३४. सह - विना
सह
सह इति अव्ययम्। सह means with.
अवधेयम्
|
|
|---|
ध्यानेन पठतु , अवगच्छतु च
१) राम: । रावण: ..............युद्धं कृतवान्।
राम: रावणेन सह युद्धं कृतवान्।
२) लक्ष्मणः । राम: ..........वनं गतवान्।
लक्ष्मणेन सह राम: वनं गतवान्।
३) गोपाल: । माधव:.........अभ्यासं करोति।
गोपालेन सह माधव: अभ्यासं करोति।
४) अहं । मित्रम् .......नाटकं पश्यामि।
अहं मित्रेण सह नाटकं पश्यामि ।
५) एषा । सीता .....तिष्ठति।
एषा सीतया सह तिष्ठति।
६) सुरेश: । भगिनी ......... सम्भाषणं करोति।
सुरेश: भगिन्या सह सम्भाषणं करोति।
७) माता । पुत्री .......कार्यं करोति।
माता पुत्रिया सह कार्यं करोति।
८) अध्यापकः । छात्रा: ........प्रवासार्थं गतवान्।
अध्यापकः छात्रै: सह प्रवासार्थं गतवान्।
९) लता । सख्य: ............क्रीडति।
लता सखीभि: सह क्रीडति।
तृतीयाविभक्त्यन्तरूपाणि
| एक वचनम् बहु वचनम् |
| छात्रेण छात्रै: |
| मित्रेण मित्रै: |
| बालिकया बालिकाभि: |
| सख्या सखीभि: |
अभ्यास :
एतेषु वाक्येषु पदानि अव्यवस्थितानि सन्ति । तानि व्यवस्थित-रूपेषु लिखतु।
यथा ---
१) करोति सह दिनेश: मित्रै: प्रतिदिनम् अभ्यासं।
दिनेश: मित्रै: सह प्रतिदिनम् अभ्यासं करोति।
२) आगतवान् सह क: भवता?
३) कलहं सः सह करोति सर्वै:।
४) आगच्छामि वा अहम् अपि सह भवत्या?
५) युद्धं सैनिक: सह करोति शत्रुभि:।
६) करोति वैद्य: सह रोगिभि: सम्भाषणम्।
७) ललिता सह कृतवती चर्चाम् अध्यापिकाभि:।
२) सह उपयुज्य वाक्यानि रचयतु
| सह | सह उपयुज्य वाक्यम् | |||
|---|---|---|---|---|
| राजेशः | मनीषः | सह | पठति | राजेशः मनीषेण सह पठति |
| अभिषेकः | प्रकाशः | सह | लिखति | |
| भगिनी | अनुजः | सह | नृत्यति | |
| पिता | पुत्री | सह | क्रिडति | |
| पुत्रः | जननी | सह | गच्छति | |
| माला | सीता | सह | खादति | |
| रामः | पिता | सह | धावति | |
| शिशुः | माता | सह | हसति | |
| कृष्णः | राधा | सह | विहरति | |
| अनुराधा | मातुलः | सह | आपणं गच्छति | |
| छात्रः | अध्यापिका | सह | वार्तालापं करोति |
विना
विना इति अव्ययम् । विना means without.
विना इति पदम् उपयुज्य वाक्यानां रचनम्।
|
|
|---|---|
| मीनः (जलं) जलेन विना न जीवति। | वाहनं (तैलं) तैलेन विना न चलति। |
|
|
| माता (पुत्रः) पुत्रेण विना भोजनं न करोति । | मानवः (वृक्षः) वृक्षेण विना न जीवति । |
विशेषसूचना
विना इति पदस्य प्रयोगः द्वितीया पञ्चमी च विभक्त्योः अपि भवति।
यथा
जलेन विना मीनः न जीवति ।
जलं विना मीनः न जीवति ।
जलात् विना मीनः न जीवति ।
एवम् एव उपरिदत्तेषु अन्येषु वाक्येषु अपि भवति।
उदाहरणं दृष्ट्वा अन्यवाक्यानि लिखतु
१) (धनम्) ......... जीवनं कठिनम्। —→ धनेन विना जीवनं कठिनम् ।
२) (इन्धनम्) ........ वाहनं न चलति। —→ ----------------------------- ।
३) (पुस्तकम्) ........ अहं विद्यालयं न गच्छामि। —→ ----------------------------- ।
४) (अभ्यासः) ........ शास्त्रं नश्यति। —→ ----------------------------- ।
५) (गृहिणी) ........ गृहं निरर्थकं भवति । —→ ----------------------------- ।
६) (पठनम्) ........ शास्त्राभ्यासः न भवति। —→ ----------------------------- ।
७) (व्यायामम्) ........ स्वास्थ्यं न भवति । —→ ----------------------------- ।
८) (दण्डः ) ........ वृद्धः न चलति । —→ ----------------------------- ।
PAGE 34