उद्गच्चति।
२. तैलं---------(कूपी) स्रवति।
३. युवकाः----- (यानम्) कूर्दन्ति।
४. नदी ------ (गिरिः) प्रवहति।
५. दध्यन्नं ----- (मार्जारः) रक्षतु।
६. नवनीतं -----(दधिः) प्राप्नोति।
७. वयं -----(समुद्रतीरम्) शङ्खम् आनयामः ।
८. सर्वकार:-----(भूकम्पः) जनान् रक्षति ।
९. मणिः --------(माला) पतति ।
१०. बालः -------(शाला) आगच्छति।
११. गायकः -----(सभा) बहिरागच्छति ।
१२. सा ---------(विदशराज्यम्) अत्र आगता ।
१३. अन्नं-------- (स्थालिका) पतति ।
१४. शब्दः ------(घण्टा) भवति ।
१५. नूपुरं -------(पादः) पतति।
१६. धूमः ------(यानम्) आगच्छति।
१७. कृषकः -----(अजाः) कृषिभूमिं रक्षति ।
१८.वृष्टिः ------(मेघः) पतति।
१९.दन्तः -------(मुखं) पतति
२०.सा ---------(कपाटिका) पुस्तकानि स्वीकरोति।
२१.ध्वनिः ------(आकाशवाणी) भवति।
२२.बालकः ---- (वर्गः) बहिः तिष्ठति।
२३.शिशुः -----(शय्या) न उत्तिष्ठति।
२४.----- (वातनियन्त्रकः) शैत्यम् आगच्छति।
२५.स: ---- (विदेशः) आगन्तुम् इच्छति।
२६. अम्बा---(गृहम्) भोजनम् आनयति।
२७. माला-----(नीलगिरी) प्रयाणम् करोति।
२८. मोनिषा पुस्तकानि ----(विदेशः) आनयति।
२९. मातुलः वस्त्राणि ----(आपणः) क्रीतवान्।
३०. निर्झरः -----(पर्वतः) प्रवहति।
*उत्तराणि- १. पाकशालातः, २. क्षीरकेन्द्रतः, ३. बाष्पस्थालीतः, ४. यानतः, ५. ग्रन्धालयतः, ६. गोशालातः,
७. छुरिकातः ८.आपणतः, ९. नगरतः, १०. वृक्षतः, ११. क्रीडाङ्गणतः, १२. नदीतः, १३.शाखातः,
१४. मुखतः, १५. वाराणसितः।